Endometriozis

Özet

Endometriozis, uterin boşluğun dışında endometrial stroma ve bezlerin varlığı ile karakterize kronik bir inflamatuar durumdur ve en sık pelvik periton ve overleri etkiler. Bu durum, asemptomatik kadınlarda rastlantısal olarak ortaya çıkabileceği gibi, daha yaygın olarak kronik pelvik ağrı ve/veya subfertilite şikayeti olan üreme çağındaki kadınlarda görülür. Tedaviye başlamak için genellikle klinik şüphe yeterlidir, ancak tanı kesin olarak sadece laparoskopi sırasında doğrudan görselleştirme ve biyopsilerle doğrulanabilir. Tedavi seçenekleri arasında steroid olmayan anti-inflamatuar ilaçlar (NSAİİ’ler), kombine oral kontraseptif haplar, progesteron içeren bileşikler, gonadotropin salınım hormonu (GnRH) agonistleri ve antagonistleri, danazol ve lezyonların cerrahi olarak çıkarılması veya yok edilmesi bulunur. Subfertilite sorunu olan kadınlar için, kontrollü over hiperstimülasyonu ve tüp bebek (IVF) düşünülebilir. Pelvik ağrı çeken kadınlar için bireyselleştirilmiş bakım, nüks riskini sınırlamaya ve yaşam kalitesini artırmaya odaklanan multidisipliner bir değerlendirme ve tedavi planını içermelidir.

Tanı

Endometriozis, uterin boşluğunun ve uterin kas dokusunun dışında endometrial bezlerin ve stroma’nın bulunması olarak tanımlanır. En yaygın klinik belirtiler arasında ağrılı adet krampları (dismenore) öyküsü (özellikle NSAİİ’lerle geçmeyenler), kronik veya siklik pelvik ağrı, cinsel ilişki sırasında derin ağrı (derin disparoni) ve açıklanamayan subfertilite yer alır. Tanı için altın standart, laparoskopi sırasında doğrudan görselleştirme ve histolojik inceleme ile doğrulamadır. Ancak, tedaviye başlamadan önce cerrahi olarak doğrulama zorunlu değildir. Klinik şüphe, varsayımsal tanı için genellikle yeterli kabul edilir. Görüntüleme yöntemlerinden transvajinal ultrason, over endometriomlarını ve derin endometriozisi belirlemek için tercih edilen testtir, ancak normal bir ultrason endometriozisi dışlamaz. Ek olarak, pelvik kitle, uterin sakral ligament nodülleri ve hassasiyeti, sabit ve retrovert uterus gibi fizik muayene bulguları da tanıyı düşündürebilir.

Tedavi

Endometriozis tedavisi, şikayetlerin çeşitliliği göz önüne alındığında bireyselleştirilmelidir. Ampirik tedaviye başlamadan önce cerrahi tanı gerekli değildir. Tedavinin birincil amacı, ağrı veya fertilite endişeleri gibi kadının kaygılarını giderirken potansiyel riskleri en aza indirmek ve güvenli, etkili bakım sağlamaktır. Tedavi, nüks riskini sınırlamaya ve yaşam kalitesini artırmaya odaklanmalıdır.

Acil doğurganlık istenmeyen kadınlarda ve endometrioma veya şiddetli/derin hastalık şüphesi olmayanlarda, ilk basamak ajanlar genellikle analjezikler (NSAİİ’ler ve/veya parasetamol) ve hormonal kontraseptiflerdir (kombine oral kontraseptif haplar veya progestojenler). Eğer bunlar etkisiz olursa, sırasıyla GnRH antagonistleri, GnRH agonistleri ve androjenler gibi daha ileri hormonal tedaviler düşünülebilir. Hormonal tedavilerin başarısız olması durumunda veya semptomların çok şüpheli olduğu ileri evre hastalıklarda laparoskopi düşünülebilir. Konservatif önlemlere rağmen kalıcı ağrısı olan ve artık çocuk sahibi olmak istemeyen semptomatik kadınlar için histerektomi, bilateral salpingo-ooforektomi ve görünür peritoneal hastalığın çıkarılmasıyla birlikte kesin bir seçenek olabilir.

Endometrioma veya şiddetli/derin hastalık şüphesi olan ve acil doğurganlık istenmeyen kadınlarda ilk cerrahi müdahale önerilir. Over endometriomları genellikle hormonal baskıya yanıt vermez.

Acil doğurganlık istenen kadınlar için endometriozis, kontrollü over hiperstimülasyonu veya tüp bebek (IVF) gibi yardımcı üreme teknolojileri ile tedavi edilebilir. Semptomatik kadınlar için yaşa bakılmaksızın terapötik laparoskopi de önerilebilir.