Acil Konsültan Resmi Web Sitesidir ©
Tüm Hakları Saklıdır
Tüm Hakları Saklıdır
Kurumsal Kimlik ve Web Tasarımı
Prehospital Index (PHI / HÖİ): Sahada majör/minör travma ayrımı ve triyaj.
Hastane Öncesi İndeks (HÖİ) Hesaplama Tablosu (BiTSiN/Bilinç, Tansiyon, Önceliği, Nabız)
| Parametre | Değerlendirme | Puan |
|---|---|---|
| Sistolik Kan Basıncı (SKB) | > 100 mmHg | 0 |
| 86 - 100 mmHg | 1 | |
| 75 - 85 mmHg | 2 | |
| < 75 mmHg | 5 | |
| Palpe Edilemiyor | 5 | |
| Nabız Hızı (Dakikada) | < 100 | 0 |
| 100 - 119 | 1 | |
| 120 - 139 | 2 | |
| ≥ 140 | 3 | |
| Palpe Edilemiyor / Zayıf | 3 | |
| Solunum Durumu | Normal / Güçlük Yok | 0 |
| Yüzeysel / Güçlük Var | 1 | |
| Retraksiyonlar / Siyanoz | 3 | |
| Apne (Solunum Yok) | 5 | |
| Bilinç Düzeyi (AVPU veya GKS'ye göre) | Alert (Açık, Uyanık) | 0 |
| Verbal Uyarıya Yanıt (Sesli Uyarıya Yanıt) | 1 | |
| Painful Uyarıya Yanıt (Ağrılı Uyarıya Yanıt) | 2 | |
| Unresponsive (Yanıtsız) | 5 |
Puanların Yorumlanması:
Toplam Puan: Tüm parametrelerden elde edilen puanlar toplanarak Hastane Öncesi İndeksi (HÖİ) skoru bulunur. Skor aralığı genellikle 0 ile 18 (veya bazı kaynaklarda biraz daha farklılık gösterebilir, örneğin penetran yaralanmalar için ek puanlar içerebilen versiyonlarda 24'e kadar çıkabilir) arasında değişir.
3 Basamaklı Triyaj Sistemi: Hastaları aciliyet düzeyine göre (Acil, Hızlı Müdahale Gerektiren, Acil Olmayan) sınıflandırma.
| Kategori / Düzey | Renk Kodu | Açıklama / Hasta Durumu | Müdahale Önceliği ve Zamanı (Genel İlke) | Örnek Durumlar |
|---|---|---|---|---|
| 1. Düzey: Acil / Derhal (Emergent / Immediate) | KIRMIZI | Yaşamı tehdit eden, anında müdahale gerektiren durumlar. Kalp, solunum veya dolaşım sisteminin ciddi şekilde bozulduğu veya hızla bozulabileceği durumlar. Tedavide gecikme, ölüm veya kalıcı sakatlıkla sonuçlanabilir. | Hemen / Gecikmesizin (0-10 dakika içinde) | • Kardiyak arrest (kalp durması) • Şiddetli solunum sıkıntısı • Şok • Kontrolsüz aktif kanama • Majör travma (çoklu yaralanmalar) • Bilinç kaybı • Anafilaksi |
| 2. Düzey: Acil / Geciktirilebilir (Urgent / Delayed) | SARI | Ciddi, ancak o an için yaşamı doğrudan tehdit etmeyen durumlar. Hastanın durumu stabildir ancak kötüleşme potansiyeli vardır. Belirli bir süre içinde (genellikle 1-2 saat) müdahale gerektirir. Tedavide önemli bir gecikme, komplikasyonlara yol açabilir. | Geciktirilebilir Acil (10-60 dakika, bazen 2 saate kadar) | • Orta derecede solunum sıkıntısı • Stabil olmayan kırıklar • Orta derecede yanıklar • Akut karın ağrısı (stabil vital bulgularla) • Yüksek ateş (özellikle çocuklarda veya ek risk faktörü olanlarda) • Kontrollü kanama |
| 3. Düzey: Acil Olmayan / Rutin (Non-urgent / Routine) | YEŞİL | Yaşamı tehdit etmeyen, acil müdahale gerektirmeyen, daha hafif durumlar. Hastanın durumu stabildir ve beklemesi hayati bir risk oluşturmaz. Tedavi birkaç saat ertelenebilir veya birinci basamak sağlık hizmetlerine yönlendirilebilir. | Acil Değil / Bekleyebilir (60 dakikadan fazla, bazen 4-6 saate kadar) | • Basit kesikler, sıyrıklar • Hafif burkulmalar • Soğuk algınlığı belirtileri (ciddi solunum sıkıntısı yoksa) • Kronik ağrılar (akut alevlenme yoksa) • Reçete yazdırma (acil olmayan) |
5 Basamaklı Triyaj Sistemi: Hastaları aciliyet düzeyine göre (Kategori 1-5) daha detaylı sınıflandırma.
| Düzey | Kategori Adı (Örnek) | Renk Kodu (Yaygın Kullanım) | Açıklama / Hasta Durumu | Müdahale Zamanı (Hedef) | Örnek Durumlar |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Resüsitasyon / Derhal (Resuscitation / Immediate) | KIRMIZI | Yaşamı tehdit eden, hemen müdahale gerektirir. Kalp veya solunum durması, stabil olmayan vital bulgular, anında hayat kurtarıcı girişim ihtiyacı. | Hemen / Gecikmesizin (0 dakika) | • Kardiyak arrest • Solunum arresti • Majör travma (şiddetli kanama, hava yolu obstrüksiyonu) • Şiddetli solunum sıkıntısı • Koma (yanıt yok) • Aktif konvülsiyonlar • Şok (belirgin hipotansiyon) |
| 2 | Çok Acil / Emergent (Very Urgent / Emergent) | TURUNCU | Hayatı tehdit etme potansiyeli yüksek olan, hızla kötüleşebilecek veya kalıcı hasar riski taşıyan durumlar. Çok kısa sürede (dakikalar içinde) değerlendirme ve müdahale gerektirir. Şiddetli ağrı veya sıkıntı olabilir. Beklenen kaynak ihtiyacı yüksek olabilir. | < 10-15 dakika içinde | • Göğüs ağrısı (kardiyak şüphesi) • İnme belirtileri (yeni başlayan) • Orta-şiddetli solunum sıkıntısı • Kontrolsüz kanama (henüz şokta değil) • Çoklu kırıklar • Febril nötropeni • Akut konfüzyon/deliryum • Şiddetli ağrı (örn. renal kolik, orak hücre krizi) |
| 3 | Acil / Urgent (Urgent) | SARI | Ciddi, ancak o an için yaşamı tehdit etmeyen durumlar. Hastanın durumu stabil olmakla birlikte, potansiyel olarak kötüleşebilir veya önemli bir rahatsızlığı vardır. Belirli bir süre içinde (genellikle 1 saat içinde) müdahale gerektirir. Birden fazla kaynak kullanımı beklenir. | < 30-60 dakika içinde | • Karın ağrısı (stabil vital bulgularla, orta şiddette) • Astım atağı (hafif-orta) • Ateş (orta riskli hasta) • Baş ağrısı (şiddetli, ancak alarm bulgusu yok) • Dehidratasyon (orta) • Basit olmayan laserasyonlar |
| 4 | Daha Az Acil / Standart (Less Urgent / Standard) | YEŞİL | Hayatı veya organ fonksiyonunu tehdit etmeyen, daha hafif durumlar. Hastanın durumu stabildir. Tedavi birkaç saat ertelenebilir. Genellikle tek bir kaynak kullanımı (örn. basit bir test veya reçete) yeterlidir. | < 60-120 dakika içinde | • Basit burkulma/incinme • Üst solunum yolu enfeksiyonu (hafif) • Kronik ağrının stabil alevlenmesi • Basit döküntüler • Reçete yenileme (bazı durumlarda) • Pansuman ihtiyacı |
| 5 | Acil Değil / Non-urgent (Non-urgent) | MAVİ | Çok hafif, acil müdahale gerektirmeyen, genellikle birinci basamakta çözülebilecek sağlık sorunları. Hiçbir kaynak kullanımı beklenmeyebilir veya çok minimaldir. Tedavi uzun süre ertelenebilir. | < 120-240 dakika içinde veya daha uzun (veya birinci basamağa yönlendirme) | • Çok hafif sıyrıklar • Kontrol amaçlı ziyaretler (acil serviste uygun değilse) • Soğuk algınlığı (çok hafif belirtiler) • Aşı reaksiyonu (lokal, hafif) |
Emergency Severity Index (ESI): Hastaların hem aciliyetini hem de beklenen kaynak kullanımını dikkate alarak 5 seviyeli triyaj.
| ESI Düzeyi | Kategori Adı | Açıklama / Hasta Durumu | Beklenen Kaynak Kullanımı | Örnek Durumlar |
|---|---|---|---|---|
| ESI 1 | Resüsitasyon / Derhal (Life-Saving Intervention Needed) | Yaşamı tehdit eden, anında hayat kurtarıcı müdahale (hava yolu, solunum, dolaşım desteği) gerektiren durum. Hasta stabil değil. | Yüksek | Kardiyak arrest, solunum arresti, masif kanama, yanıtsız hasta, şiddetli solunum sıkıntısı, anafilaktik şok. |
| ESI 2 | Yüksek Risk / Emergent (High Risk Situation) | Yaşamı veya organ fonksiyonunu tehdit etme potansiyeli yüksek, hızla kötüleşebilecek veya şiddetli ağrı/sıkıntı içinde olan hasta. Acil değerlendirme ve tedavi gerektirir. | Yüksek | Yeni başlayan konfüzyon/letarji, şiddetli ağrı (kontrolsüz), aktif göğüs ağrısı (kardiyak şüpheli), inme belirtileri, febril nötropeni, intihar düşüncesi (aktif planla). Vital bulgular tehlike sınırlarında olabilir. |
| ESI 3 | Acil / Urgent (Multiple Resources Needed) | Durumu stabil ancak tanı ve tedavi için birden fazla kaynağa (laboratuvar + görüntüleme, IV ilaçlar + konsültasyon vb.) ihtiyaç duyan hasta. | ≥ 2 Kaynak | Karın ağrısı (stabil), yüksek ateş ve öksürük (akciğer grafisi ve kan testi gerektiren), komplike olmayan kırıklar (grafi ve atel gerektiren), migren (IV tedavi gerektiren). |
| ESI 4 | Daha Az Acil / Semi-urgent (One Resource Needed) | Durumu stabil, tanı ve tedavi için sadece bir kaynağa (örn. sadece röntgen, sadece dikiş, sadece idrar tahlili) ihtiyaç duyan hasta. | 1 Kaynak | Basit laserasyon (dikiş gerektiren), burkulma (grafi gerektiren), boğaz ağrısı (strep testi gerektiren), sistit (idrar tahlili gerektiren). |
| ESI 5 | Acil Değil / Non-urgent (No Resources Needed) | Durumu stabil, acil müdahale gerektirmeyen, genellikle birinci basamakta çözülebilecek sorunlar. Muayene ve/veya reçete dışında kaynak kullanımı beklenmez. | 0 Kaynak | Soğuk algınlığı (hafif), döküntü (basit), reçete yenileme, dikiş alınması, tetanoz aşısı. |
TEWS: Vital bulgular ve diğer parametreleri kullanarak hastaların aciliyetini belirleme.
| Parametre | 3 Puan | 2 Puan | 1 Puan | 0 Puan (Normal) | 1 Puan | 2 Puan | 3 Puan |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Solunum Sayısı (dk'da) | - | ≤ 8 | 9-11 | 12-20 | 21-24 | ≥ 25 | - |
| Kalp Hızı (dk'da) | - | ≤ 40 | 41-50 | 51-100 | 101-110 | 111-129 | ≥ 130 |
| Sistolik Kan Basıncı (mmHg) | ≤ 70 | 71-80 | 81-100 | 101-199 | - | ≥ 200 | - |
| Vücut Sıcaklığı (°C) | - | ≤ 35.0 | - | 35.1-38.4 | ≥ 38.5 | - | - |
| Bilinç Düzeyi (AVPU) | - | U (Unresponsive - Yanıtsız) | P (Pain - Ağrıya yanıtlı) | A (Alert - Uyanık, Alert) | V (Voice - Sese yanıtlı) / Yeni başlayan konfüzyon/ajitasyon | - | - |
| (Bazı sistemlerde eklenebilir) | |||||||
| Oksijen Satürasyonu (SpO2 %) | < 85 | 85-89 | 90-92 | ≥ 93 (veya hastanın bazali) | - | - | - |
Puanlama Açıklaması:
Her bir parametre için hastanın mevcut değeri, yukarıdaki tablodaki aralıklara göre bir puan alır. Örneğin, solunum sayısı 27/dk ise 2 puan, kalp hızı 115/dk ise 2 puan, sistolik kan basıncı 90 mmHg ise 1 puan, vücut sıcaklığı 36.5°C ise 0 puan, bilinç düzeyi Alert (A) ise 0 puan alır.
Toplam TEWS Skorunun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Tüm parametrelerden elde edilen puanlar toplanarak bir toplam TEWS skoru elde edilir. Toplam skorun yorumlanması, kullanılan spesifik TEWS/MEWS protokolüne göre değişir, ancak genel bir yaklaşım şöyledir:
Spesifik Eşik Değerler ve Tetiklenen Eylemler:
Birçok kurum, belirli TEWS/MEWS skor eşiklerine ulaşıldığında tetiklenecek standart eylem planları (algoritMalar) geliştirmiştir. Örneğin:
Paediatric Canadian Triage and Acuity Scale (PaedCTAS): Pediyatrik hastalar için triyaj ölçeği.
| Seviye | Adı (İngilizce / Türkçe Karşılığı) | Açıklama / Durum Örnekleri | Hekim Değerlendirmesi İçin Hedef Süre |
|---|---|---|---|
| 1 | Resuscitation (Resüsitasyon) | Hayatı tehdit eden durumlar; hemen müdahale gerektirir. Örn: Kardiyak arrest, solunum arresti, ağır travma, aktif konvülziyon, şok. | Hemen (Gecikmesiz) |
| 2 | Emergent (Acil) | Potansiyel olarak hayatı veya organ fonksiyonunu tehdit eden durumlar; hızlı değerlendirme ve müdahale gerektirir. Örn: Şiddetli solunum sıkıntısı, dehidratasyonla birlikte letarji, yüksek ateşli <3 aylık bebek, ciddi alerjik reaksiyon, bilinç değişikliği, şiddetli ağrı. | < 15 dakika içinde |
| 3 | Urgent (İvedi) | Ciddi olabilecek ancak hemen hayatı tehdit etmeyen durumlar. Bekleme süresi uzarsa kötüleşebilir. Örn: Orta derecede solunum sıkıntısı, kusma/ishal ile orta dehidratasyon, kırık şüphesi (komplike olmayan), yüksek ateşli >3 aylık çocuk (genel durumu iyi), orta şiddette ağrı. | < 30 dakika içinde |
| 4 | Less Urgent (Daha Az İvedi) | Hastanın durumu stabil, ancak değerlendirme ve tedavi gerektiriyor. Bekleme, komplikasyon riskini minimal düzeyde artırır. Örn: Hafif solunum yolu enfeksiyonu (ateşsiz veya hafif ateşli), minör travmalar, döküntü (sistemik bulgu yoksa), hafif ağrı. | < 60 dakika içinde |
| 5 | Non-Urgent (Acil Olmayan) | Acil müdahale gerektirmeyen, genellikle birinci basamakta çözülebilecek veya ertelenebilecek durumlar. Örn: Kronik sorunların kontrolü, reçete yazdırma, hafif soğuk algınlığı (komplikasyonsuz). | < 120 dakika içinde |
CRAMS: Sahada kritik yaralıyı tanıma ve triyaj.
