Vasküler Demans

Özet

Vasküler demans, serebrovasküler hasara bağlı olarak bilişsel işlevlerde kronik, ilerleyici ve çok yönlü bozulma ile karakterize bir durumdur ve yürütücü işlevler, dikkat ve işlem hızı genellikle belleğe göre daha belirgin etkilenir. Hastalık, beyin parankimindeki enfarktlar, küçük damar değişiklikleri, lököaraiyoz ve kanamalar sonucu ortaya çıkan gri ve beyaz madde kaybına dayanır; Alzheimer hastalığı ile belirgin bir örtüşme olup karışık patoloji sık görülür. Tedavinin ana hedefi yeni serebrovasküler olayları önlemek için vasküler risk faktörlerinin agresif kontrolü olup, destekleyici bakım, çevresel düzenlemeler ve davranışsal/psikososyal müdahaleler yaşam kalitesini korumada temel rol oynar. Kolinerjik ilaçlar ve memantin gibi bilişsel ajanların vasküler etiyolojideki faydası sınırlı olup seçilmiş hastalarda eşlik eden Alzheimer patolojisi varsa düşünülür.

Tanı

Vasküler demans tanısı, dikkat/işlem hızı ve frontal-yürütücü işlev bozukluklarını içerebilen çok alanlı bilişsel gerileme, nörolojik odak bulgular ve serebrovasküler lezyonların görüntüleme ile saptanması temelinde konur. Başlangıcın inme veya geçici iskemik olaylarla zamansal ilişkisi, adım adım veya dalgalı ilerleme, erken yürüme bozukluğu, denge kaybı, psödobulber belirtiler veya idrar inkontinansı gibi klinik özellikler tanıyı destekler. Ayrıcı tanı için Alzheimer, Lewy cisimciği demansı, frontotemporal demans, normal basınçlı hidrosefali, depresyon ve metabolik/iltihabi nedenler dikkate alınır. Kesin değerlendirme için yapılandırılmış bilişsel testler (MoCA, ACE-III), nöropsikolojik değerlendirme, beyin MR görüntüleme, EKG, gerekliyse karotid ultrasonografi ve ekokardiyografi ile laboratuvar incelemeleri yapılır.

Tedavi

Tedavi, yeni vasküler olayların önlenmesi, bilişsel ve davranışsal semptomların yönetimi, hasta ve bakım verenlere destek sağlanması ile komplikasyonların azaltılmasına odaklanır. İkincil inme önlemede aterosklerotik hastalarda antiplatelet tedavi (ör. aspirin veya kombinasyonlar) ve karotis cerrahisi/anjiyoplasti endike gruplarda düşünülür; kardiyoembolik kaynak varsa antikoagülasyon (Warfarin veya doğrudan oral antikoagülanlar) tercih edilir. Hipertansiyon, diyabet, dislipidemi, obezite, sigara ve aşırı alkol kullanımının agresif yönetimi esastır. Eşlik eden Alzheimer patolojisi durumunda donepezil, galantamin, rivastigmin veya memantin gibi ajanlar değerlendirilebilir. Depresyon, ajitasyon ve agresyon tedavisinde öncelik farmakolojik olmayan yaklaşımlar olup gerekirse seçici serotonin geri alım inhibitörleri tercih edilir; antipsikotikler demans hastalarında kaçınılması gereken ilaçlardır. Fiziksel aktivite, bilişsel uyarım, kişiye özel aktiviteler ve bakım veren desteği tedavi planının ayrılmaz parçalarıdır.