Leishmanyaz

Özet

Leishmanyaz, klinik olarak farklı şekillerde ortaya çıkan bir grup protozoon hastalığıdır. Bu klinik tablolar arasında deri leishmanyazı (CL) en yaygın görülen form olmasına rağmen, viseral leishmanyaz (VL) daha ciddi bir enfeksiyon olarak kabul edilmekte ve tedavi edilmediği takdirde ölümcül sonuçlanabilmektedir. Hastalığın tanısı, mikroskopik inceleme, parazit kültürü veya moleküler testler gibi yöntemlerle doğrulanır ve bu testlerin seçimi leishmanyazın türüne ve laboratuvar olanaklarına göre değişir. Tedavi seçenekleri, enfeksiyonun klinik görünümüne, parazitin türüne ve suşuna, hatta enfeksiyonun edinildiği coğrafi bölgeye bağlı olarak bireyselleştirilmelidir. Bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerde uygulanan tedaviler, bağışıklığı yeterli olan hastalara kıyasla hem daha az etkili olmakta hem de bazen daha yüksek toksisite riski taşımaktadır.

Tanı

Leishmanyaz, Leishmania cinsi zorunlu hücre içi protozoaların neden olduğu, insanları ve diğer hayvanları enfekte eden bir grup hastalıktır. Bulaşma genellikle enfekte dişi phlebotomine kum sineğinin ısırmasıyla gerçekleşmektedir. Hastalık klinikopatolojik olarak temel olarak iki ana forma ayrılır: deri leishmanyazı (CL) ve viseral leishmanyaz (VL). CL, lokalize, difüz, yaygın leishmanyaz, leishmanyaz rekürrens ve mukozal leishmanyaz (ML) gibi çeşitli alt formlara sahiptir. VL ise, parazitlerin retiküloendotelyal sistem yoluyla yayılması sonucu ortaya çıkar ve tedavi edilmezse hayatı tehdit edici olabilir. Tanı koymak için klinik şüphe ve laboratuvar onayı şarttır; çünkü birçok farklı hastalık leishmanyazı taklit eden benzer klinik tablolara yol açabilir. Laboratuvar onayında mikroskobik inceleme, kültür veya polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) gibi moleküler testler kullanılır ve VL tanısında serolojik testler de büyük önem taşır.

Tedavi

Leishmanyaz tedavisinin temel amacı klinik iyileşmeyi sağlamak ve özellikle VL formunda ölüm oranını düşürmektir, zira parazitlerin tedaviden sonra bile konakta kalmaya devam edebildiği bilinmektedir. Tedavi yaklaşımı, bölgesel etkinlik, ilacın güvenliği, erişilebilirliği ve maliyeti gibi faktörler göz önünde bulundurularak bireyselleştirilmelidir. Deri leishmanyazının basit formları için izlem, lokal tedaviler veya daha az toksik sistemik ilaçlar birer seçenek olabilir. Kompleks deri leishmanyazı, mukoza leishmanyazı (ML) ve viseral leishmanyaz (VL) gibi daha ciddi formlar ise genellikle sistemik ilaçlarla tedavi gerektirir. Lipozomal Amfoterisin-B, özellikle VL tedavisinde, Doğu Afrika dışındaki bölgelerde en çok tercih edilen ajan olup, hamilelikte nispeten güvenli olduğu bilinen tek anti-leishmanyaz ilaçtır. Miltefosin, tek oral seçenek olmasıyla öne çıkar ancak teratojenite riski nedeniyle hamilelikte kesinlikle kullanılmamalıdır. Pentavalent antimon bileşikleri ve paromomisin, özellikle kombinasyon tedavilerinde önemli rol oynamakta ancak toksisite ve bölgesel direnç sorunları nedeniyle kullanımları sınırlanabilmektedir.