CRAMS Skor Tablosu:
| Değerlendirilen Alan | Bulgular | Puan |
|---|---|---|
| Dolaşım (Circulation) | Normal kapiller geri dolum VE Kan Basıncı (Sistolik) > 100 mmHg | 2 |
| Gecikmiş kapiller geri dolum VEYA Kan Basıncı (Sistolik) 85-99 mmHg | 1 | |
| Kapiller geri dolum yok VEYA Kan Basıncı (Sistolik) < 85 mmHg | 0 | |
| Solunum (Respiration) | Normal solunum eforu/hızı | 2 |
| Anormal (yüzeysel veya zorlu) solunum | 1 | |
| Solunum yok | 0 | |
| Karın/Göğüs (Abdomen/Thorax) | Karın ve göğüs yumuşak, hassasiyet yok | 2 |
| Karında veya göğüste hassasiyet var | 1 | |
| Karın sert (rijit) veya penetran yaralanma | 0 | |
| Motor Yanıt (Motor) | Normal motor yanıt (emirlere uyar) | 2 |
| Sadece ağrılı uyarana yanıt veriyor | 1 | |
| Ağrılı uyarana yanıt yok | 0 | |
| Konuşma (Speech) | Normal konuşma, oryante | 2 |
| Konfüze (şaşkın) konuşma veya uygunsuz kelimeler | 1 | |
| Anlamsız sesler çıkarıyor veya konuşma yok | 0 |
Toplam CRAMS Skoru:
Trauma Score (TS): Travma ciddiyeti belirleme, triyaj.
Travma Skoru (TS) Tablosu
| Parametre | Değer / Gözlem | Puan |
|---|---|---|
| Solunum Sayısı | 10 – 24 / dakika | 4 |
| 25 – 35 / dakika | 3 | |
| > 35 / dakika | 2 | |
| 1 – 9 / dakika | 1 | |
| 0 (Solunum yok) | 0 | |
| Solunum Eforu (Genişlemesi) | Normal | 1 |
| Yüzeysel / Çekilmeli (Retraksiyonlu) | 0 | |
| Sistolik Kan Basıncı (SKB) | > 89 mmHg | 4 |
| 70 – 89 mmHg | 3 | |
| 50 – 69 mmHg | 2 | |
| 0 – 49 mmHg | 1 | |
| 0 (Nabız alınamıyor) | 0 | |
| Kapiller Geri Dolum Süresi | Normal (< 2 saniye) | 2 |
| Gecikmiş (> 2 saniye) | 1 | |
| Yok | 0 | |
| Glasgow Koma Skalası (GKS) | ||
| Göz Açma | Spontan (4), Sözel uyaranla (3), Ağrılı uyaranla (2), Yok (1) | Puan GKS'nin toplamına göre belirlenir (aşağıya bakınız) |
| Sözel Yanıt | Oryante (5), Konfüze (4), Uygunsuz kelimeler (3), Anlamsız sesler (2), Yok (1) | |
| Motor Yanıt | Emirlere uyar (6), Ağrıyı lokalize eder (5), Çekme (fGKS puanı dönüştürülerek elde edilir (toplam 1-16 puan). |
Travma Skoru (TS) Puanının Yorumlanması:
Paediatric Canadian Triage and Acuity Scale (PaedCTAS): Pediyatrik hastalar için triyaj ölçeği.
| Seviye | Adı (İngilizce / Türkçe Karşılığı) | Açıklama / Durum Örnekleri | Hekim Değerlendirmesi İçin Hedef Süre |
|---|---|---|---|
| 1 | Resuscitation (Resüsitasyon) | Hayatı tehdit eden durumlar; hemen müdahale gerektirir. Örn: Kardiyak arrest, solunum arresti, ağır travma, aktif konvülziyon, şok. | Hemen (Gecikmesiz) |
| 2 | Emergent (Acil) | Potansiyel olarak hayatı veya organ fonksiyonunu tehdit eden durumlar; hızlı değerlendirme ve müdahale gerektirir. Örn: Şiddetli solunum sıkıntısı, dehidratasyonla birlikte letarji, yüksek ateşli <3 aylık bebek, ciddi alerjik reaksiyon, bilinç değişikliği, şiddetli ağrı. | < 15 dakika içinde |
| 3 | Urgent (İvedi) | Ciddi olabilecek ancak hemen hayatı tehdit etmeyen durumlar. Bekleme süresi uzarsa kötüleşebilir. Örn: Orta derecede solunum sıkıntısı, kusma/ishal ile orta dehidratasyon, kırık şüphesi (komplike olmayan), yüksek ateşli >3 aylık çocuk (genel durumu iyi), orta şiddette ağrı. | < 30 dakika içinde |
| 4 | Less Urgent (Daha Az İvedi) | Hastanın durumu stabil, ancak değerlendirme ve tedavi gerektiriyor. Bekleme, komplikasyon riskini minimal düzeyde artırır. Örn: Hafif solunum yolu enfeksiyonu (ateşsiz veya hafif ateşli), minör travmalar, döküntü (sistemik bulgu yoksa), hafif ağrı. | < 60 dakika içinde |
| 5 | Non-Urgent (Acil Olmayan) | Acil müdahale gerektirmeyen, genellikle birinci basamakta çözülebilecek veya ertelenebilecek durumlar. Örn: Kronik sorunların kontrolü, reçete yazdırma, hafif soğuk algınlığı (komplikasyonsuz). | < 120 dakika içinde |
Revised Trauma Score (RTS): Fizyolojik triyaj, kafa travması tanımı, prognostik.
Revize Travma Skoru (RTS - Revised Trauma Score) Fizyolojik temelli bir triyaj skorudur. Üç parametre değerlendirilir: Glasgow Koma Skalası (GKS), Sistolik Kan Basıncı (SKB) ve Solunum Sayısı (SS). Her parametre için 0-4 arasında puan verilir. Saha triyajında bu puanlar toplanarak 0-12 arasında bir skor elde edilir.
| Parametre | Değer Aralığı | Kodlu Değer (0-4) |
|---|---|---|
| Glasgow Koma Skalası (GKS) | 13–15 | 4 |
| 9–12 | 3 | |
| 6–8 | 2 | |
| 4–5 | 1 | |
| 3 | 0 | |
| Sistolik Kan Basıncı (SKB) | >89 mmHg | 4 |
| 76–89 mmHg | 3 | |
| 50–75 mmHg | 2 | |
| 1–49 mmHg | 1 | |
| 0 mmHg | 0 | |
| Solunum Sayısı (SS) | 10–29/dakika | 4 |
| >29/dakika | 3 | |
| 6–9/dakika | 2 | |
| 1–5/dakika | 1 | |
| 0/dakika | 0 | |
| Toplam RTS (Triyaj için) | GKS + SKB + SS Puanları Toplamı | 0–12 |
Yorum (Triyaj RTS): Düşük skorlar (örn. ≤11) daha yüksek mortalite riskini ve travma merkezine sevki düşündürür.
START Skoru: Toplu travmada hızlı triyaj.
START TRİYAJ SİSTEMİ DEĞERLENDİRME TABLOSU
| ADIM / DEĞERLENDİRME | BULGU / DURUM | SONUÇ / KATEGORİ |
|---|---|---|
| 1. YÜRÜYEBİLENLER | Yaralı seslenildiğinde yürüyebiliyor mu? | |
| Evet | YEŞİL (HAFİF / MINOR) | |
| Hayır (veya değerlendirilemiyor) | Bir sonraki adıma geç | |
| 2. SOLUNUM (Yürüyemeyenlerde) | Solunumu var mı? | |
| Hayır | Havayolunu aç | |
| ↳ Havayolu açılınca solunum başladı mı? | ||
| ↳ Evet | KIRMIZI (ACİL / IMMEDIATE) | |
| ↳ Hayır | SİYAH (ÖLMÜŞ / DECEASED) | |
| Evet (Spontan solunumu var) | Solunum hızını değerlendir | |
| ↳ Solunum hızı > 30/dakika VEYA < 10/dakika | KIRMIZI (ACİL / IMMEDIATE) | |
| ↳ Solunum hızı 10-30/dakika arasında | Bir sonraki adıma geç (Dolaşım) | |
| 3. DOLAŞIM (Perfüzyon) | (Solunumu 10-30/dk olanlarda) | |
| Kapiller Geri Dolum Süresi | ||
| ↳ > 2 saniye | KIRMIZI (ACİL / IMMEDIATE) | |
| ↳ ≤ 2 saniye | Bir sonraki adıma geç (Bilinç Durumu) | |
| VEYA Radial Nabız (Bilekten) | ||
| ↳ Yok | KIRMIZI (ACİL / IMMEDIATE) | |
| ↳ Var | Bir sonraki adıma geç (Bilinç Durumu) | |
| 4. BİLİNÇ DURUMU (Mental Durum) | (Solunumu 10-30/dk VE Dolaşımı yeterli olanlarda) | |
| Basit komutları yerine getirebiliyor mu? ("Elini sık") | ||
| Hayır (Yerine getiremiyor) | KIRMIZI (ACİL / IMMEDIATE) | |
| Evet (Yerine getirebiliyor) | SARI (GECİKTİRİLEBİLİR / DELAYED) |
Özet Renk Kodları ve Anlamları:
MGAP Skoru: Hastane öncesi triyajda mortalite öngörüsü.
Adından da anlaşılacağı gibi dört ana bileşenden oluşur:
Her bir bileşen için belirli puanlar verilir ve bu puanlar toplanarak toplam MGAP skoru elde edilir. MGAP Skoru 3 ile 29 arasında değişir.
| Parametre | Değer | Puan Katkısı |
|---|---|---|
| Glasgow Koma Skalası (GCS) | (3-15) | GCS Değeri |
| Sistolik Kan Basıncı (SKB) | > 120 mmHg | 5 |
| 60-120 mmHg | 3 | |
| < 60 mmHg | 0 | |
| Yaş | < 60 | 5 |
| ≥ 60 | 0 | |
| Yaralanma Mekanizması | Künt | 0 |
| Penetran | 4 | |
| TOPLAM MGAP SKORU | (GCS Değeri + SKB Puanı + Yaş Puanı + Mekanizma Puanı) | 3 - 29 |
MGAP Skorunun Yorumlanması:
Yüksek Skorlar (örneğin >23-24): Genellikle daha düşük mortalite riski ile ilişkilidir.
Düşük Skorlar (örneğin <18-19): Genellikle daha yüksek mortalite riski ile ilişkilidir.
GAP Skoru: Travma hastalarında mortalite öngörüsü, saha ve acil servis triyajı.
| Bileşen | Değer Aralığı / Durum | Puan |
|---|---|---|
| G - Glasgow Koma Skalası (GCS) | 3-15 arası (doğrudan GCS puanı kullanılır veya kategorize edilebilir) | 3-15 |
| A - Yaş (Age) | < 60 yaş | 3 |
| > 60 yaş | 0 | |
| P - Sistolik Kan Basıncı (SBP) | > 120 mmHg | 6 |
| 60 - 120 mmHg | 4 | |
| < 60 mmHg | 0 | |
| Toplam GAP Skoru | 3 - 24 arası |
Düşük puanlar yüksek mortalite ilişkilidir.
Rapid Arterial oCclusion Evaluation Scale (RACE): LVO olan inme hastalarını hızlıca tanıma.
| Kategori / Değerlendirilen Fonksiyon | Bulgular / Yanıtlar | Puan |
|---|---|---|
| 1. Yüz Parezisi (Facial Palsy) | Yok (Normal simetrik hareketler) | 0 |
| Hafif (Nazolabial sulkus silikliği, gülümsemede asimetri) | 1 | |
| Şiddetli (Yüzün alt kısmında tam veya tama yakın hareket kaybı) | 2 | |
| 2. Kol Motor Gücü (Arm Motor Function) | Normal motor güç / Hafif parezi (Kol 10 saniyede yavaşça düşer) | 0 |
| Orta derecede parezi (Kol hızla düşer ancak yatağa değmez veya yerçekimine karşı koyamaz) | 1 | |
| Şiddetli parezi (Kol hemen düşer, minimal hareket veya hareket yok) | 2 | |
| 3. Bacak Motor Gücü (Leg Motor Function) | Normal motor güç / Hafif parezi (Bacak 5 saniyede yavaşça düşer) | 0 |
| Orta derecede parezi (Bacak hızla düşer ancak yatağa değmez veya yerçekimine karşı koyamaz) | 1 | |
| Şiddetli parezi (Bacak hemen düşer, minimal hareket veya hareket yok) | 2 | |
| 4. Baş ve Gözlerin Dönüşü (Head & Gaze Deviation) | Yok | 0 |
| Var (Bir tarafa doğru zorlu ve sürekli deviasyon) | 1 | |
| 5. Afazi (Konuşma Bozukluğu - Sağ Hemisfer Lezyonu Şüphesi Olanlarda Değerlendirilmez) | Yok (Normal konuşma ve anlama) | 0 |
| Hafif-Orta (Nesneleri isimlendirme veya cümleleri tekrarlamada hata) | 1 | |
| Şiddetli (Konuşma veya anlama yeteneği büyük ölçüde kayıp) | 2 | |
| 6. Agnozi (İhmal - Sol Hemisfer Lezyonu Şüphesi Olanlarda Değerlendirilmez) | Yok (Her iki taraftaki uyaranları fark eder) | 0 |
| Var (Bir taraftaki (genellikle sol) görsel, dokunsal veya işitsel uyaranı ihmal eder) | 1 | |
| TOPLAM PUAN | 0-9 |
Not: Afazi genellikle sol hemisfer lezyonlarında, agnozi (ihmal) ise genellikle sağ hemisfer lezyonlarında görülür. Bu nedenle, RACE skalasını uygularken, eğer hastada belirgin bir hemiparezi varsa, afazi için karşı taraf (sağ hemiparezi varsa sol hemisfer), agnozi için ise yine karşı taraf (sol hemiparezi varsa sağ hemisfer) değerlendirilir. Bazı uygulamalarda, eğer sağ hemiparezi varsa sadece afazi, sol hemiparezi varsa sadece agnozi değerlendirilir ve diğerine 0 puan verilir.
RACE Skoru Yorumlanması ve Büyük Damar Tıkanıklığı (BDT) Olasılığı:
Toplam RACE skoru, büyük damar tıkanıklığı olasılığını tahmin etmek için kullanılır. Genellikle kabul gören bir eşik değer:
Farklı eşik değerler (örneğin ≥4) veya daha detaylı risk katmanları bazı çalışmalarda önerilmiş olabilir. Skor arttıkça BDT olasılığı da artar.
Klinik Yararı:
Los Angeles Motor Scale (LAMS): Hastane öncesi LVO tarama aracı.
