Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Özet

Travma sonrası stres bozukluğu, ölüm, ağır yaralanma veya cinsel şiddet gibi son derece tehditkar bir olaya doğrudan veya dolaylı maruziyetten sonra gelişen, yeniden yaşama, kaçınma, olumsuz bilişsel ve duygudurum değişiklikleri ile artmış uyarılma-reaktivite belirtilerinin bir arada görüldüğü kronikleşebilen bir ruhsal bozukluktur. Semptom kümeleri genellikle bir aydan uzun sürer ve günlük işlevsellikte bozulmaya yol açar; sıklıkla depresyon, anksiyete ve madde kullanım bozuklukları ile beraber seyreder. Değerlendirme fiziksel, psikolojik ve sosyal ihtiyaçları kapsamalı, risk değerlendirmesi ve uygun ölçme araçları kullanılarak izlem içerir. Travma-odaklı psikoterapiler en etkili yaklaşımlardır; psikoterapiye erişim, tolerans veya tercih sorunlarında farmakoterapi destekleyici veya alternatif bir seçenek sunar. Tedavi planı kültürel duyarlılığı, hasta tercihini ve güvenlik ihtiyacını gözetir.

Tanı

Tanı, travmatik olay tanımı ve dört semptom kümesinin (yeniden yaşama, kaçınma, olumsuz bilişsel/duygudurum değişiklikleri, uyarılma/reaktivite bozuklukları) sistematik olarak değerlendirilmesine dayanır. Semptomlar en az bir aydır sürmeli ve klinik olarak anlamlı sıkıntı veya işlevsellik kaybına neden olmalıdır. Yapılandırılmış klinik görüşmeler ve doğrulanmış öz-bildirim veya klinik ölçekler (örneğin PCL-5, CAPS-5, PDS-5, ITQ) tanı koymayı ve izlemeyi kolaylaştırır. Tanıda akut stres bozukluğu ve karmaşık PTSD gibi alt tipler ayırt edilir; dissosiyatif belirtiler veya gecikmiş başlangıç gibi alt özellikler ayrıca not edilir. Ayırıcı tanılar depresyon, anksiyete bozuklukları, uyku bozuklukları, psikotik bozukluklar ve uyum bozukluklarını içerir ve bunlar yapılandırılmış değerlendirme ile dışlanır.

Tedavi

Tedavi temel olarak travma-odaklı psikolojik müdahalelere dayanır; bunlar arasında travma odaklı bilişsel davranış terapileri (TFCBT, bilişsel işlem terapisi, anlatı maruziyeti, uzun süreli maruz kalma) ve EMDR öne çıkar. Semptomların süresine ve şiddetine göre (ör. ilk ay içinde alt-eşik semptomlarda aktif izleme; 1–3 ay içinde şiddetli semptomlarda erken travma-odaklı müdahale; 3 aydan uzun sürede TFCBT veya EMDR) karar verilir. Tedavi genellikle haftalık düzenli seanslarla yürütülür; tek oturumlu travma-debriefing yaklaşımları sistematik olarak önerilmez. Psikoterapiye katılmayan, yanıt vermeyen veya erişimi olmayan olgularda farmakoterapi düşünülür; kanıtlar SSRI’lar (paroksetin, sertralin, fluoksetin) ve SNRI (venlafaksin) lehinedir ancak etki boyutları sınırlıdır. Kabuşlar için prazosin, dirençli veya ek belirtiler için atipik antipsikotikler (kuetiapin, risperidon) ve bazı olgularda trisiklik veya MAOI gibi seçenekler değerlendirilebilir. İlaç tedavisine yanıt varsa genel uygulama en az 12 ay sürdürmektir; azaltma kademeli olmalıdır. Tedavi yaklaşımında komorbidite yönetimi, güvenlik planı, ilaç yan etkileri ve genç erişkinlerde intihar izlemi önemlidir.