Tik Bozuklukları

Özet

Tikler, kısa, ani, tekrarlayan motor hareketler veya vokal sesler şeklinde ortaya çıkan nörogelişimsel semptomlardır ve genellikle stres, kaygı, heyecan veya geçişlerle artma eğilimindedir. Çocuklar ve ergenlerde daha sık görülür; erkekler kadınlara göre daha yüksek oranda etkilenir. Çoğu vakada tikler aralıklıdır, hafiftir ve yaşam kalitesini veya işlevselliği etkilemediği sürece doğrudan tedavi gerektirmez. Ancak tikler günlük aktiviteleri, sosyal ilişkileri, okul performansını veya fiziksel konforu bozuyorsa davranışsal müdahaleler ve/veya farmakoterapi ile hedeflenmelidir. Komorbid olarak dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu, obsesif-kompulsif spektrum bozuklukları ve anksiyete sık görülür; bu komorbiditelerin tanı ve yönetimi hastanın genel prognozunda belirleyici olabilir. Kortiko-striyato-talamik devrelerdeki işlev ve bağlantı bozuklukları ile nörotransmitter dengesizlikleri hastalığın merkezî mekanizmalarını oluşturur. Tedavi planı bireysel riskler, eşlik eden hastalıklar, yaş ve hamilelik durumu göz önünde bulundurularak uzman kontrolünde düzenlenmelidir.

Tanı

Tik bozukluklarının tanısı büyük ölçüde ayrıntılı öykü ve nörolojik muayeneye dayanır; tipik özellikler arasında istemli olarak kısa süre bastırılabilen, önsezi hissi ile ilişkili tekrarlayan hareketler veya sesler, semptomların zaman içinde dalgalanması ve dikkat dağılımı ile azalma sayılabilir. Tanısal sınıflama semptomların türüne (motor, vokal, basit, karmaşık), süresine (geçici <1 yıl; kronik ≥1 yıl) ve kombinasyonuna (Tourette bozukluğu: hem motor hem vokal tiklerin varlığı) göre yapılır. Nörolojik muayene genellikle normaldir; anormal bulgular varsa veya başlangıç yetişkin yaşta ise ek görüntüleme ve nörolojik değerlendirme gereklidir. Epileptiform aktivite, bilinç değişikliği veya kontrol edilememe gibi özellikler var ise EEG ile nöbet ayırımı yapılmalıdır. Ani başlangıçlı ağır tablo veya ateş, ensefalit gibi infeksiyöz nedenleri dışlamak için beyin-omurilik sıvısı incelemesi gerekebilir. Kronik veya anormal bulgular düşündüren olgularda kontrastlı ve kontrastsız beyin MR görüntülemesi, toksik veya metabolik değerlendirme ve gerektiğinde genetik incelemeler uygulanmalıdır. Tanıda eşlik eden psikiyatrik durumların (DEHB, OKB, anksiyete, duyumsal bozukluklar) taranması zorunludur.

Tedavi

Tedavi hedefi semptom yükünü azaltmak ve yaşam kalitesini iyileştirmektir; yaklaşım semptom şiddeti, etkilenen alanlar ve eşlik eden bozukluklara göre değişir. İlk basamakta psiko-eğitim, çevre düzenlemeleri, stres yönetimi ve okul-ev iş birlikleri yer alır. Davranışsal tedaviler içinde kapsamlı davranışsal müdahale (CBIT) ilk tercih olup alışkanlık tersine çevirme, gevşeme eğitimi ve işlevsel müdahaleyi kapsar; erişim yoksa ERP veya diğer bilişsel-davranışçı yaklaşımlar düşünülebilir. Farmakoterapi, davranışsal yaklaşımlar yetersiz veya uygulanamıyorsa, ya da tikler işlevselliği ciddi biçimde bozuyorsa başlanır. Yaş, komorbid durumlar ve yan etki profiline göre alfa-2-adrenerjik agonistler (klonidin, guanfacin) hafif-orta şiddetli olgularda ilk tercih edilebilir. Daha dirençli veya ciddi vakalarda atipik antipsikotikler (aripiprazol, risperidon) etkilidir; tipik antipsikotikler (haloperidol, pimozid) bazı durumlarda kullanılabilir ancak kardiyak ve ekstrapiramidal riskler nedeniyle sıkı izleme gerektirir. Botulinum toksin A, odak motor tiklerde veya engelleyici vokal tiklerde lokal uygulama ile fayda sağlayabilir; hareket bozukluğu uzmanı tarafından uygulanmalıdır. Topiramat bazı hastalarda alternatif bir seçenek olabilir, özellikle kilo, uyku veya migrenla ilişkili sorunlar varsa. Tetrabenazin gibi monoamin azaltıcı ajanlar ve benzo türevleri nadiren seçilmiş durumlarda düşünülebilir; psikotrop ilaçların uzun dönem kullanımına bağlı tardif sendromlar ve diğer ciddi yan etkilere karşı dikkat edilmelidir. Hamilelikte tedavi gerekliliği multidisipliner olarak değerlendirilmelidir. Refrakter, şiddetli ve yaşamı tehlikeye sokan veya sürekli işlevselliği bozan vakalarda derin beyin stimülasyonu multidisipliner değerlendirme ile bir seçenek olabilir.