Bu skala da, RACE Skalası gibi, özellikle hastane öncesi dönemde veya acil servisin ilk değerlendirmesinde akut inme (felç) şüphesi olan hastalarda Büyük Damar Tıkanıklığı (BDT) olasılığını hızlı bir şekilde saptamak için tasarlanmış basit bir nörolojik değerlendirme aracıdır. BDT'li hastaların mekanik trombektomi gibi zaman duyarlı tedavilerden fayda görebilmesi için hızlı tanınmaları ve uygun merkezlere yönlendirilmeleri kritik olduğundan LAMS gibi tarama araçları geliştirilmiştir.
LAMS'ın Amacı:
LAMS Bileşenleri ve Puanlaması:
LAMS, NIH İnme Skalası'nın (NIHSS) üç motor bileşenine dayanır ve oldukça basit bir puanlama sistemine sahiptir. Toplam skor 0 ile 5 arasında değişebilir.
Los Angeles Motor Scale (LAMS) Tablosu (14 Mayıs 2025 itibarıyla güncel genel bilgilerdir)
| Değerlendirilen Fonksiyon / Kriter | Bulgular / Yanıtlar | Puan |
|---|---|---|
| 1. Yüz Güçsüzlüğü (Facial Droop) | Yok (Normal) | 0 |
| Var (Gülümseme veya diş gösterme sırasında yüzün bir tarafında sarkma) | 1 | |
| 2. Kol Güçsüzlüğü (Arm Drift) | Yok (Kollar 10 saniye boyunca düşmeden veya aynı hizada kalır) | 0 |
| Bir kol diğerine göre aşağı düşer | 1 | |
| Kol hızla düşer veya hiç kaldıramaz | 2 | |
| 3. El Kavrama Gücü (Grip Strength) | Normal ve eşit kavrama gücü | 0 |
| Bir elde zayıf kavrama | 1 | |
| Kavrama yok veya çok minimal | 2 | |
| TOPLAM PUAN | 0-5 |
LAMS Skorunun Yorumlanması ve Büyük Damar Tıkanıklığı (BDT) Olasılığı:
Toplam LAMS skoru, büyük damar tıkanıklığı olasılığını tahmin etmek için kullanılır. Genellikle kabul gören eşik değerler:
Skor arttıkça BDT olasılığı da artmaktadır. Farklı çalışmalar, skorun BDT'yi öngörmedeki duyarlılık ve özgüllüğünü çeşitli eşik değerler için (örneğin, skor 3, 4 veya 5) değerlendirmiştir.
FAST-ED: Hastane öncesi inme triyajı için LVO belirleme ve yönlendirme.
FAST-ED Skalası'nın Amacı:
FAST-ED Skalası Bileşenleri ve Puanlaması:
FAST-ED Skalası, NIH İnme Skalası'nın (NIHSS) bazı maddelerinden türetilmiş ve daha basit bir puanlama sistemiyle uygulanır. Toplam skor genellikle 0 ile 9 arasında değişir.
FAST-ED Skalası Tablosu (14 Mayıs 2025 itibarıyla güncel genel bilgilerdir)
| Kısaltma / Değerlendirilen Fonksiyon | Bulgular / Yanıtlar | Puan |
|---|---|---|
| Face (Yüz Güçsüzlüğü) | Normal simetrik hareketler | 0 |
| Hafif parezi (Nazolabial oluk silikliği, gülümsemede asimetri) | 1 | |
| Tam veya tama yakın parezi (Yüzün alt kısmında belirgin hareket kaybı) | 2 | |
| Arm (Kol Güçsüzlüğü) | Kolunu 10 saniye tutabilir (düşme yok veya minimal düşme) | 0 |
| Kol düşer ancak yatağa/yere değmez | 1 | |
| Kol yerçekimine karşı koyamaz, hemen düşer veya hiç hareket yok | 2 | |
| Speech (Konuşma Bozukluğu - Afazi/Dizartri) | Normal konuşma, kelime bulma veya artikülasyon sorunu yok | 0 |
| Hafif-orta afazi veya dizartri (Anlaşılabilir ancak bazı kelimeler yanlış, peltek veya yavaş konuşma) | 1 | |
| Şiddetli afazi veya dizartri (Anlaşılmaz konuşma, anlama güçlüğü veya konuşamama) | 2 | |
| Eye Deviation (Gözlerin Bir Tarafa Dönüşü) | Normal, gözler ortada veya istemli hareket ettirilebiliyor | 0 |
| Parsiyel veya tam zorlu bakış deviasyonu (Gözlerin bir tarafa doğru istem dışı ve sürekli kayması) | 1 | |
| Denial / Neglect (İnkar / İhmal - Genellikle Sağ Beyin Lezyonlarında) | Yok (Her iki taraftaki uyaranları fark eder, defisitini kabul eder) | 0 |
| Hafif ihmal (Bir duysal modalitede ihmal veya defisitini hafifletme/inkar) | 1 | |
| Şiddetli ihmal (İki veya daha fazla duysal modalitede ihmal, kendi uzvunu tanımama veya defisitini tamamen inkar etme) | 2 | |
| TOPLAM PUAN | 0-9 |
FAST-ED Skoru Yorumlanması ve Büyük Damar Tıkanıklığı (BDT) Olasılığı:
Toplam FAST-ED skoru, büyük damar tıkanıklığı olasılığını tahmin etmek için kullanılır. Genellikle kabul gören bir eşik değer:
Skor arttıkça BDT olasılığı da artar. Örneğin:
CSTAT: Hastane öncesi inme ciddiyetini değerlendirme, LVO olasılığını belirleme.
| Değerlendirilen Madde | Değerlendirme Kriteri (BDT Şüphesini Artıran Bulgu) | Sonuç (Evet/Hayır veya Var/Yok) |
|---|---|---|
| 1. Gözlerin Bir Tarafa Dönük Olması (Gaze Deviation) | Hastanın gözleri bir tarafa doğru istem dışı ve sürekli olarak dönük mü (zorlu bakış deviasyonu)? | □ Evet / □ Hayır |
| 2. Kol Güçsüzlüğü (Asimetrik Motor Güçsüzlük - Kol) | Hastadan kollarını kaldırması istendiğinde bir kol diğerine göre daha mı güçsüz veya hiç kaldıramıyor mu? (Bu değerlendirme NIHSS motor kol maddesine benzer şekilde yapılabilir, ancak daha basitleştirilmiş olabilir: örneğin, belirgin bir asimetri var mı?) | □ Evet / □ Hayır |
| 3. Anormal Konuşma veya Komutları Anlamama (Dil Fonksiyonu - Afazi veya İhmal/Agnozi Düşündüren) | Hastanın konuşması anormal mi (kelime bulma güçlüğü, yanlış kelime kullanımı, konuşamama) VEYA basit komutları anlamakta veya yerine getirmekte güçlük çekiyor mu VEYA bir tarafını ihmal ediyor gibi mi görünüyor (Agnozi/İhmal)?* | □ Evet / □ Hayır |
( ) CSTAT'ın bazı uygulamalarında 3. madde spesifik olarak "Bilinç düzeyinde değişiklik VEYA bakış anormalliği VEYA görsel alan defekti VEYA afazi VEYA ihmal" gibi kortikal bulguların varlığı olarak daha geniş tanımlanabilir veya yukarıdaki gibi daha basit bir dil/anlama/ihmal değerlendirmesi şeklinde olabilir. Genellikle amaç, kortikal tutulumu düşündüren bir bulguyu saptamaktır.
CSTAT Yorumlanması ve Büyük Damar Tıkanıklığı (BDT) Olasılığı:
CSTAT'ın yorumlanması genellikle bir eşik değere dayanır:
Bazı kaynaklar, tek bir pozitif bulgunun bile (özellikle zorlu bakış deviasyonu gibi) BDT için şüpheyi artırabileceğini belirtse de, genellikle ≥2 eşiği kullanılır.
PELOD-2 Score: Pediyatrik yoğun bakım hastalarında organ disfonksiyonu ve mortalite riskini değerlendirme.
| Organ Sistemi | Değerlendirilen Değişkenler |
|---|---|
| 1. Nörolojik Sistem | 1. Glasgow Koma Skalası (GKS) puanı |
| 2. Pupil (göz bebeği) ışık reaksiyonu | |
| 2. Kardiyovasküler Sistem | 3. Sistemik Ortalama Arteriyel Basınç (OAB) (yaşa göre değerlendirilir) |
| 4. Kan laktat düzeyi | |
| 3. Böbrek Sistemi | 5. Serum kreatinin düzeyi (yaşa göre değerlendirilir) |
| 4. Solunum Sistemi | 6. PaO ₂ /FiO ₂ oranı (Arteriyel oksijen parsiyel basıncının inspire edilen oksijen fraksiyonuna oranı) |
| 7. PaCO ₂ (Arteriyel karbondioksit parsiyel basıncı) | |
| 8. İnvaziv mekanik ventilasyon varlığı | |
| 5. Hematolojik Sistem | 9. Lökosit (beyaz kan hücresi) sayısı |
| 10. Trombosit sayısı |
PRISM III Score: Pediyatrik yoğun bakım hastalarında mortalite riskini değerlendirme.
| Değişken Kategorisi | Değerlendirilen Temel Parametreler (Örnekler) |
|---|---|
| 1. Kardiyovasküler Değişkenler | - Minimum sistolik kan basıncı (yaşa göre) |
| - Kalp hızı (yaşa göre) | |
| 2. Nörolojik Değişkenler | - Pupil (göz bebeği) ışık reaksiyonları |
| - Mental durum (örn. stupor, koma; Glasgow Koma Skalası ile ilişkili bulgular) | |
| 3. Asit-Baz / Kan Gazı Değerleri | - Arteriyel pH |
| - Arteriyel PaCO ₂ (karbondioksit basıncı) | |
| - Total CO ₂ veya serum bikarbonat düzeyi | |
| - Arteriyel PaO ₂ (oksijen basıncı) | |
| 4. Hematolojik Değişkenler | - Lökosit (beyaz kan hücresi) sayısı |
| - Trombosit sayısı | |
| - Protrombin Zamanı (PT) / Aktive Parsiyel Tromboplastin Zamanı (aPTT) | |
| 5. Biyokimyasal Değişkenler | - Kan glikoz düzeyi |
| - Serum potasyum düzeyi | |
| - Serum kreatinin düzeyi | |
| - Kan Üre Azotu (BUN) | |
| 6. Vücut Sıcaklığı | - En düşük veya en yüksek vücut sıcaklığı |
MEDS Score: Acil serviste sepsisli hastalarda mortalite riskini öngörme.
| Kategori / Risk Faktörü | Puan |
|---|---|
| Yaş > 65 | +2 |
| Bakımevi Sakini Olmak | +2 |
| Terminal Hastalık Varlığı (Beklenen yaşam süresi < 1 ay) | +4 |
| Taşikardi (Kalp hızı ≥ 110 atım/dakika) | +2 |
| Takipne (Solunum sayısı ≥ 24/dakika) VEYA Mekanik Ventilasyon İhtiyacı | +2 |
| Hipotansiyon (Sistolik kan basıncı < 100 mmHg) VEYA Ortalama Arteriyel Basınç (OAB) < 70 mmHg) | +2 |
| Bilinç Düzeyinde Değişiklik (Yeni başlangıçlı veya kötüleşen) | +3 |
| Hipoksemi (Oda havasında SpO ₂ < %90 VEYA PaO ₂ < 60 mmHg) | +3 |
| Trombositopeni (Trombosit sayısı < 150,000/mm³) | +2 |
| Bandemi (Nötrofillerde band formu > %5 veya > 500/mm³) | +1 |
| TOPLAM PUAN | 0-21 (veya kullanılan versiyona göre değişebilir) |
MEDS Skorunun Yorumlanması ve Mortalite Riski:
Toplam MEDS skoru, hastanın genellikle 28 günlük mortalite riskini tahmin etmek için kullanılır.
Skor arttıkça mortalite riski de artar.
| Toplam MEDS Skoru | Risk Kategorisi (Genel) | Tahmini Mortalite Riski (%) (Yaklaşık) |
|---|---|---|
| 0-4 | Düşük Risk | < %5 |
| 5-7 | Orta Risk | %5 - %15 |
| 8-12 | Yüksek Risk | %15 - %40 |
| ≥ 13 | Çok Yüksek Risk | > %40 - %50+ |
Intracerebral Hemorrhage Scale (ICH Score): İntraserebral kanaması olan hastalarda mortalite riskini tahmin etme.
| Parametre | Kriter / Durum | Puan |
|---|---|---|
| Glasgow Koma Skalası (GKS) Puanı | 3 – 4 | 2 |
| 5 – 12 | 1 | |
| 13 – 15 | 0 | |
| İntraserebral Kanama (ICH) Hacmi (BT'de) | ≥ 30 mL | 1 |
| < 30 mL | 0 | |
| İntraventriküler Kanama (İVK) Varlığı | Var | 1 |
| Yok | 0 | |
| Kanamamın Yeri (İnfratentoriyal Bölgede Olması) | Var (Beyin sapı, serebellum) | 1 |
| Yok (Supratentoriyal) | 0 | |
| Yaş | ≥ 80 yıl | 1 |
| < 80 yıl | 0 | |
| TOPLAM PUAN | 0-6 |
ICH Skorunun Yorumlanması ve Mortalite Riski:
Toplam ICH skoru, hastanın 30 günlük mortalite riskini tahmin etmek için kullanılır.
Skor ne kadar yüksekse, mortalite riski de o kadar artar. Toplam skor 0 ile 6 arasında değişebilir.
| Toplam ICH Skoru | Tahmini 30 Günlük Mortalite Oranı (%) (Yaklaşık) |
|---|---|
| 0 | %0 |
| 1 | %13 |
| 2 | %26 |
| 3 | %72 |
| 4 | %97 |
| 5 | ~%100 |
| 6 | ~%100 (veya çok nadir, genellikle skor 5 ile benzer prognoz) |
Emergency Heart Failure Mortality Risk Grade (EHMRG): Acil servise başvuran kalp yetmezliği hastalarında mortalite riskini derecelendirme.
| Parametre | Değer / Durum | Puan |
|---|---|---|
| Yaş (Yıl) | < 65 | 0 |
| 65 – 74 | 2 | |
| 75 – 84 | 4 | |
| ≥ 85 | 5 | |
| Kalp Hızı (Acil Serviste İlk) | < 110 atım/dakika | 0 |
| ≥ 110 atım/dakika | 2 | |
| Sistolik Kan Basıncı (Acil Serviste İlk) | ≥ 90 mmHg | 0 |
| < 90 mmHg | 4 | |
| Oksijen Satürasyonu (Acil Serviste İlk) | ≥ %90 (veya oda havasında normal) | 0 |
| < %90 (oda havasında) | 2 | |
| Kreatinin (Serum) | Normal (veya belirli bir eşik değerin altında, örn. < 2.0 mg/dL veya < 177 µmol/L) | 0 |
| Yüksek (veya belirli bir eşik değerin üzerinde, örn. ≥ 2.0 mg/dL veya ≥ 177 µmol/L) | 2 | |
| Troponin (Serum) | Normal | 0 |
| Yüksek (pozitif) | 2 | |
| Potasyum (Serum) | Normal (örn. 3.5-5.0 mEq/L) | 0 |
| Anormal (düşük veya yüksek) | 1 | |
| Ambulansla Geliş | Hayır | 0 |
| Evet | 1 | |
| Nitrogliserin Kullanımı (Acil Serviste) | Hayır | 0 |
| Evet | 1 | |
| TOPLAM PUAN |
(Not: Yukarıdaki puanlama ve parametreler, belirli bir EHMRG modeline aittir. Farklı çalışmalar veya uygulamalar küçük değişiklikler içerebilir. Örneğin, bazı modellerde potasyum veya nitrogliserin kullanımı yer almayabilir ve puan ağırlıkları değişebilir.)
