Status Epileptikus: Acil Yaklaşım ve Tedavi Rehberi

tatus epileptikus (SE), tıbbi ve nörolojik acil bir durum olup, zamanında ve doğru bir müdahale gerektirir. SE tanısı, beş dakikadan uzun süren aralıksız nöbetler veya nöbetler arasında bilincin tamamen düzelmemesi durumlarında konulur. Özellikle acil serviste bu duruma hızlı bir şekilde müdahale edilmesi hayati önem taşır.

Status Epileptikus Tanımı ve Tanı Kriterleri

Status epileptikus, aralıksız nöbetlerin beş dakikadan uzun sürmesi veya tekrar eden nöbetler arasında bilinç seviyesinin tamamen normale dönmemesi durumudur. Status epileptikus tanısının konulabilmesi için aşağıdaki bulgulara dikkat edilmelidir:

• Sürekli Konvülsiyonlar: Beş dakikadan uzun süren jeneralize konvülsiyonlar, SE için bir belirti olabilir.
• Bilinç Kaybı: Aralıksız konvülsiyonların ardından bilinç tamamen düzelmiyorsa SE değerlendirilmelidir.

SE’nin tanısında bu belirtilerin hızlıca tespit edilmesi, hastaya uygun müdahalenin gecikmeden yapılabilmesi açısından önemlidir.

Status Epileptikus Sınıflandırması

Status epileptikus genel olarak üç ana kategoriye ayrılır:

1. Erken SE (5 Dakika): Hastane öncesi müdahale ve acil destek gerektirir.
2. Dirençli SE (30 Dakika): Hastanede uzun süreli tedaviye geçilir.
3. Süper Dirençli SE (60 Dakika): Yoğun bakım ünitesinde özel tedavi protokollerine ihtiyaç duyar.

Bu sınıflandırmaya göre, hastanın durumu değerlendirilmeli ve her aşamada uygun tedavi sağlanmalıdır.

Acil Serviste Status Epileptikus Yönetimi

1. Erken Müdahale (5 Dakika)

Erken SE aşamasında ilk 5 dakikada acil tedavi protokolleri uygulanmalıdır. Bu aşamada damar yolu açılarak IV diazepam uygulanır. Eğer damar yolu açmak mümkün değilse, aşağıdaki alternatif tedavi yollarına başvurulabilir:

• IV Diazepam: 5-10 mg IV bolus, maksimum 5 mg/dk hızında uygulanır. Gerekirse 5 dakika arayla tekrar edilebilir.
• IM Midazolam: 10 mg IM veya 5 mg (çocuklar için) alternatif olarak kullanılabilir.
• Rektal Diazepam: 10 mg rektal yoldan verilebilir. Alternatif olarak, bukkal midazolam da düşünülebilir.

2. Dirençli Status Epileptikus (30 Dakika)

Eğer SE, erken müdahaleye rağmen devam ediyorsa, dirençli SE tedavi protokolüne geçilir. Bu aşamada hastaya ikinci basamak antiepileptik ilaçlar uygulanır:

• IV Fenitoin: 15-20 mg/kg IV olarak uygulanır.
• Levetirasetam: 30-60 mg/kg IV dozda verilir.
• Valproat: 15-30 mg/kg IV olarak uygulanır.

Bu ilaçların her biri nöbetin devam etmesi durumunda farklı kombinasyonlarla tekrarlanabilir. Tedavi sürecinde hasta sürekli olarak monitorize edilmelidir.

3. Süper Dirençli Status Epileptikus (60 Dakika)

SE hala devam ediyorsa ve 60 dakikayı geçtiyse, hasta yoğun bakım ünitesine alınarak daha güçlü ilaç protokollerine geçilir:

• Midazolam İnfüzyonu: 0.1-0.3 mg/kg/saat IV infüzyon olarak verilir.
• Ketamin: 1-3 mg/kg IV bolus olarak başlanabilir, sonrasında infüzyona geçilir.
• Propofol veya Pentobarbital: Sürekli infüzyon olarak uygulanabilir.

Bu aşamada EEG monitorizasyonu yapılarak nöbet aktivitesinin takip edilmesi önemlidir. Bu ilaçlar ağır sedasyon yapabileceğinden, hava yolu yönetimi ve solunum desteği sağlanmalıdır.

Destekleyici Tedavi ve İzlem

Status epileptikus tedavisinde destekleyici tedavi de büyük önem taşır. Bu aşamada aşağıdaki destekleyici tedavi protokolleri uygulanır:

• Hava Yolu ve Solunum Desteği: Hastanın oksijen düzeyi ve solunumu sürekli takip edilmelidir. Gerekirse endotrakeal entübasyon yapılabilir.
• Elektrolit Takibi: Hastanın sodyum, potasyum ve glikoz gibi temel elektrolit seviyeleri düzenli olarak ölçülmelidir.
• Kan Basıncı ve Nabız Kontrolü: SE, ani kan basıncı değişikliklerine ve kardiyak risklere yol açabilir. Bu nedenle sürekli izlem önemlidir.

Ayırıcı Tanı

SE’nin ayırıcı tanısında psikojenik status epileptikus, hareket bozuklukları ve ensefalopati gibi diğer durumlar da değerlendirilmelidir. Bu durumların ayırt edilmesi doğru tedavi sürecinin planlanması açısından önemlidir.

Status Epileptikus Tedavisinde Kullanılan İlaçların Dozları

Status epileptikus tedavisinde kullanılan ilaçların dozları, yaşa ve durumun ciddiyetine göre ayarlanır:

• Diazepam (IV): 5-10 mg IV bolus (maksimum 20 mg).
• Midazolam (IM veya IV): 0.1-0.3 mg/kg/saat IV infüzyon.
• Fenitoin (IV): 15-20 mg/kg.
• Levetirasetam (IV): 30-60 mg/kg.
• Ketamin (IV): 1-3 mg/kg bolus, ardından infüzyon.

Sonuç

Status epileptikus, acil müdahale gerektiren bir durum olup hızlı ve doğru tedavi hastanın yaşamını kurtarabilir. SE yönetiminde zamanlama çok önemlidir; bu nedenle her aşamada uygun tedavi protokolü izlenmelidir. SE tedavisinde kullanılan ilaçlar ve destekleyici tedavi ile nöbet kontrol altına alınabilir ve komplikasyonlar azaltılabilir. Status epileptikus yönetimi sırasında sürekli monitorizasyon yapılması, hastanın tedaviye yanıtının değerlendirilmesi açısından kritik önem taşır.

Uzm. Dr. Ömer Faruk İŞLEYEN