Yıldırım Çarpmalarının Klinik Özellikleri ve Tedavisi

Giriş

Elektriksel yaralanmalar, insan vücudunda geniş bir yelpazede patolojik sonuçlara yol açabilir. Yıldırım çarpması, elektrik yaralanmaları arasında kendine özgü özellikler taşıyan, nadir ancak ciddi bir olaydır. Yıldırım kaynaklı yaralanmaların değerlendirilmesi, travma yönetimi prensiplerine uygun şekilde yapılmalı, ancak benzersiz mekanizmalar ve klinik özellikler göz önünde bulundurulmalıdır.

Yıldırım Çarpmalarının Fiziksel Özellikleri ve Voltaj

Yıldırım çarpmaları, saniyenin 1/1000’i kadar kısa süren, genellikle 10 milyon voltun üzerine çıkan yüksek voltajlı elektrik akımı maruziyetidir. Bu şiddetli akım, DC (doğru akım) formunda ve çok kısa süreli olduğu için benzersiz bir enerji aktarımına yol açar. Yıldırım çarpmasının etkileri, direkt olarak vücuda temas etmesi, yakın çevredeki nesnelerden sıçraması (yandan çarpma), yere çarpan yıldırımın adım voltajı yoluyla iletilmesi veya bir iletken üzerinden (temas çarpması) dolaylı olarak gerçekleşebilir.

Klinik Belirtiler ve Yaralanma Mekanizmaları

1. Kardiyak Etkiler

   • Asistol: Yıldırım çarpmalarının tipik olarak neden olduğu kalp durması genellikle asistol şeklinde ortaya çıkar. Doğrudan kardiyak etkiler, kalp ve solunum merkezlerinde geçici bir kapanma veya sıfırlanma ile sonuçlanabilir.
   • Disritmiler: Ventriküler fibrilasyon, kalp akım yolunun elden ele geçtiği durumlarda en sık görülen ölümcül ritim bozukluğudur. Disritmilerin çoğu maruziyetten sonraki ilk saatlerde oluşur, ancak bazıları daha geç de ortaya çıkabilir.

2. Nörolojik Etkiler

   • Keraunoparalizi: Yıldırımın geçici olarak sinir ve damar sistemini felce uğratması sonucu, genellikle alt ekstremitelerde mavi, benekli ve nabızsız görünüm meydana gelir. Bu durum saatler içinde düzelir.
   • Bilinç Kaybı: Yıldırım çarpması sonrası bilinç kaybı veya nöropsikolojik sekeller sık görülür. Beyin içi kanama veya iskemik etkiler de olabilir.

3. Cilt ve Termal Yaralanmalar

   • Lichtenberg Figürleri: Deri yüzeyinde hızlı solan, dallanmış ‘tüy’ benzeri lezyonlar yıldırım çarpmasının patognomonik özelliğidir.
   • Yüzey Yanıkları: Genellikle cilt yüzeyinde oluşur ve derin yanıklar nadirdir. Flashover etkisi nedeniyle akım derin dokulara yayılmadan cilt üzerinden geçer.

4. İkincil Mekanik Travmalar

   • Yıldırımın patlama etkisi, hastanın fırlamasına veya düşmesine neden olabilir. Bu da künt travmalara ve kırıklara yol açabilir.

5. Göz ve Kulak Yaralanmaları

   • Timpanik Zar Yırtılması: Patlama etkisi nedeniyle kulak zarının yırtılması yaygındır.
   • Katarakt: Yıldırım çarpmasından sonra gözde katarakt gelişebilir; bu durum yıllar sonra bile ortaya çıkabilir.

Tedavi ve Yönetim

1. Hastane Öncesi Müdahale

   • Toplu yıldırım çarpması olaylarında önce ölü gibi görünen hastalara müdahale edilmelidir. Kalp ve solunum aktivitesi olmayan hastaların çoğunda asistol geçici olabilir ve başarılı bir resüsitasyon mümkün olabilir.

2. Acil Servis Yönetimi

   • Kardiyak İzlem: Tüm yıldırım çarpması mağdurları en az 12-24 saat boyunca kardiyak monitörde izlenmelidir. EKG değişiklikleri ciddiye alınmalıdır.
   • Yara Bakımı: Yüzeysel yanıklar yanık tedavi protokollerine göre yönetilir, ancak derin doku yanıkları nadirdir.
   • Nörolojik Değerlendirme: Bilinç kaybı veya nörolojik defisit olan hastalarda beyin görüntülemesi yapılmalıdır.

3. Uzun Dönem Takip

   • Oftalmoloji Konsültasyonu: Tüm yıldırım çarpması mağdurlarının gecikmiş katarakt gelişimini önlemek için göz muayenesi olmalıdır.
   • Otolojik Değerlendirme: İşitme kaybı riski nedeniyle otolojik değerlendirme gerekebilir.

Uzm. Dr. Ömer Faruk İŞLEYEN