EHMRG Yorumlanması ve Risk Derecelendirmesi:
Toplam puan, hastanın mortalite riskini belirlemek için kullanılır. Genellikle puan aralıklarına göre risk dereceleri (örn. Düşük, Orta, Yüksek, Çok Yüksek) tanımlanır ve her derece için yaklaşık mortalite oranları belirtilir.
Örnek bir risk derecelendirmesi (7 günlük mortalite için, puan aralıkları modele göre değişebilir):
Klinik Yararı:
Seattle Heart Failure Model: Kalp yetmezliği hastalarında sağkalımı tahmin etme.
| Kategori | Girdi Parametreleri (Örnekler) |
|---|---|
| Demografik ve Antropometrik | • Yaş,• Cinsiyet,• Vücut Kitle İndeksi (VKİ) |
| Klinik Özellikler ve Öykü | • Kalp yetmezliğinin etiyolojisi (iskemik, non-iskemik),• NYHA fonksiyonel sınıfı (New York Heart Association),• Sistolik kan basıncı,• Kalp hızı (dinlenimde),• Ejeksiyon fraksiyonu (EF) |
| Laboratuvar Değerleri | • Serum sodyum,• Hemoglobin,• Lenfosit yüzdesi,• Ürik asit,• Serum kreatinin (veya eGFR),• Total kolesterol |
| • İmplantabl Kardiyoverter Defibrilatör (ICD) varlığı/yokluğu,• Kardiyak Resenkronizasyon Tedavisi (CRT) varlığı/yokluğu | |
| Mevcut Tedaviler | • ACE inhibitörü veya ARB (Anjiyotensin Reseptör Blokeri) kullanımı,• Beta-bloker kullanımı,• Aldosteron antagonisti (örn. spironolakton, eplerenon) kullanımı,• Diüretik dozu (örn. furosemid eşdeğeri doz),• Statin kullanımı,• Digoksin kullanımı,• Hidralazin/izosorbid dinitrat kullanımı,• Antikoagülan kullanımı (atriyal fibrilasyon varlığında) |
| Diğer (Bazı Versiyonlarda) | • Sigara kullanımı,• Egzersiz kapasitesi (örn. VO ₂ max) |
SHFM Sonuçlarının Yorumlanması ve Klinik Yararı:
1. Sağkalım Tahmini: Model, girilen verilere dayanarak hastanın 1 yıllık, 2 yıllık ve 5 yıllık sağkalım olasılıklarını yüzde (%) olarak ve tahmini medyan yaşam süresini yıl olarak verir.
2. Tedavi Etkilerinin Değerlendirilmesi: SHFM'nin önemli bir özelliği, belirli tedavilerin (örneğin, bir ACE inhibitörü eklenmesi, ICD takılması) hastanın öngörülen sağkalım üzerindeki potansiyel etkisini gösterebilmesidir. Klinisyen, farklı tedavi senaryolarını modelleyerek hangi müdahalelerin en fazla sağkalım faydası sağlayabileceğini değerlendirebilir.
3. Hasta Danışmanlığı ve Ortak Karar Verme: Modelden elde edilen sonuçlar, hastalarla prognozları ve tedavi seçeneklerinin potansiyel faydaları hakkında daha somut bir şekilde konuşmak için kullanılabilir. Bu, tedavi kararlarında ortak karar verme sürecini destekler.
4. Klinik Araştırmalar ve Program Geliştirme: Kalp yetmezliği hastalarında risk sınıflandırması ve tedavi stratejilerinin etkinliğini değerlendirmede araştırmacılara ve sağlık programı geliştiricilerine yardımcı olabilir.
5. Kişiselleştirilmiş Tıp: Hastanın bireysel risk profiline göre daha kişiselleştirilmiş tedavi yaklaşımlarının planlanmasına katkıda bulunur.
GAP Skoru: Travma hastalarında mortalite öngörüsü, saha ve acil servis triyajı.
| Bileşen | Değer Aralığı / Durum | Puan |
|---|---|---|
| G - Glasgow Koma Skalası (GCS) | 3-15 arası (doğrudan GCS puanı kullanılır veya kategorize edilebilir) | 3-15 |
| A - Yaş (Age) | < 60 yaş | 3 |
| > 60 yaş | 0 | |
| P - Sistolik Kan Basıncı (SBP) | > 120 mmHg | 6 |
| 60 - 120 mmHg | 4 | |
| < 60 mmHg | 0 | |
| Toplam GAP Skoru | 3 - 24 arası |
Düşük puanlar yüksek mortalite ilişkilidir.
MGAP Skoru: Hastane öncesi triyajda mortalite öngörüsü.
Adından da anlaşılacağı gibi dört ana bileşenden oluşur:
Her bir bileşen için belirli puanlar verilir ve bu puanlar toplanarak toplam MGAP skoru elde edilir.
MGAP Skoru 3 ile 29 arasında değişir.
| Parametre | Değer | Puan Katkısı |
|---|---|---|
| Glasgow Koma Skalası (GCS) | (3-15) | GCS Değeri |
| Sistolik Kan Basıncı (SKB) | > 120 mmHg | 5 |
| 60-120 mmHg | 3 | |
| < 60 mmHg | 0 | |
| Yaş | < 60 | 5 |
| ≥ 60 | 0 | |
| Yaralanma Mekanizması | Künt | 0 |
| Penetran | 4 | |
| TOPLAM MGAP SKORU | (GCS Değeri + SKB Puanı + Yaş Puanı + Mekanizma Puanı) | 3 - 29 |
MGAP Skorunun Yorumlanması:
REMS: Cerrahi olmayan acil hastalarda hastane içi mortalite tahmini.
| Parametre | Değer Aralığı / Durum | Puan |
|---|---|---|
| Yaş (Yıl) | < 45 | 0 |
| 45 – 54 | 2 | |
| 55 – 64 | 3 | |
| 65 – 74 | 5 | |
| ≥ 75 | 6 | |
| Ortalama Arteriyel Basınç (MAP) (mmHg) | ≥ 70 | 0 |
| 50 – 69 | 2 | |
| < 50 | 4 | |
| Kalp Hızı (Atım/Dakika) | 70 – 109 | 0 |
| 40 – 69 VEYA 110 – 139 | 2 | |
| < 40 VEYA ≥ 140 | 4 | |
| Solunum Sayısı (Nefes/Dakika) | 12 – 24 | 0 |
| 10 – 11 VEYA 25 – 34 | 2 | |
| < 10 VEYA ≥ 35 | 4 | |
| Oksijen Saturasyonu (SpO2) (%) | ≥ %90 | 0 |
| %80 – %89 | 2 | |
| < %80 | 4 | |
| Glasgow Koma Skalası (GKS) | 15 | 0 |
| 12 – 14 | 2 | |
| 8 – 11 | 3 | |
| 4 – 7 | 5 | |
| 3 | 8 |
Not: Ortalama Arteriyel Basınç (MAP) şu formülle hesaplanabilir: MAP = [Sistolik Kan Basıncı + (2 x Diyastolik Kan Basıncı)] / 3
Toplam REMS Skoru:
Yukarıdaki tablodaki her bir parametreden alınan puanlar toplanarak toplam REMS skoru elde edilir.
APACHE II: Yoğun bakım hastalarında hastalık şiddeti ve mortalite riski değerlendirmesi (travmada da kullanılır).
APACHE II Skorlama Sistemi Bileşenleri Tablosu
| Bileşen Kategorisi | Parametre / Değerlendirilen Durum | Puanlama Prensibi (Detaylı Puan Aralıkları Kılavuzlarda Belirtilir) |
|---|---|---|
| A. Akut Fizyoloji Puanı (APS) | Genellikle ilk 24 saatteki en kötü değerler kullanılır. | Puanlar, değerlerin normal aralıktan sapmasına göre artar. |
| 1. Vücut Isısı (Rektal, °C) | Normalden sapmaya göre puanlanır. | |
| 2. Ortalama Arteriyel Basınç (OAB, mmHg) | Normalden sapmaya göre puanlanır. | |
| 3. Kalp Hızı (Atım/dakika) | Normalden sapmaya göre puanlanır. | |
| 4. Solunum Sayısı (Nefes/dakika) | Normalden sapmaya göre puanlanır. | |
| 5. Oksijenasyon: | ||
| ↳ Eğer FiO2 ≥ 0.5 ise: A-aDO2 (Alveolo-arteriyel Oksijen Gradyanı) | Değerine göre puanlanır. | |
| ↳ Eğer FiO2 < 0.5 ise: PaO2 (mmHg) | Değerine göre puanlanır. | |
| 6. Arteriyel pH | Normalden sapmaya göre puanlanır. | |
| 7. Serum Sodyum (mmol/L) | Normalden sapmaya göre puanlanır. | |
| 8. Serum Potasyum (mmol/L) | Normalden sapmaya göre puanlanır. | |
| 9. Serum Kreatinin (mg/dL) (Akut böbrek yetmezliği için 2 kat puan) | Normalden sapmaya göre puanlanır. | |
| 10. Hematokrit (%) | Normalden sapmaya göre puanlanır. | |
| 11. Lökosit (Beyaz Küre) Sayısı (1000/mm³) | Normalden sapmaya göre puanlanır. | |
| 12. Glasgow Koma Skalası (GKS) Puanı | APS'ye Katkısı = (15 – GKS Puanı) (Yani GKS ne kadar düşükse, puan o kadar yüksek) | |
| B. Yaş Puanı | Hastanın Yaşı | |
| ↳ ≤ 44 yaş | 0 puan | |
| ↳ 45 - 54 yaş | 2 puan | |
| ↳ 55 - 64 yaş | 3 puan | |
| ↳ 65 - 74 yaş | 5 puan | |
| ↳ ≥ 75 yaş | 6 puan | |
| C. Kronik Sağlık Puanı | Önceden Var Olan Ciddi Organ Yetmezliği veya İmmün Yetmezlik Durumu | |
| ↳ Ameliyat dışı veya acil ameliyat sonrası hastalar: | ||
| • Ciddi organ yetmezliği veya immün yetmezlik varsa | 5 puan | |
| ↳ Elektif ameliyat sonrası hastalar: | ||
| • Ciddi organ yetmezliği veya immün yetmezlik varsa | 2 puan | |
| TOPLAM APACHE II SKORU | A (APS Puanı) + B (Yaş Puanı) + C (Kronik Sağlık Puanı) | Toplam skor genellikle 0 ile 71 arasında değişir. |
APACHE II skoru ne kadar yüksekse, hastanın hastalık şiddeti ve beklenen mortalite riski o kadar yüksektir.
SAPS: Yoğun bakım hastalarında hastalık şiddeti (travmada da kullanılır).
| Bileşen Kategorisi | Değerlendirilen Ana Unsurlar / Parametre Örnekleri | Notlar |
|---|---|---|
| BÖLÜM 1: DEMOGRAFİK VERİLER VE KRONİK HASTALIKLAR | ||
| 1. Yaş | Hastanın yaşı (yıl olarak). | Yaş arttıkça risk artar. |
| 2. Cinsiyet | Erkek / Kadın. | Bazı modellerde risk faktörü olabilir. |
| 3. Komorbiditeler (Kronik Hastalıklar) | • AIDS, • Metastatik kanser, • Hematolojik malignite (lösemi, lenfoma), • Siroz, • Kronik kalp yetmezliği (NYHA IV), • Kronik böbrek yetmezliği (diyaliz) |
Bu hastalıkların varlığı mortalite riskini artırır. |
| BÖLÜM 2: YBÜ KABULÜNDEN ÖNCEKİ DURUM VE KOŞULLAR | ||
| 4. YBÜ'ye Kabul Yeri | Örneğin, acil servisten, ameliyathaneden, başka bir hastaneden, servisten. | Kabul yeri risk değerlendirmesinde önemlidir. |
| 5. YBÜ'ye Kabul Tipi | Medikal, planlı cerrahi, acil cerrahi. | |
| 6. YBÜ'ye Kabul Nedeni | Spesifik tanı veya sendrom (birçok farklı kategori içerir, örn. sepsis, travma, kardiyak arrest, solunum yetmezliği vb.). | SAPS 3'ün önemli bir özelliğidir; kabul nedeni risk hesaplamasını etkiler. |
| 7. Yoğun Bakım Öncesi Hastanede Kalış Süresi | Eğer varsa. | |
| 8. Yoğun Bakım Öncesi Kullanılan Tedaviler | Örneğin, vazopressörler, mekanik ventilasyon. | |
| BÖLÜM 3: İLK 1 SAAT İÇİNDEKİ FİZYOLOJİK DEĞİŞKENLER | ||
| YBÜ'ye kabulden sonraki ilk 1 saat içindeki en kötü değerler esas alınır. | Puanlar, değerlerin normalden sapmasına göre verilir. | |
| 9. Glasgow Koma Skalası (GKS) | En düşük GKS puanı. | Düşük GKS, yüksek riski gösterir. |
| 10. Kalp Hızı (Atım/dakika) | En yüksek veya en düşük anormal değer. | |
| 11. Sistolik Kan Basıncı (mmHg) | En düşük anormal değer. | |
| 12. Vücut Isısı (°C) | En yüksek veya en düşük anormal değer. | |
| 13. PaO2/FiO2 Oranı (mmHg) | Oksijenasyon durumu. | Düşük değerler yüksek riski gösterir. |
| 14. pH (Arteriyel) | En düşük değer. | |
| 15. Lökosit (Beyaz Küre) Sayısı (x10⁹/L) | En yüksek veya en düşük anormal değer. | |
| 16. Trombosit Sayısı (x10⁹/L) | En düşük değer. | |
| 17. Serum Bilirubin (mg/dL veya µmol/L) | En yüksek değer. | Karaciğer fonksiyonunu yansıtır. |
| 18. Serum Kreatinin (mg/dL veya µmol/L) | En yüksek değer (veya akut böbrek yetmezliği durumu). | Böbrek fonksiyonunu yansıtır. |
| 19. İdrar Çıkışı (mL) | İlk 1 saatteki idrar çıkışı. | Düşük idrar çıkışı riski artırır. |
Pediatric Trauma Score (PTS): Çocuk travma hastalarında ciddiyet değerlendirmesi.
Pediyatrik Travma Skoru (PTS - Pediatric Trauma Score) Çocuk travma hastalarında ciddiyet değerlendirmesi yapar.
| Bileşen | +2 Puan | +1 Puan | -1 Puan |
|---|---|---|---|
| Ağırlık (Kilo) | > 20 kg | 10 – 20 kg | < 10 kg |
| Hava Yolu | Normal | Sürdürülebilir | Sürdürülemez |
| Sistolik Kan Basıncı (SKB) | > 90 mmHg | 50 – 90 mmHg | < 50 mmHg |
| Bilinç Durumu (GKS/AVPU) | Tamamen uyanık | Obtünde / Bilinç kaybı | Koma / Yanıtsız |
| Açık Yaralanma | Yok | Minör | Majör / Doku kaybı |
| İskelet Travması | Yok | Kapalı kırık | Açık veya multipl kırıklar |
| Toplam PTS | -6 ile +12 arasında |
Yorum: Düşük skorlar artmış mortalite riskini gösterir.
