Boğmaca

Özet

Boğmaca (whooping cough), Bordetella pertussis tarafından neden olunan akut enfeksiyöz bir hastalıktır. Hastalığın klinik belirtilerinden, bakteri tarafından üretilen toksinler ve diğer faktörler sorumludur. Boğmaca, yüksek aşılanmış popülasyonlarda yeniden ortaya çıkmasıyla birlikte halk sağlığı ve tıbbi bir endişe olmaya devam etmektedir. Klasik olarak, boğmaca kataral, paroksismal ve iyileşme olmak üzere üç tanımlanabilir aşamadan geçer. Hafif bir üst solunum yolu enfeksiyonu düşündüren başlangıç semptomlarını, genellikle inspiratuar bir hırıltı ve öksürük sonrası kusma ile birlikte olan şiddetli öksürük atakları takip eder. Öksürük haftalarca sürebilir ve ateş yoktur veya düşük derecelidir. Daha önce aşılanmış veya enfekte olmuş bireyler genellikle daha hafif hastalık geçirir. Hastalık, bebeklerde atipik olabilir ve yüksek hastaneye yatış ve ölüm oranları ile ilişkilidir. Pnömoni ve hastaneye yatışlar, yaşlı yetişkinler ve önceden var olan akciğer hastalığı olan kişilerde de daha yaygındır. Tanı, nazofarengeal örneklerden kültür veya nükleik asit amplifikasyonu ile B pertussis’in tanımlanması veya seroloji ile doğrulanır. Makrolid antibiyotikler, tedavi ve profilaksi için tercih edilen birinci basamak ajandır. Acellular boğmaca aşısı ile evrensel çocukluk aşılaması önerilmektedir; ancak aşılamadan sonraki bağışıklık kalıcı değildir. Hamile kadınlar için hatırlatma aşısı önerilmektedir. ABD’de, hamile olmayan yetişkinler için de hatırlatma aşıları önerilmektedir.

Tanı

Boğmaca, özellikle paroksismal öksürük, inspiratuar hırıltı, öksürük sonrası kusma ve bebeklerde apne veya siyanoz ile birlikte uzun süreli bir öksürük hastalığı ile önerilmektedir. Tanı, kültür, nükleik asit amplifikasyon testi (NAAT) veya seroloji ile doğrulanabilir. Bu testlerin duyarlılığı ve özgüllüğü, hastalığın başlangıcından bu yana geçen zamana, bireysel hasta özelliklerine ve örnek toplama ve taşıma kalitesine bağlıdır. Boğmacada en karakteristik genel laboratuvar bulguları, hastaların %75’ine kadar görülen lökositoz ve lenfositozdur ve en yaygın olarak çocuklarda görülmektedir. Tanı için kesin test, arka nazofarengeal sürüntü veya nazofarengeal aspiratından Bordetella pertussis kültürüdür. Kültür, öksürüğün başlangıcından >2 hafta sonra alındığında, boğmacaya karşı kısmi bağışıklığı olan hastalardan veya etkili antimikrobiyaller almış hastalardan alındığında ve uygun şekilde toplanıp taşınmadığında duyarlılık azalır. Nükleik asit amplifikasyon testleri, polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) testleri dahil, kültüre göre artmış duyarlılığa sahiptir ve öksürüğün başlangıcından itibaren 4 haftaya kadar alınabilir. Seroloji de mevcuttur ve öksürüğün başlangıcından 2-8 hafta sonra serumda anti-boğmaca toksin antikoru konsantrasyonunun >100 IU/mL olması enfeksiyon düşündürmektedir.

Tedavi

Boğmaca için antibiyotik tedavisi ve maruz kalma sonrası profilaksi için antimikrobiyal ajanların dikkatli kullanımı, enfekte kişilerin nazofarenksinden Bordetella pertussis bakterisini ortadan kaldıracak ve duyarlı kişilere bulaşmayı önleyecektir. Kataral aşamada uygulanan antimikrobiyaller hastalığın süresini ve şiddetini azaltabilirken, paroksizmal aşama başladıktan sonra başlatılan tedavinin klinik etkisi olmayabilir. Tedavi, öksürüğün başlangıcından itibaren 3 hafta içinde ve hamile kadınlar, bağışıklığı baskılanmış kişiler, 1 yaşından küçük bebekler veya şiddetli boğmaca riski yüksek olanlar için 6 hafta içinde önerilmektedir. Klinik öykü boğmaca ile uyumluysa veya hasta şiddetli boğmaca riski altındaysa, tanısal test sonuçlarının alınmasındaki olası gecikmeler nedeniyle test sonuçlarından önce tedavi düşünülmelidir. Şüpheli veya onaylanmış boğaca vakaları için birinci basamak tedavi, makrolid antibiyotik (azitromisin, klaritromisin, eritromisin) ile yapılmaktadır. Azitromisin ve klaritromisin genellikle daha az yan etki ve daha uygun dozaj rejimleri nedeniyle tercih edilmektedir. Makrolidlerin kontrendike olduğu veya makrolid dirençli B pertussis suşu tespit edildiği durumlarda, 2 ay ve üzeri hastalarda trimetoprim/sulfametoksazol kullanılabilir. 1 aydan küçük bebekler için azitromisin tercih edilen tedavidir; eritromisin bir alternatiftir.