Yersinia Enfeksiyonu

Özet

Yersinia enfeksiyonları insanlarda başlıca Yersinia pestis (veba) ve Yersinia enterocolitica ile daha nadiren Yersinia pseudotuberculosis tarafından oluşturulur; klinik spektrum bubonik, septisemik, pnömonik ve meningeal formlardan gıda kaynaklı veya mezenterik sendromlara kadar uzanır. Veba hızla ilerleyebilen, yüksek mortalite potansiyeli taşıyan bir hastalıktır ve pnömonik formu izole edilmesi gereken; temasla sınırlı insandan insana bulaşma riski olan tek formdur. Yersiniyozis genellikle kendiliğinden sınırlayan gastroenterit biçiminde seyreder; invaziv hastalık daha çok kronik karaciğer hastalığı, diyabet, alkolizm veya demir yüklenmesi gibi yatkınlık hallerinde görülür. Tanıda mikrobiyolojik doğrulama (kültür, PCR, F1 antijen hızlı testleri, seroloji) kullanılırken, şüpheli kötü gidişatta teşhis sonuçlarını beklemeden uygun antibiyotik ve destekleyici tedavi başlatılmalıdır. Korunmada pire ve kemirgen kontrolü, potansiyel maruziyette profilaksi, salgınlarda hızlı tanı ve halk sağlığı önlemleri önceliklidir. Tedavi ilkeleri; pnömonik veya septisemik ağır hastalıkta aminoglikozitler veya florokinolonlar temelinde monoterapi veya gerektiğinde iki sınıftan kombinasyonlar; bubonik/farenjit formlarında daha hafif olgularda monoterapi; menenjit tablosunda kloramfenikol artı bir florokinolon kombinasyonudur. Tedavi süresi genelde 10–14 gündür; kritik hastalarda destekleyici bakım hayat kurtarıcıdır.

Tanı

Klinik değerlendirme; ani ateş, toksik görünüm, ağrılı regional lenfadenopati (bubon), hemoptizi, hızlı solunum yetmezliği gibi bulgular ile epidemiyolojik öyküyü (pire ısırığı, kemirgen/fauna teması, endemik bölge seyahati, potansiyel biyoterör maruziyeti) birleştirir. İlk laboratuvar yaklaşımı kan kültürleri, uygun sekresyon örnekleri (bubo aspiratı, balgam, BOS, boğaz sürüntüsü) ve mikroskopik boyama ile hızlı varsayımsal tanıya yöneliktir; Wayson/Wright-Giemsa boyamada bipolar “güvenlik iğnesi” görünümü tanıyı destekler. F1 antijenine yönelik hızlı antijen testleri acil tanıda kullanılabilir; özgüllüğü sınırlı olduğundan pozitiflik kültür veya PCR gibi doğrulayıcı testlerle pekiştirilmelidir. PCR yardımcı, seroloji (akut-iyileşen titrlerde dört kat artış) doğrulayıcı olabilir. Görüntülemede pnömonik formlarda akciğer grafisi veya BT’de konsolidasyonlar, alveolar infiltratlar, plevral efüzyon görülebilir. Yersiniyozda dışkı kültürleri için seçici ortamlar (örn. cefsulodin-irgasan-novobiocin agar) verimi artırır. Laboratuvar güvenliği çok önemlidir; şüpheli örnekler referans laboratuvara bildirilmelidir.

Tedavi

Tedaviye karar verme klinik bulgulara ve epidemiyolojik bilgiye dayanır; ağır veya hızlı ilerleyen formlarda tedavi bekletilmeden başlatılmalıdır. Pnömonik ve septisemik formlarda birinci basamak seçenekleri arasında siprofloksasin, levofloksasin, moksifloksasin, gentamisin ve streptomisin yer alır; hafif-orta olgularda uygun koşullarda monoterapi, şiddetli hastalıkta veya biyoterörizm ve direnç şüphesinde iki farklı sınıftan çift antibiyotik önerilir. Bubonik veya farenjit formlarında benzer ajanlar; doksisiklin de birinci basamak seçeneği olabilir. Meningeal vebada kloramfenikol ile levofloksasin veya moksifloksasin kombinasyonu tercih edilir; seçilecek ajanların kan-beyin bariyerini geçebilmesi gerekir. Yersiniyozda primer yaklaşım destekleyicidir; rehidrasyon ve semptomatik tedavi temelidir; invaziv veya sistemik hastalıkta trimetoprim/sulfametoksazol veya siprofloksasin uygun seçeneklerdir. Hamilelikte tedavi edilmemiş veba yüksek maternal-mortalite riski taşıdığından etkinlik, fetal risklerden ön planda değerlendirilir; hamilelerde gerektiğinde parenteral ve çift ajan tedavisi önerilir. Tedavi süresi genelde 10–14 gündür; klinik durum kötüleşirse veya ateş devam ederse uzatılabilir. Destekleyici bakım, sıvı resüsitasyonu, oksijenasyon, gerektiğinde vazopresör ve ventilasyon vida önem taşır. Antibiyotiklerin yan etkileri (ör. florokinolonlara ilişkin tendon, nörolojik, kardiyovasküler riskler; aminoglikozidlerin nefro-oto-toksisite) izleme gerektirir.