OESIL Risk Score: Senkoplu hastalarda 1 yıllık mortalite riskini tahmin etme.
| Kriter | Puan (Varsa) |
|---|---|
| 1. Yaş > 65 olması | +1 |
| 2. Anormal Elektrokardiyogram (EKG) bulgusu | +1 |
| 3. Bilinen Kardiyovasküler hastalık öyküsü | +1 |
| 4. Prodromal semptomlar (uyarıcı belirtiler) olmaksızın gelişen senkop | +1 |
| Toplam Puan | 0-4 |
Tablo 2: OESIL Skoru Yorumlanması ve Tahmini 1 Yıllık Mortalite Riski
| Toplam OESIL Skoru | Risk Kategorisi | Tahmini 1 Yıllık Mortalite Riski (Yaklaşık Oranlar) |
|---|---|---|
| 0 | Çok Düşük Risk | ~%0 |
| 1 | Düşük Risk | ~%0.5 - %1 |
| 2 | Orta Risk | ~%2 - %5 (bazı çalışmalarda daha yüksek olabilir) |
| 3 | Yüksek Risk | ~%15 - %20 |
| 4 | Çok Yüksek Risk | ~%30 - %50+ |
Abbreviated Injury Scale (AIS): Tek yaralanmanın anatomik ciddiyetini skorlama (ISS için kullanılır).
Kısaltılmış Yaralanma Skalası (AIS) Ciddiyet Puanları Tablosu
| AIS Puanı | Ciddiyet Düzeyi | Genel Tanım / Örnekler |
|---|---|---|
| AIS 1 | Hafif | Yüzeysel yaralanmalar, kas incinmeleri, basit burkulmalar. Genellikle hayati tehlike oluşturmaz. |
| AIS 2 | Orta | Derin olmayan kesikler, basit kapalı kırıklar (örn. parmak), hafif iç organ ezilmeleri. Genellikle hayati tehlike oluşturmaz. |
| AIS 3 | Ciddi | Açık uzun kemik kırıkları, orta derecede kafa travması (kısa süreli bilinç kaybı), iç organlarda ciddi olmayan yırtılmalar. Hayati tehlike oluşturabilir. |
| AIS 4 | Ağır | Ciddi kafa travması (uzun süreli bilinç kaybı), dalak/böbrek yırtılması gibi ciddi iç organ yaralanmaları, parçalı açık kırıklar. Hayati tehlike yüksektir. |
| AIS 5 | Kritik | Çok ciddi kafa travması, büyük damar (örn. aort) yırtılması, büyük karaciğer veya kalp yaralanması. Hayatta kalma şansı düşüktür. |
| AIS 6 | Maksimal / Tedavi Edilemez | Yaşamla bağdaşmayan yaralanmalar (örn. dekapitasyon, gövdenin ikiye ayrılması). Neredeyse her zaman ölümcüldür. |
Injury Severity Score (ISS): Multipl travmada anatomik şiddet belirleme, mortalite öngörüsü.
Yaralanma Ciddiyet Skoru (ISS - Injury Severity Score) Multipl travmalı hastalarda anatomik yaralanma şiddetini belirlemek için kullanılır. Vücut altı anatomik bölgeye ayrılır. Her bölgedeki en ciddi yaralanma Kısaltılmış Yaralanma Ölçeği (AIS) kullanılarak 1 (minör) ile 6 (tedavi edilemez) arasında puanlanır.
Hesaplanışı:
En yüksek AIS skoruna sahip üç farklı vücut bölgesindeki yaralanmalar seçilir.
Bu üç AIS skorunun kareleri toplanır.
(ISS = (AIS₁)² + (AIS₂) ² + (AIS₃)²)
Eğer herhangi bir yaralanmanın AIS skoru 6 ise, ISS otomatik olarak 75 kabul edilir.
Yorum: ISS > 15 genellikle majör travma olarak kabul edilir.
New Injury Severity Score (NISS): ISS'ye alternatif, en ciddi üç yaralanmayı vücut bölgesinden bağımsız değerlendirir.
| Hastanın Yaralanmaları | AIS Skoru | NISS Hesaplamasına Dahil Edilen En Ciddi 3 Yaralanmanın AIS Karesi |
|---|---|---|
| Kafa Travması (Beyin Kontüzyonu) | 4 | 4^2 = 16 |
| Göğüs Travması (Çoklu Kaburga Kırığı) | 3 | 3^2 = 9 |
| Karın Travması (Dalak Lacerasyonu) | 5 | 5^2 = 25 |
| Bacak Kırığı (Femur Kırığı) | 3 | (Bu yaralanma ilk 3'e girmediği için NISS'e dahil edilmez) |
| Toplam NISS Skoru | 16 + 9 + 25 = 50 |
Not: AIS (Abbreviated Injury Scale), yaralanmaları 1 (hafif) ile 6 (maksimal, tedavi edilemez) arasında bir ölçekte derecelendirir.
Tablo 2: NISS Skorlarının Genel Yorumlanması
NISS skorları, yaralanmanın ciddiyetini ve potansiyel sonuçlarını değerlendirmek için kullanılır. Daha yüksek bir NISS skoru, daha ciddi yaralanmaları ve genellikle daha yüksek ölüm veya komplikasyon riskini gösterir.
Aşağıda, NISS skor aralıkları için genel bir yorumlama rehberi bulunmaktadır (bu kategoriler kaynaklara göre küçük farklılıklar gösterebilir ve genellikle ISS için kullanılan kategorilerden uyarlanmıştır):
| NISS Skor Aralığı | Genel Yaralanma Şiddeti Yorumu | Olası Sonuçlar (Genel bir göstergedir) |
|---|---|---|
| 1-8 | Hafif | Genellikle düşük komplikasyon riski, kısa iyileşme süresi. |
| 9-14 (veya 9-15) | Orta | Orta derecede komplikasyon riski, daha uzun iyileşme süresi gerekebilir. |
| 15/16-24 | Ciddi | Yüksek komplikasyon ve ölüm riski, yoğun bakım ihtiyacı olasılığı artar. |
| >24 | Çok Ciddi / Kritik | Çok yüksek ölüm riski, genellikle kritik bakım ve uzun süreli tedavi. |
Anatomic Profile (AP): Yaralanmaların anatomik dağılımını ve ciddiyetini tanımlar.
Anatomik Profil (AP) Bileşenleri
Anatomik Profil, hastanın yaralanmalarını ciddiyetlerine ve bulundukları vücut bölgelerine göre sınıflandıran üç ana bileşenden oluşur. Sadece "ciddi" olarak kabul edilen, yani Kısaltılmış Yaralanma Ölçeği (Abbreviated Injury Scale - AIS) skoru 2'den büyük olan yaralanmalar dikkate alınır.
| Bileşen Adı | Kapsadığı Vücut Bölgeleri | Dikkate Alınan Yaralanmalar |
|---|---|---|
| A Bileşeni | Kafa/Beyin ve Omurilik | Bu bölgelerdeki AIS > 2 olan tüm ciddi yaralanmalar |
| B Bileşeni | Göğüs (Toraks) ve Boynun Ön Kısmı | Bu bölgelerdeki AIS > 2 olan tüm ciddi yaralanmalar |
| C Bileşeni | Diğer Tüm Bölgeler (A ve B kapsamı dışındakiler) | Karın, ekstremiteler (kol ve bacaklar), yüz, cilt gibi diğer tüm bölgelerdeki AIS > 2 olan tüm ciddi yaralanmalar |
Tablo 2: AP Bileşen Değerlerinin Hesaplanması
Her bir AP bileşeninin (A, B, C) sayısal bir değeri hesaplanır.
| Bileşen | Hesaplama Prensibi |
|---|---|
| A Bileşeni | A bileşeni kapsamındaki her bir ciddi yaralanmanın AIS skorunun karesi alınır, bu kareler toplanır ve toplamın karekökü alınır. |
| B Bileşeni | B bileşeni kapsamındaki her bir ciddi yaralanmanın AIS skorunun karesi alınır, bu kareler toplanır ve toplamın karekökü alınır. |
| C Bileşeni | C bileşeni kapsamındaki her bir ciddi yaralanmanın AIS skorunun karesi alınır, bu kareler toplanır ve toplamın karekökü alınır. |
Not: Eğer bir bileşen kapsamında ciddi bir yaralanma (AIS > 2) yoksa, o bileşenin değeri sıfır (0) olur.
Tablo 3: Anatomik Profilin Kullanımı ve Yorumlanması
AP bileşenleri (A, B, C değerleri) bir araya gelerek hastanın "Anatomik Profili"ni oluşturur. Bu profil, genellikle tek bir toplam skor yerine, bir bütün olarak değerlendirilir ve hastanın hayatta kalma olasılığını tahmin etmek için kullanılır.
| Özellik | Açıklama |
|---|---|
| Profilin Kullanımı | A, B ve C bileşen değerleri, genellikle bir lojistik regresyon modeline girdi olarak kullanılır. |
| Ana Çıktı | Bu model, hastanın Hayatta Kalma Olasılığını (Ps - Probability of Survival) tahmin eder. |
| Yorumlama | Ps değeri 0 ile 1 arasında bir sayıdır (veya %0 ile %100). Daha yüksek bir Ps değeri, daha yüksek bir hayatta kalma olasılığını gösterir. AP, özellikle kafa ve göğüs gibi kritik bölgelerdeki yaralanmaların ağırlığını daha iyi yansıtabilir. |
| ISS/NISS'ten Farkı | ISS ve NISS gibi tek bir toplam skor vermez; bunun yerine, farklı vücut bölgelerindeki yaralanma yükünü ayrı ayrı gösteren bir "profil" sunar ve bu profili kullanarak bir olasılık skoru üretir. |
Bu tablolar, Anatomik Profil (AP) sisteminin temel yapısını, hesaplama mantığını ve nasıl kullanıldığını özetlemektedir. AP, özellikle travma araştırmalarında ve yaralanma şiddetinin detaylı analizinde değerli bir araç olabilir.
Triage-RTS (T-RTS): RTS'nin saha triyaj versiyonu.
Triage-RTS (T-RTS) Skorlama Tablosu
| Parametre | Değer / Gözlem | Puan (Kodlanmış Değer) |
|---|---|---|
| Glasgow Koma Skalası (GKS) | 13 – 15 | 4 |
| 9 – 12 | 3 | |
| 6 – 8 | 2 | |
| 4 – 5 | 1 | |
| 3 | 0 | |
| Sistolik Kan Basıncı (SKB) | > 89 mmHg | 4 |
| 76 – 89 mmHg | 3 | |
| 50 – 75 mmHg | 2 | |
| 1 – 49 mmHg | 1 | |
| 0 (Basınç alınamıyor) | 0 | |
| Solunum Sayısı (SS) | 10 – 29 / dakika | 4 |
| > 29 / dakika | 3 | |
| 6 – 9 / dakika | 2 | |
| 1 – 5 / dakika | 1 | |
| 0 (Solunum yok) | 0 |
T-RTS Puanının Triyajda Yorumlanması:
Her üç parametreden (GKS, SKB, SS) alınan kodlanmış puanlar toplanır. Toplam T-RTS Skoru 0 ile 12 arasında değişir.
Skor ne kadar düşükse, hastanın hayati tehlikesi o kadar yüksektir. Örneğin, bazı kaynaklara göre T-RTS puanı 11 veya daha düşük olan bir hastanın, belirlenmiş bir travma merkezinde tedavi edilmesi önerilir ve T-RTS skorunun 11'in altında olması ölümcül yaralanmaların önemli bir kısmını tanımlayabilir.
Pediatric Trauma Score (PTS): Çocuk travma hastalarında ciddiyet değerlendirmesi.
Pediyatrik Travma Skoru (PTS - Pediatric Trauma Score) Çocuk travma hastalarında ciddiyet değerlendirmesi yapar.
| Bileşen | +2 Puan | +1 Puan | -1 Puan |
|---|---|---|---|
| Ağırlık (Kilo) | > 20 kg | 10 – 20 kg | < 10 kg |
| Hava Yolu | Normal | Sürdürülebilir | Sürdürülemez |
| Sistolik Kan Basıncı (SKB) | > 90 mmHg | 50 – 90 mmHg | < 50 mmHg |
| Bilinç Durumu (GKS/AVPU) | Tamamen uyanık | Obtünde / Bilinç kaybı | Koma / Yanıtsız |
| Açık Yaralanma | Yok | Minör | Majör / Doku kaybı |
| İskelet Travması | Yok | Kapalı kırık | Açık veya multipl kırıklar |
| Toplam PTS | -6 ile +12 arasında |
Yorum: Düşük skorlar artmış mortalite riskini gösterir.
Gustilo-Anderson Sınıflaması: Açık kırıkların sınıflandırılması.
| Tip | Yara Boyutu | Kontaminasyon / Yumuşak Doku Hasarı | Ek Özellikler |
|---|---|---|---|
| Tip 1 | < 1 cm | Minimal kontaminasyon, minimal ezilme veya yumuşak doku hasarı. | Genellikle basit kırık paterni. |
| Tip 2 | > 1 cm | Orta derecede yumuşak doku hasarı; minimal periostal soyulma. Kontaminasyon seviyesi orta düzeydedir. | Kırıkta orta derecede ezilme olabilir. |
| Tip 3 | > 10 cm (genellikle) | Ciddi yumuşak doku hasarı ve bol miktarda kontaminasyon. | Yüksek enerjili travma sonucu oluşur. Bu tip kendi içinde alt gruplara ayrılır: |
| Tip 3A | Ciddi yumuşak doku hasarına rağmen, yara genellikle kemiğin üzerini örtecek yeterli yumuşak dokuya sahiptir. | Yüksek enerjili travma, kırıkta belirgin parçalanma olabilir. | |
| Tip 3B | Yaygın yumuşak doku kaybı ve periost soyulması vardır. Kemik dokusu açıktadır ve masif kontaminasyon bulunur. | Genellikle rekonstrüktif cerraji (doku flepleri) gerektirir. | |
| Tip 3C | Açık kırığa eşlik eden arteriyel bir yaralanma mevcuttur ve bu yaralanmanın onarılması gerekir. | Ekstremitenin yaşamını tehdit eden durumdur. Damar onarımı yapılsa bile ampütasyon riski yüksektir. |
Önemli Notlar:
Bu sınıflandırma, tedavi yaklaşımını ve prognozu belirlemede önemli bir rol oynar. Tip 3 kırıklar, enfeksiyon ve iyileşme sorunları açısından daha yüksek risk taşır. Ateşli silah yaralanmaları, genellikle ciltteki yara boyutu küçük olsa bile, iç dokulardaki hasar nedeniyle Tip 3 olarak kabul edilir. Çiftlik yaralanmaları gibi ağır kontamine yaralar da genellikle Tip 3 olarak değerlendirilir.
Salter-Harris Sınıflaması: Pediatrik epifiz plağı kırıklarının sınıflandırılması.
