Psoriatik Artrit Kronik

Özet

Psoriatik artrit kronik, inflamatuvar bir spondiloartrit türüdür ve deri psoriazisi ile ilişkilidir; hastalık eklem, entez ve aksiyal iskelet tutulumuna yol açarak ağrı, sabah tutukluğu, fonksiyon kaybı ve yaşam kalitesinde düşüşe neden olur. Hastalığın başlangıç yaşı geniş bir aralığa yayılmakla birlikte genellikle erişkin çağında ortaya çıkar ve klinik spektrumu hafif, oligoartiküler tutulumdan hızla progresif poliartiküler deformiteye kadar değişir. Tanıda klinik değerlendirme, laboratuvar testleri, görüntüleme yöntemleri ve standardize sınıflama kriterlerinin birlikte kullanılması esastır; tedavi hedefi semptom kontrolü, iltihabın baskılanması, eklem hasarının önlenmesi ve hastanın fonksiyonel kapasitesinin korunmasıdır. Tedavi yaklaşımı hastanın hastalık aktivitesine, tutulum tipine, komorbiditelerine ve yaşam hedeflerine göre bireyselleştirilir; nonsteroid antienflamatuvar ilaçlar ve lokal kortikosteroid uygulamaları semptomatik kontrole yardımcı olurken, hastalığı modifiye eden sistemik tedaviler arasında klasik DMARD’lar, hedefe yönelik biyolojik ajanlar ve küçük molekül oral inhibitörler yer alır. Multidisipliner yönetim; dermatolog, romatolog, rehabilitasyon uzmanı ve gerektiğinde ortopedistin koordinasyonunu gerektirir; izlem düzenli olmalı, tedavi yan etkileri ve komorbid koşullar aktif şekilde taranmalıdır.

Tanı

Tanı, inflamatuvar artrit semptomları gösteren bir hastada ayrıntılı anamnez, fizik muayene bulguları ve uygun görüntüleme-laboratuvar desteğinin kombinasyonu ile konur. Klinik olarak asimetrik oligoartrit, simetrik poliartrit, distal interfalangeal eklem predominansı veya aksiyal tutulum gibi farklı paternler gözlenebilir; tipik eşlik eden bulgular arasında psoriatik deri plakları, tırnak pitting ve onikoliz bulunur. Laboratuvar değerlendirmede non-spesifik inflamatuvar belirteçler (CRP, ESR) yükselmiş olabilir, seronegatiftir ve rheumatoid faktör genellikle negatif çıkar; HLA-B27 aksiyal tutulumla ilişkilidir. Görüntülemede röntgende periostal reaksiyon, osteoliz, eklem aralığı darlığı ve erozyonlar tespit edilebilirken, manyetik rezonans görüntüleme (MRG) erken entezit ve kemik iliği ödemini göstererek tanıda duyarlılığı artırır. Tanı koyarken enfeksiyöz, kristal kaynaklı ve diğer inflamatuvar artrit etyolojileri dışlanmalı; fonksiyonel değerlendirme ve yaşam kalitesi ölçekleri tanı sonrası başlangıç değerlendirmesinde yer alır.

Tedavi

Tedavi, hastalık şiddetine ve tutulum tipine göre katmanlı bir yaklaşım içerir: başlangıç tedavisinde ağrı ve inflamasyon için sistemik nonsteroid antienflamatuvar ilaçlar ve kısa süreli sistemik veya intraartiküler kortikosteroidler kullanılır; periferik sinoviti kontrol etmek ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için metotreksat, sulfasalazin veya leflunomid gibi konvansiyonel sentetik DMARD’lar tercih edilir. Hastalık aktivitesi yeterince kontrol altına alınamazsa hedefe yönelik tedaviye geçilir; tümör nekroz faktör inhibitörleri, interleukin-17 ve interleukin-12/23 inhibitörleri gibi biyolojik ajanlar ile Janus kinaz (JAK) inhibitörleri etkin seçeneklerdir. Tedavi seçimi komorbiditeler, enfeksiyon riski, gebelik planları ve hasta tercihleri doğrultusunda kişiselleştirilir. Rehabilitasyon, fizyoterapi ve hastaya özgü egzersiz programları fonksiyonun korunmasında kritik rol oynar; cerrahi müdahale, ileri eklem hasarı veya rezidüel deformite durumlarında planlanır. İzlem sırasında tedavi etkinliği şartlı olarak klinik skorlar, görüntüleme ve laboratuvarlarla değerlendirilir ve gerektiğinde rejim optimize edilir.