Salter-Harris Sınıflaması
| Kırık Tipi | Kırık Hattının Tanımı | Temel Özellikler | Genel Prognoz ve Komplikasyon Riski |
|---|---|---|---|
| Tip I | Tamamen büyüme plağından (fizis) geçer. | Epifizi metafizden ayırır. Genellikle minimal yer değiştirme olur. | Genellikle iyi prognozludur. Büyüme bozukluğu riski düşüktür. |
| Tip II | Büyüme plağından geçer ve metafize doğru uzanır. | En sık görülen tiptir. Epifiz, bir metafiz parçası (Thurston Holland belirtisi) ile birlikte ayrılır. | Genellikle iyi prognozludur, ancak Tip I'e göre büyüme bozukluğu riski biraz daha fazladır. |
| Tip III | Büyüme plağından başlar ve epifizden geçerek eklem yüzeyine ulaşır. | Eklem içi kırıktır. Epifizin bir parçası ayrılır. | Daha ciddi bir kırıktır. Eklem içi olması nedeniyle eklemde düzensizlik ve kronik artrit riski taşır. Büyüme bozukluğu riski vardır. |
| Tip IV | Epifiz, büyüme plağı ve metafizi keserek geçer. | Eklem içi kırıktır. Üç yapıyı da içerir. | Ciddi bir kırıktır. Büyüme plağı hasarı ve buna bağlı büyüme bozuklukları (kısalık, eğrilik) ve eklem uyumsuzluğu riski yüksektir. |
| Tip V | Büyüme plağının ezilmesi şeklinde yaralanmadır. | Belirgin bir kırık hattı olmayabilir. Genellikle aksiyel yüklenme sonucu oluşur. Tanısı zordur, sıklıkla geriye dönük konur. | En nadir görülen ama prognozu en kötü olabilen tiptir. Büyüme plağının erken kapanması ve ciddi büyüme bozuklukları riski çok yüksektir. |
New Orleans Criteria (NOC): Minör kafa travmalı hastalarda BT gerekliliğini belirleme.
| Kriter | Açıklama |
|---|---|
| Yaş | 60 yaşından büyük olmak |
| Kusma | Travma sonrası iki veya daha fazla kez kusma epizodu |
| Baş Ağrısı | Şiddetli veya giderek artan baş ağrısı |
| İntoksikasyon | Alkol veya madde etkisi altında olmak |
| Kısa Süreli Hafıza Kaybı | Travma öncesi veya sonrası olayları hatırlamada güçlük (posttravmatik amnezi) |
| Görünür Travma | Klavikula (köprücük kemiği) üzerinde travma bulgusu (örneğin, kesik, çürük) |
| Nöbet | Travma sonrası nöbet geçirme veya nöbet şüphesi |
Önemli Not: Bu kriterlerden herhangi birinin varlığı durumunda, kafa içi yaralanma riskini değerlendirmek için genellikle kranial BT çekilmesi önerilir.
NEXUS CT Head Rule / NEXUS Head CT Instrument: Minör kafa travmalı hastalarda BT gerekliliğini belirleme.
NEXUS II Kriterleri'ne göre kafa BT'si çekilmesini gerektiren durumlar:
| Kriter No. | Açıklama |
|---|---|
| 1 | Yaş ≥ 65 |
| 2 | Ciddi kafa tası kırığı bulguları (örn: kafa tabanı kırığı belirtileri, gözle görülür veya elle hissedilebilen çökme kırığı veya açık kırık) |
| 3 | Nörolojik defisit varlığı (fokal nörolojik bulgular) |
| 4 | Pıhtılaşma bozukluğu (Koagülopati) (örn: antikoagülan kullanımı veya bilinen pıhtılaşma hastalığı) |
| 5 | Kafa derisinde anlamlı hematom |
| 6 | Anormal davranış |
| 7 | Kalıcı ve şiddetli kusma (genellikle 2 veya daha fazla epizot) |
| 8 | Bilinç düzeyinde değişiklik / Uykuya eğilimde artış |
PECARN Pediatric Head Injury/Trauma Algorithm: Pediyatrik kafa travmalarında BT gerekliliğini belirleme.
PECARN Pediyatrik Kafa Travması Algoritması Çocuklarda (GKS 14-15) BT gerekliliğine karar vermeye yardımcı olur.
< 2 yaş ve ≥ 2 yaş için ayrı kriterleri vardır.
< 2 Yaş: GKS < 15, Bilinç Değişikliği veya Palpabl Kafa Kırığı VARSA → BT Önerilir.
Diğer durumlarda (oksipital/parietal/temporal hematom, ciddi mekanizma, >5 sn bilinç kaybı, ebeveyne göre anormal davranış) BT veya gözlem düşünülür.
≥ 2 Yaş: GKS < 15, Bilinç Değişikliği veya Bazal Kafa Kırığı Bulguları VARSA → BT Önerilir.
Diğer durumlarda (ciddi mekanizma, bilinç kaybı, kusma, şiddetli baş ağrısı, kafatası kırığı bulguları) BT veya gözlem düşünülür.
CHALICE Rule: Pediyatrik kafa travmasında klinik olarak önemli beyin hasarı riskini değerlendirme.
Bu kurala göre, aşağıdaki kriterlerden herhangi birinin varlığı durumunda, çocuğun kafa BT'si ile değerlendirilmesi düşünülmelidir.
CHALICE Kuralı Kriterleri:
Anamnez Bulguları:
| No. | Kriter |
|---|---|
| 1 | Tanık olunmuş 5 dakikadan uzun süren bilinç kaybı |
| 2 | 5 dakikadan uzun süren amnezi (olay öncesi veya sonrası hafıza kaybı) |
| 3 | Anormal uyku hali / uyuşukluk (muayene eden doktor tarafından fark edilen veya beklenenden fazla olan) |
| 4 | Travma sonrası ikiden fazla kusma atağı (yani 3 veya daha fazla) |
| 5 | Kaza dışı yaralanma şüphesi (istismar şüphesi) |
| 6 | Daha önce epilepsi öyküsü olmayan bir çocukta kafa travması sonrası nöbet geçirme |
Fizik Muayene Bulguları:
| No. | Kriter |
|---|---|
| 7 | Glasgow Koma Skalası (GKS) < 14 veya 1 yaşından küçük çocuklarda GKS < 15 |
| 8 | Penetran (delici) veya deprese (çökme) kafa tası kırığı şüphesi veya bebeklerde gergin fontanel (bıngıldak) |
| 9 | Kafa tabanı kırığı belirtileri: - Burundan veya kulaktan kan ya da beyin omurilik sıvısı (BOS) gelmesi (rinore/otore) - "Panda gözleri" (göz çevresinde çift taraflı morarma) - Battle belirtisi (kulak arkasında morarma) - Hemotimpanum (kulak zarı arkasında kan) - (Bazı kaynaklar ciddi yüz yaralanması veya yüzde krepitasyonu da bu grupta değerlendirir) |
| 10 | Fokal nörolojik bulgu varlığı (örneğin, vücudun bir tarafında güçsüzlük, konuşma bozukluğu vb.) |
| 11 | 1 yaşından küçük çocuklarda kafa derisinde 5 cm'den büyük morluk, şişlik veya kesi |
CATCH Rule: Pediyatrik kafa travmasında BT gerekliliğini belirleme.
CATCH kuralı genellikle şu hasta grubuna uygulanır:
Künt kafa travması geçirmiş,
Yaralanmadan sonraki ilk 24 saat içinde başvuran,
Glasgow Koma Skalası (GKS) skoru 13-15 arasında olan (yani hafif kafa travması),
Ve ek olarak şunlardan en az birine sahip olan çocuklar: tanık olunmuş bilinç kaybı, amnezi, tanık olunmuş oryantasyon bozukluğu, birden fazla kusma veya (2 yaş altı çocuklarda) devam eden irritabilite.
CATCH Kuralı'na göre, aşağıdaki kriterlerden herhangi birinin varlığında kafa BT taraması çekilmesi önerilir:
Kafa BT Taraması Gerektiren Yüksek Risk Kriterleri:
| No. | Kriter |
|---|---|
| 1 | Yaralanmadan 2 saat sonra Glasgow Koma Skalası (GKS) skorunun < 15 olması |
| 2 | Açık veya çökme tarzı kafa tası kırığı şüphesi |
| 3 | Kötüleşen baş ağrısı öyküsü |
| 4 | Muayenede irritabilite (huzursuzluk) |
Kafa BT Taraması Gerektiren Diğer Önemli Kriterler (Orta Risk Faktörleri olarak da gruplandırılır):
| No. | Kriter |
|---|---|
| 5 | Herhangi bir kafa tabanı kırığı bulgusu (örn: hemotimpanum [kulak zarı arkasında kan], "rakun gözleri" [göz etrafında morarma], BOS sızıntısı [burun veya kulaktan beyin omurilik sıvısı gelmesi], Battle belirtisi [kulak arkası morarma]) |
| 6 | Kafa derisinde büyük, yumuşak kıvamlı hematom (şişlik) |
| 7 | Tehlikeli yaralanma mekanizması: - Motorlu araç kazası - Bisiklet kazası - 1 metreden (veya 5 basamaktan) daha yüksekten düşme - Başa yüksek enerjili bir cisimle çarpma |
NEXUS Criteria for C-spine Imaging: Travma hastalarında servikal omurga grafisi/BT gerekliliğini belirleme.
NEXUS Servikal Omurga Grafisi Kriterleri Travma hastalarında servikal görüntüleme gerekliliğini belirler. Beş kriterin hepsi "HAYIR" ise görüntüleme gerekmeyebilir:
Canadian C-Spine Rule (CCR): Alert ve stabil travma hastalarında servikal omurga radyografisi gerekliliğini belirleme.
Kanada Servikal Omurga Kuralı (CCR - Canadian C-Spine Rule) Künt travma sonrası alert (GKS 15) ve stabil hastalarda servikal grafi gerekliliğini belirler.
NEXUS Chest CT Rule: Künt toraks travmalı hastalarda göğüs BT gerekliliğini belirleme.
Göğüs BT Taramasını Düşündüren NEXUS Kriterleri:
| 1 tanesi varsa BT çekilir | |
|---|---|
| Anormal Akciğer Grafisi | Önceden çekilmiş akciğer grafisinde herhangi bir anormallik saptanması |
| Hızlı Yavaşlama Mekanizması | Örn: 6 metreden (yaklaşık 2 kat) daha yüksekten düşme, saatte 64 km'den (40 mil/saat) daha hızlı araç kazası |
| Dikkat Dağıtıcı Ağrılı Yaralanma | Hastanın göğüs ağrısını doğru değerlendirmesini engelleyebilecek başka bir bölgede ciddi ağrılı yaralanma |
| Göğüs Duvarı Hassasiyeti | Göğüs duvarına elle basmakla ağrı olması |
| Sternum (İman Tahtası) Hassasiyeti | Sternum kemiği üzerine elle basmakla ağrı olması |
| Torasik Omurga (Sırt Omurları) Hassasiyeti | Sırt omurları üzerine elle basmakla ağrı olması |
| Skapula (Kürek Kemiği) Hassasiyeti | Kürek kemiği üzerine elle basmakla ağrı olması |
Thoracic Trauma Severity Score: Künt göğüs travması olan hastalarda prognoz ve komplikasyon riskini değerlendirme.
| Parametre | Derece 0 (0 Puan) | Derece I (1 Puan) | Derece II (2 Puan) | Derece III (3 Puan) | Derece IV (5 Puan) |
|---|---|---|---|---|---|
| Yaş (Yıl) | < 30 | 30-41 | 42-54 | 55-70 | > 70 |
| Kaburga Kırıkları | Yok | 1-3 (tek taraflı) | >3 (tek taraflı) veya bazı kaynaklarda 3-6 kırık | >3 (çift taraflı) | Yelken Göğüs (Flail Chest) |
| Akciğer Kontüzyonu | Yok | Tek taraflı, tek lobda | Tek taraflı, iki lobda veya çift taraflı, tek lobda | Çift taraflı, ikiden az lobda etkilenim | Çift taraflı, iki veya daha fazla lobda etkilenim |
| Plevral Tutulum | Yok | Pnömotoraks (genellikle tek taraflı) | Hemotoraks (tek taraflı) veya Hemo/pnömotoraks (tek taraflı) | Hemotoraks (çift taraflı) veya Hemo/pnömotoraks (çift taraflı) | Tansiyon Pnömotoraks |
| PaO₂/FiO₂ Oranı | > 400 | 300 – 400 | 200 – 300 | 150 – 200 | < 150 |
Not: Kaburga kırıklarının sayısındaki ve akciğer kontüzyonundaki bazı tanımlamalar kaynaklar arasında küçük farklılıklar gösterebilir. FiO₂, inspire edilen oksijen fraksiyonu; PaO₂, arteriyel oksijenin kısmi basıncıdır.
Skorun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Her bir parametreden elde edilen puanlar toplanarak toplam Toraks Travma Şiddet Skoru (TTSS) elde edilir.
Toplam Skor = Yaş Puanı + Kaburga Kırığı Puanı + Akciğer Kontüzyonu Puanı + Plevral Tutulum Puanı + PaO₂/FiO₂ Oranı Puanı
Maksimum skor 25'tir.
Skor yükseldikçe, travmanın ciddiyeti, komplikasyon riski, yoğun bakım ihtiyacı, hastanede kalış süresi ve mortalite (ölüm) riski artar.
Yapılan çalışmalarda, belirli TTSS eşik değerlerinin artmış morbidite (hastalık yükü) ve mortalite ile ilişkili olduğu gösterilmiştir.
Örneğin, bazı çalışmalarda 7 puan ve üzeri TTSS'nin artmış morbidite ile, 20 puan ve üzerinin ise ölümcül prognoz ve uzamış mekanik ventilasyon ihtiyacı ile ilişkili olabileceği belirtilmiştir.
Klinik Kullanım ve Önemi:
Prognoz Tahmini: TTSS, göğüs travmalı hastaların prognozunu öngörmede yardımcı olabilir.
Triyaj ve Tedavi Planlaması: Yüksek skorlu hastalar daha agresif tedavi ve yakın takip gerektirebilir, bu da kaynakların daha etkin kullanılmasına yardımcı olur.
Araştırma: Travma şiddetini standartize ederek farklı çalışmalar arasında karşılaştırma yapılmasına olanak tanır.
STUMBL Score: Künt göğüs travması olan hastalarda komplikasyon riskini değerlendirme.
STUMBL Skoru Bileşenleri ve Puanlaması:
| Faktör | Puanlama |
|---|---|
| 1. Yaş | 10 yaşın üzerindeki her 10 yıl için +1 puan (Örn: 10-19 yaş = 1 puan, 20-29 yaş = 2 puan, 30-39 yaş = 3 puan vb.) |
| 2. Kaburga Kırığı Sayısı | Her bir kırık kaburga için +3 puan |
| 3. Oksijen Satürasyonu (SpO₂) (İlk Değerlendirmede) | - %95-100: 0 puan - %90-94: +2 puan - %85-89: +4 puan - %80-84: +6 puan - %75-79: +8 puan - %70-74: +10 puan (Bazı kaynaklar: SpO₂ %95'in altındaki her %5'lik düşüş için +2 puan) |
| 4. Travma Öncesi Antikoagülan/Antiplatelet İlaç Kullanımı | - Hayır: 0 puan - Evet: +4 puan |
| 5. Kronik Akciğer Hastalığı (Önceden Var Olan) | - Hayır: 0 puan - Evet: +5 puan |
Toplam Skorun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Hastanın toplam STUMBL skoru, yukarıdaki beş faktörden aldığı puanların toplanmasıyla elde edilir.
Bu skor, hastanın pulmoner (akciğerle ilgili) komplikasyon geliştirme olasılığı ile ilişkilidir:
| STUMBL Skoru | Komplikasyon Gelişme Olasılığı (Yaklaşık) |
|---|---|
| 0-10 | %13 |
| 11-15 | %29 |
| 16-20 | %52 |
| 21-25 | %70 |
| 26-30 | %80 |
| 31+ | %88 |
Klinik Kullanım ve Eşik Değerler:
STUMBL skoru, klinisyenlere hasta yönetimi konusunda yol gösterir:
PECARN Abdominal Trauma Prediction Rule: Pediyatrik künt abdominal travma sonrası intraabdominal yaralanma riskini belirleme.
Değerlendirilen 7 Klinik Bulgu (Bunlardan herhangi birinin varlığı yüksek risk anlamı taşır)
| Bulgu |
|---|
| Karın duvarı travması bulgusu veya emniyet kemeri izi (Örn: morarma, sıyrık, gözle görülür travma) |
| Glasgow Koma Skalası (GKS) skoru ≤ 13 (Bilinç düzeyinde azalma) |
| Karında hassasiyet (Elle muayenede belirli bir bölgede veya yaygın ağrı) |
| Göğüs duvarı travması bulgusu (Örn: kaburga hassasiyeti, gözle görülür göğüs travması) |
| Karın ağrısı şikayeti (Çocuğun kendiliğinden ifade ettiği veya sorulduğunda belirttiği karın ağrısı) |
| Solunum seslerinde azalma (Akciğerlerin dinlenmesi sırasında solunum seslerinin normalden az duyulması) |
| Yaralanmadan beri kusma olması |
Kuralın Uygulanışı:
Eğer künt karın travması geçirmiş bir çocukta yukarıdaki 7 bulgunun hiçbiri yoksa, çocuğun akut müdahale gerektiren bir karın içi yaralanma riski %1'in altındadır. Bu durumda BT taramasından güvenle kaçınılabilir.
Eğer bu 7 bulgudan bir veya daha fazlası mevcutsa, çocuk çok düşük risk grubunda değildir. Bu durumda BT taraması çekilip çekilmeyeceği kararı, mevcut risk faktörlerinin sayısı, hastanın genel klinik durumu ve hekimin yargısı gibi faktörlere bağlı olarak bireyselleştirilir. Kural, bu noktada BT çekilmesini zorunlu kılmaz ancak hastanın daha yüksek risk taşıdığını belirtir.
Validation of a prediction rule for the identification of children with intra-abdominal injuries after blunt torso trauma (EBQ): Künt gövde travması sonrası çocuklarda karın içi yaralanmaları belirleme kuralı.
Bu kriterlerden herhangi birinin varlığı, çocuğun karın içi yaralanma açısından düşük riskli olmadığını düşündürür ve genellikle ileri tetkik (çoğunlukla BT taraması) için bir gösterge olarak kabul edilir.
Çocuklarda Künt Gövde Travması Sonrası Karın İçi Yaralanma İçin Yüksek Risk Kriterleri Tablosu
| Kriter Kategorisi | Bulgular | Açıklama |
|---|---|---|
| Fizik Muayene | Yaşa göre ayarlanmış düşük sistolik kan basıncı | Çocuğun yaşına göre normalin altında olan kan basıncı değeri. |
| Karın hassasiyeti | Karın muayenesinde ağrı veya hassasiyet saptanması (dikkat dağıtıcı yaralanma olmaması durumunda daha anlamlı). | |
| Eşlik Eden Yaralanma | Femur kırığı | Uyluk kemiğinde kırık olması, yüksek enerjili bir travmayı düşündürür ve karın içi yaralanma riskini artırabilir. |
| Laboratuvar Bulguları | Artmış karaciğer enzimleri | Serum aspartat aminotransferaz (AST) > 200 U/L veya serum alanin aminotransferaz (ALT) > 125 U/L. Bu durum karaciğer hasarını gösterebilir. |
| Mikroskopik hematüri | İdrar tahlilinde her büyük büyütme alanında (HPF) > 5 kırmızı kan hücresi (RBC) görülmesi. Bu durum böbrek veya idrar yolu yaralanmasını düşündürebilir. | |
| Başlangıç hematokrit düzeyi < %30 | Kan sayımında hematokrit değerinin %30'un altında olması, kan kaybına işaret edebilir. |
Önemli Notlar:
Bu öngörü kuralları, klinik kararları desteklemek için tasarlanmıştır ve hekimin klinik yargısının yerine geçmemelidir. Bu kriterlerin hiçbiri tek başına karın içi yaralanma tanısı koydurmaz veya dışlamaz; risk değerlendirmesine yardımcı olur. Belirli bir hastanın değerlendirilmesi ve yönetimi, travmanın ciddiyeti, hastanın genel durumu ve mevcut tüm klinik bilgiler dikkate alınarak yapılmalıdır. Farklı çalışmalar ve kurumlar, bu kriterlerde küçük değişiklikler veya eklemeler içerebilir.
Ottawa Ankle Rules: Ayak bileği yaralanmalarında röntgen gerekliliğini belirleme.
Ottawa Ayak Bileği Kuralları Ayak bileği yaralanmalarında röntgen gerekliliğini belirler.
Ağrı (Malleol Bölgesinde) VARSA VE aşağıdaki bulgulardan en az biri mevcutsa grafi çekilir:
Ottawa Foot Rules: Ayak yaralanmalarında röntgen gerekliliğini belirleme.
Ottawa Ayak Kuralları Kriterleri Tablosu
Aşağıdaki kriterlerden en az birinin varlığı durumunda ayak röntgeni çekilmesi düşünülmelidir:
| Kategori | Kriter | Açıklama |
|---|---|---|
| Ağırlık Taşıma Yeteneği | Travma sonrası ve muayene anında etkilenen ayak üzerine ağırlık vererek 4 adım atamama (topallasa bile). | Hastanın, yaralanmanın hemen ardından ve değerlendirme sırasında (örneğin acil serviste) etkilenen ayağına yük verip 4 adım atıp atamadığı değerlendirilir. |
| Kemik Hassasiyeti | Naviküler kemik üzerinde palpasyonla (elle dokunarak) hassasiyet. | Ayağın iç-orta kısmında, kavisin tepesine yakın bölgedeki naviküler kemiğe basıldığında ağrı olması. |
| Beşinci metatars kemiğinin tabanında (proksimal kısmında) palpasyonla hassasiyet. | Ayağın dış kenarında, küçük parmağın gerisindeki uzun kemiğin (5. metatars) başlangıç kısmına basıldığında ağrı olması. |
Ottawa Knee Rules: Diz yaralanmalarında röntgen gerekliliğini belirleme.
Ottawa Diz Kuralları Akut diz yaralanması sonrası diz grafisi gerekliliğini belirler.
Aşağıdaki kriterlerden herhangi biri mevcutsa grafi çekilir:
Pittsburgh Knee Rules: Diz yaralanmalarında röntgen gerekliliğini belirleme.
Pittsburgh Diz Kuralları Kriterleri Tablosu
| Ana Koşul (Mutlaka Olmalı) | Ek Kriter (Ana Koşul Varsa ve Bunlardan Biri Mevcutsa Röntgen Çekilir) | Sonuç (Röntgen) |
|---|---|---|
| Düşme VEYA Künt Travma Öyküsü | Hasta 12 yaşından küçük VEYA 50 yaşından büyük | Gerekli |
| Hasta (yaşına bakılmaksızın, ancak özellikle 12-50 yaş arası için kritik) dört tam adım ağırlık vererek yürüyemiyor |
Amsterdam Wrist Rules: El bileği kırığı şüphesinde radyografi ihtiyacını belirleme.
Amsterdam El Bileği Kuralları (8 Değişkenli Model) Kullanım Tablosu
| Kriter (Değişken) | Değerlendirme (Neye Bakılır?) | Röntgen Kararına Etkisi (Bulgunun Varlığında Genel Yaklaşım) |
|---|---|---|
| 1. Yaş | Hastanın yaşı. | İleri yaş (özellikle kemik yoğunluğunun azalmış olabileceği durumlar) kırık riskini bir miktar artırabilir. Modelde spesifik bir yaş eşiği varsa dikkate alınır. |
| 2. Cinsiyet | Hastanın cinsiyeti. | Bazı çalışmalarda cinsiyetin kırık riskiyle ilişkisi incelenir. Modelde cinsiyete atfedilen bir risk faktörü varsa değerlendirmeye katılır. |
| 3. El Bileğinde Şişlik | El bileği çevresinde gözle görülür veya elle hissedilir (palpabl) şişlik varlığı. | Şişliğin varlığı, özellikle belirginse, travmanın ciddiyetini ve kırık olasılığını artırır. Röntgen çekilmesi yönünde bir bulgudur. |
| 4. Anatomik Enfiye Çukurunda (Anatomical Snuffbox) Şişlik | Başparmağın tabanında, el bileğinin dış tarafındaki "anatomik enfiye çukuru" bölgesinde şişlik. | Bu bölgedeki şişlik veya hassasiyet, özellikle skafoit kemiği kırığı için önemli bir bulgudur ve röntgen ihtiyacını kuvvetlendirir. |
| 5. Görünür Deformite | El bileğinde çıplak gözle fark edilebilen şekil bozukluğu, açılanma veya anormal görünüm. | Güçlü bir röntgen endikasyonudur. Görünür deformite varlığında genellikle kırık olasılığı yüksek kabul edilir. |
| 6. Distal Radius Kemiğinde Palpasyonla Hassasiyet | Ön kolun iki kemiğinden biri olan radiusun el bileğine yakın uç kısmına (distal radius) elle basıldığında ağrı veya hassasiyet olması. | Bu bölgedeki lokalize hassasiyet, sık görülen bir kırık olan distal radius kırığı şüphesini artırır ve röntgen çekilmesini destekler. |
| 7. Radial Deviasyonda Ağrı | El bileğini başparmak tarafına doğru (radial deviasyon) aktif veya pasif olarak hareket ettirirken ağrı olması. | Hareketle ortaya çıkan bu tür bir ağrı, kırık veya ciddi bağ yaralanması olasılığını düşündürür ve röntgen kararını etkileyebilir. |
| 8. Başparmağa Aksiyel Kompresyonda (Eksenel Basınçta) Ağrı | Başparmağın ucundan bileğe doğru (eksen boyunca) bir basınç uygulandığında ağrı hissedilmesi. | Bu test, özellikle skafoit gibi bazı el bileği kemiklerinin kırıklarında pozitif olabilir ve röntgen gerekliliğini destekleyen bir bulgudur. |
Tablonun Kullanımına İlişkin Önemli Notlar:
Bütüncül Değerlendirme: Hekim, bu kriterlerin sadece birine değil, birkaçının bir arada bulunmasına ve bulguların şiddetine dikkat eder. Tek bir bulgunun olmaması her zaman kırığı dışlamaz, tek bir bulgunun varlığı da her zaman kırık anlamına gelmez (görünür deformite gibi güçlü göstergeler hariç).
Kümülatif Etki: Genellikle, ne kadar çok kriter pozitifse veya bulgular ne kadar ciddiyse, kırık olasılığı ve dolayısıyla röntgen ihtiyacı o kadar artar.
Spesifik Algoritma/Skorlama: Amsterdam El Bileği Kuralları'nın tam ve doğru uygulaması, bu 8 değişkeni kullanan orijinal çalışmalarda tanımlanmış spesifik bir skorlama sistemine veya karar algoritmasına dayanabilir. Bu algoritmada, her değişkene belirli bir puan verilebilir ve toplam puana göre bir risk eşiği belirlenerek röntgen kararı verilebilir.
Elbow Extension Test: Dirsek yaralanmalarında fraktür olasılığını dışlama.
Dirsek Ekstansiyon Testi Bilgi Tablosu
| Özellik | Açıklama |
|---|---|
| Testin Adı | Dirsek Ekstansiyon Testi (Elbow Extension Test) |
| Amacı | Akut dirsek yaralanması olan hastalarda, özellikle kırık olasılığını değerlendirmek ve kırığı dışlamak (özellikle olekranon kırığı şüphesi düşükse). Gereksiz röntgen çekimlerini azaltmaya yardımcı olmak. |
| Uygulama (Nasıl Yapılır?) | 1. Hasta oturur pozisyondadır, kolları açıktır. 2. Hastadan omuzlarını 90 derece fleksiyona (kollarını öne doğru yere paralel) getirmesi istenir. 3. Hastadan her iki dirseğini de tam olarak düzleştirmesi (tam ekstansiyon) istenir. Dirseğin kilitli pozisyona gelmesi hedeflenir. |
| Yorumlama | |
| Negatif Test: Hasta dirseğini tam ekstansiyona getirebiliyorsa (yaralanmamış taraf ile eşit veya tam kilitlenebiliyorsa). Anlamı: Dirsekte önemli bir kırık olasılığı düşüktür. |
|
| Pozitif Test: Hasta dirseğini tam ekstansiyona getiremiyorsa (ekstansiyonda kısıtlılık varsa veya ağrı nedeniyle yapamıyorsa). Anlamı: Dirsekte kırık, eklem içi sıvı (efüzyon) veya başka ciddi bir yaralanma olasılığı yüksektir. Röntgen çekilmesi genellikle önerilir. |
|
| Klinik Önemi ve Doğruluğu | • Yüksek Duyarlılık (Sensitivity): Test negatif olduğunda (tam ekstansiyon mümkün olduğunda) kırık olma olasılığı çok düşüktür (genellikle >%95). • Yüksek Negatif Prediktif Değer (NPV): Test negatifse, hastada kırık olmama olasılığı çok yüksektir (genellikle >%98). • Düşük Özgüllük (Specificity): Test pozitifliği (ekstansiyon kısıtlılığı) her zaman kırık anlamına gelmez; efüzyon, yumuşak doku hasarı gibi nedenlerle de olabilir. |
| Dikkat Edilmesi Gerekenler / Uyarılar | • Akut dirsek travmalarında (genellikle ilk 24-48 saat) kullanılır. • Olekranon (dirsek çıkıntısı) kırığı şüphesi yüksekse (belirgin hassasiyet, deformite) testin güvenilirliği azalabilir. • Şiddetli ağrısı olan, koopere olamayan hastalarda uygulaması ve yorumu zor olabilir. • Çocuklarda kullanılabilir ancak doğruluk oranları ve yorumlama yetişkinlerden farklılık gösterebilir. • Tek başına tanı koydurmaz; hastanın öyküsü, diğer muayene bulguları ve hekimin klinik yargısı ile birlikte değerlendirilmelidir. • Test negatif olsa bile, hekimin kırık şüphesi devam ediyorsa röntgen çekilebilir. |
APACHE II: Yoğun bakım hastalarında hastalık şiddeti ve mortalite riski değerlendirmesi (travmada da kullanılır).
APACHE II Skorlama Sistemi Bileşenleri Tablosu
| Bölüm | Parametre | Puanlama Mantığı (Genel Bakış) |
|---|---|---|
| A. Akut Fizyoloji Skoru (APS) (Toplam 0-60 puan) | Her fizyolojik değişken için ilk 24 saatteki en anormal (en yüksek veya en düşük) değere göre 0 ile 4 arasında puan verilir (Glasgow Koma Skalası hariç). | |
| 1. Vücut Isısı (Rektal) | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 2. Ortalama Arteriyel Basınç (OAB) | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 3. Kalp Hızı | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 4. Solunum Sayısı | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre (mekanik ventilasyonda olan veya olmayan hastalar için farklı değerlendirme) puanlanır. | |
| 5. Oksijenasyon: | Değerlendirme FiO₂ düzeyine göre yapılır: | |
| Eğer FiO₂ ≥ 0.5 ise: Alveolo-arteriyel O₂ Gradyanı (A-aDO₂) | Yüksekliğine göre puanlanır. | |
| Eğer FiO₂ < 0.5 ise: Arteriyel Oksijen Basıncı (PaO₂) | Düşüklüğüne göre puanlanır. | |
| 6. Arteriyel pH | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 7. Serum Sodyum | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 8. Serum Potasyum | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 9. Serum Kreatinin | Yüksekliğine göre puanlanır. Akut böbrek yetmezliği varlığında puan iki katına çıkarılır. | |
| 10. Hematokrit | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 11. Lökosit (Beyaz Kan Hücresi) Sayısı | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 12. Glasgow Koma Skalası (GKS) Puanı | Puan = (15 – GKS skoru). Yani GKS ne kadar düşükse, bu parametreden alınan puan o kadar yüksek olur. | |
| B. Yaş Puanı (Toplam 0-6 puan) | Yaş | Hastanın yaşına göre aşağıdaki gibi puan eklenir: |
| ≤ 44 yaş: 0 puan | ||
| 45 – 54 yaş: 2 puan | ||
| 55 – 64 yaş: 3 puan | ||
| 65 – 74 yaş: 5 puan | ||
| ≥ 75 yaş: 6 puan | ||
| C. Kronik Sağlık Puanı (Toplam 0, 2 veya 5 puan) | Kronik Sağlık Durumu | Hastanın YBÜ'ye kabulünden önce ciddi organ sistemi yetmezliği veya immün yetmezlik durumu varsa puan eklenir: |
| Acil olmayan (elektif) postoperatif hasta: 2 puan (eğer ciddi organ yetmezliği veya immün yetmezlik varsa) | ||
| Acil postoperatif VEYA non-operatif (medikal) hasta: 5 puan (eğer ciddi organ yetmezliği veya immün yetmezlik varsa) | ||
| (Ciddi organ yetmezliği örnekleri: Karaciğer sirozu, NYHA Sınıf IV kalp yetmezliği, ciddi KOAH, kronik diyaliz, immünsupresif tedavi) |
APACHE II skoru ne kadar yüksekse, hastanın hastalık şiddeti ve beklenen mortalite riski o kadar yüksektir.
SAPS: Yoğun bakım hastalarında hastalık şiddeti (travmada da kullanılır).
| Bileşen Kategorisi | Değerlendirilen Ana Unsurlar / Parametre Örnekleri | Notlar |
|---|---|---|
| BÖLÜM 1: DEMOGRAFİK VERİLER VE KRONİK HASTALIKLAR | ||
| 1. Yaş | Hastanın yaşı (yıl olarak). | Yaş arttıkça risk artır. |
| 2. Cinsiyet | Erkek / Kadın. | Bazı modellerde risk faktörü olabilir. |
| 3. Komorbiditeler (Kronik Hastalıklar) | • AIDS,• Metastatik kanser,• Hematolojik malignite (lösemi, lenfoma),• Siroz,• Kronik kalp yetmezliği (NYHA IV),• Kronik böbrek yetmezliği (diyaliz) | Bu hastalıkların varlığı mortalite riskini artırır. |
| BÖLÜM 2: YBÜ KABULÜNDEN ÖNCEKİ DURUM VE KOŞULLAR | ||
| 4. YBÜ'ye Kabul Yeri | Örneğin, acil servisten, ameliyathaneden, başka bir hastaneden, servisten. | Kabul yeri risk değerlendirmesinde önemlidir. |
| 5. YBÜ'ye Kabul Tipi | Medikal, planlı cerrahi, acil cerrahi. | |
| 6. YBÜ'ye Kabul Nedeni | Spesifik tanı veya sendrom (birçok farklı kategori içerir, örn. sepsis, travma, kardiyak arrest, solunum yetmezliği vb.). | SAPS 3'ün önemli bir özelliğidir; kabul nedeni risk hesaplamasını etkiler. |
| 7. Yoğun Bakım Öncesi Hastanede Kalış Süresi | Eğer varsa. | |
| 8. Yoğun Bakım Öncesi Kullanılan Tedaviler | Örneğin, vazopressörler, mekanik ventilasyon. | |
| BÖLÜM 3: İLK 1 SAAT İÇİNDEKİ FİZYOLOJİK DEĞİŞKENLER | ||
| YBÜ'ye kabulden sonraki ilk 1 saat içindeki en kötü değerler esas alınır. | Puanlar, değerlerin normalden sapmasına göre verilir. | |
| 9. Glasgow Koma Skalası (GKS) | En düşük GKS puanı. | Düşük GKS, yüksek riski gösterir. |
| 10. Kalp Hızı (Atım/dakika) | En yüksek veya en düşük anormal değer. | |
| 11. Sistolik Kan Basıncı (mmHg) | En düşük anormal değer. | |
| 12. Vücut Isısı (°C) | En yüksek veya en düşük anormal değer. | |
| 13. PaO2/FiO2 Oranı (mmHg) | Oksijenasyon durumu. | Düşük değerler yüksek riski gösterir. |
| 14. pH (Arteriyel) | En düşük değer. | |
| 15. Lökosit (Beyaz Küre) Sayısı (x10⁹/L) | En yüksek veya en düşük anormal değer. | |
| 16. Trombosit Sayısı (x10⁹/L) | En düşük değer. | |
| 17. Serum Bilirubin (mg/dL veya µmol/L) | En yüksek değer. | Karaciğer fonksiyonunu yansıtır. |
| 18. Serum Kreatinin (mg/dL veya µmol/L) | En yüksek değer (veya akut böbrek yetmezliği durumu). | Böbrek fonksiyonunu yansıtır. |
| 19. İdrar Çıkışı (mL) | İlk 1 saatteki idrar çıkışı. | Düşük idrar çıkışı riski artırır. |
Canadian CT Head Rule (CCHR): Minör kafa travmalı hastalarda BT gerekliliğini belirleme.
Kanada BT Kafa Kuralı (CCHR - Canadian CT Head Rule) Minör kafa travmalı (GKS 13-15) hastalarda BT gerekliliğini belirler.
Yüksek Risk Faktörleri (BT GEREKLİ):
Orta Risk Faktörleri (BT GEREKLİ):
Hiçbir risk faktörü yoksa BT genellikle gerekmez.
Shock Index (SI): Hipovolemik şokun erken tanısı, resüsitasyon ihtiyacını belirleme.
Şok İndeksi (SI - Shock Index) Hipovolemik şokun erken tanısında kullanılır.
Şok İndeksi (SI) = Kalp Hızı (atım/dakika) / Sistolik Kan Basıncı (mmHg)
Normal değerler genellikle 0.5 – 0.7 arasındadır. SI > 0.9 artmış riski gösterir.
Glasgow Coma Scale (GCS): Bilinç düzeyini değerlendirme, kafa travması ciddiyeti, prognoz.
Glasgow Koma Skalası (GCS - Glasgow Coma Scale) Bilinç düzeyini değerlendirmek için kullanılır. Üç kategori değerlendirilir ve puanlar toplanır.
En düşük skor 3, en yüksek skor 15'tir.
| Kategori | Yanıt | Puan |
|---|---|---|
| Göz Açma (E) | Spontan açıyor | 4 |
| Sözel uyarı ile açıyor | 3 | |
| Ağrılı uyarı ile açıyor | 2 | |
| Yanıt yok | 1 | |
| Sözel Yanıt (V) | Oryante ve konuşuyor | 5 |
| Konfüze (cümle kuruyor ama zaman/mekan oryantasyonu bozuk) | 4 | |
| Uygunsuz kelimeler (anlamsız cümleler veya tek kelimeler) | 3 | |
| "Anlaşılmaz sesler (inilti, mırıldanma)" | 2 | |
| Yanıt yok | 1 | |
| Motor Yanıt (M) | Emirlere uyuyor | 6 |
| Ağrıyı lokalize ediyor (ağrılı uyarana yöneliyor) | 5 | |
| "Ağrıdan kaçınma (ağrılı uyarandan uzaklaşıyor, normal fleksiyon)" | 4 | |
| Anormal fleksiyon (dekortike postür) | 3 | |
| Anormal ekstansiyon (deserebre postür) | 2 | |
| Yanıt yok | 1 | |
| Toplam GCS Skoru | E + V + M | 3-15 |
GCS-P (Glasgow Coma Scale - Pupil Score): GKS'ye pupil reaktivitesini ekleyerek prognozu daha iyi belirleme.
| Bileşen | Açıklama | Puanlama |
|---|---|---|
| GCS (Glasgow Koma Skalası) | Hastanın bilinç düzeyini değerlendiren standart bir skala. | Toplam puan 3-15 arasındadır. |
| PRS (Pupilla Reaktivite Skoru) | Pupillaların ışığa verdiği tepkiyi değerlendirir. | • 0 Puan: Her iki pupilla da reaktif. • 1 Puan: Biri tepkisiz. • 2 Puan: İkisi de tepkisiz. |
| GCS-P Hesaplaması | GCS skorundan Pupilla Reaktivite Skorunun çıkarılmasıyla elde edilir. | GCS-P = GCS - PRS |
| GCS-P Skor Aralığı | 1 ile 15 arasında değişir. | 1 Puan en kötü, 15 Puan en iyi nörolojik durumu gösterir. |
| Klinik Önemi | Kafa travmalı hastalarda prognoz tahminini iyileştirmeyi amaçlar. |
AVPU Scale: Hızlı bilinç düzeyi değerlendirmesi.
Amacı: Bir hastanın bilinç düzeyini hızlı, basit ve kolay bir şekilde değerlendirmek.
| Harf (Kısaltma) | Seviye (Bilinç Düzeyi) | Değerlendirme Kriteri / Hastanın Durumu |
|---|---|---|
| A | "Alert (Uyanık, Açık)" | "Hasta uyanık, çevresinin farkında, gözleri spontan açık, normal iletişim kuruyor." |
| V | "Verbal (Sözel Uyarana Yanıtlı)" | "Kendiliğinden uyanık değil, sesli uyarana yanıt veriyor (göz açma, konuşma vb.)." |
| P | "Pain (Ağrılı Uyarana Yanıtlı)" | "Sözel uyarana yanıt vermiyor, ancak ağrılı uyarana yanıt veriyor (göz açma, inleme, motor hareket)." |
| U | "Unresponsive (Yanıtsız)" | Hiçbir uyarana (ne sözel ne de ağrılı) yanıt vermiyor. |
Yorumlama: Hastanın en iyi yanıtına göre A, V, P veya U olarak sınıflandırılır. A en iyi, U en kötü bilinç düzeyini gösterir.
HEART Score: Göğüs ağrılı hastalarda 6 haftalık MACE riskini öngörme.
HEART Skoru (Göğüs Ağrısında MACE Riski Değerlendirmesi) Acil servise göğüs ağrısı ile başvuran hastalarda 6 haftalık majör kardiyak olay (MACE) riskini öngörmek için kullanılır.
| Kriter | 0 Puan | 1 Puan | 2 Puan |
|---|---|---|---|
| Hikaye (History) | Düşük şüphe | Orta derecede şüphe | Yüksek derecede şüphe |
| EKG | Normal | Non-spesifik repolarizasyon değişiklikleri | Belirgin ST segment deviasyonu |
| Age (Yaş) | < 45 yaş | 45-64 yaş | ≥ 65 yaş |
| Risk Faktörleri | Bilinen risk faktörü yok | 1-2 risk faktörü | ≥ 3 risk faktörü veya bilinen aterosklerotik hastalık |
| Troponin | Normal sınırlarda (veya ≤ üst limit) | Normalin 1-3 katı arasında | Normalin > 3 katı |
| Toplam HEART Skoru | Her bir kategori için puanlar toplanır. | 0-10 puan |
Yorum (Genel Yaklaşım):
TIMI Risk Score: AKS hastalarında mortalite ve iskemik olay riskini belirleme.
TIMI Risk Skoru (NSTEMI ve Stabil Olmayan Angina Pektoris [UA] İçin) Kısa dönemde olumsuz kardiyak olay riskini belirler. 7 kriter, her biri 1 puan.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Yaş ≥ 65 | 1 |
| En az 3 KAH risk faktörü | 1 |
| Bilinen KAH (≥ %50 stenoz) | 1 |
| Son 7 gün içinde aspirin kullanımı | 1 |
| Son 24 saatte en az iki şiddetli angina atağı | 1 |
| Artmış kardiyak belirteçler | 1 |
| Başvuru EKG'sinde ≥ 0.5 mm ST segment deviasyonu | 1 |
| Toplam TIMI Skoru (NSTEMI/UA) | 0-7 |
Yorum: Skor arttıkça risk artar (0-1: Düşük, 5-7: Yüksek).
GRACE ACS Risk and Mortality Calculator: AKS hastalarında hastane içi ve 6 aylık mortalite riskini hesaplama.
| Parametre | Değer / Kategori | Puan |
|---|---|---|
| 1. Yaş (Yıl) | < 30 | 0 |
| 30-39 | 8 | |
| 40-49 | 25 | |
| 50-59 | 41 | |
| 60-69 | 58 | |
| 70-79 | 75 | |
| 80-89 | 92 | |
| ≥ 90 | 100 | |
| 2. Kalp Hızı (dakikada atım sayısı) | < 50 | 0 |
| 50-69 | 3 | |
| 70-89 | 9 | |
| 90-109 | 15 | |
| 110-149 | 24 | |
| 150-199 | 38 | |
| ≥ 200 | 46 | |
| 3. Sistolik Kan Basıncı (mmHg) | < 80 | 58 |
| 80-99 | 53 | |
| 100-119 | 43 | |
| 120-139 | 34 | |
| 140-159 | 24 | |
| 160-199 | 10 | |
| ≥ 200 | 0 | |
| 4. Serum Kreatinin (mg/dL) | 0.0-0.39 | 1 |
| 0.4-0.79 | 4 | |
| 0.8-1.19 | 7 | |
| 1.2-1.59 | 10 | |
| 1.6-1.99 | 13 | |
| 2.0-3.99 | 21 | |
| ≥ 4.0 | 28 | |
| 5. Killip Sınıfı (Kalp Yetmezliği) | Sınıf I (Kalp yetmezliği bulgusu yok) | 0 |
| "Sınıf II (Hafif-orta kalp yetmezliği, S3 gallop, raller)" | 20 | |
| Sınıf III (Akut pulmoner ödem) | 39 | |
| Sınıf IV (Kardiyojenik şok) | 59 | |
| 6. Başvuru Sırasında Kardiyak Arrest | Hayır | 0 |
| Evet | 39 | |
| 7. EKG'de ST Segment Depresyonu | Hayır | 0 |
| Evet | 28 | |
| 8. Yükselmiş Kardiyak Biyobelirteçler | Hayır (Normal sınırlarda) | 0 |
| Evet (Normalin üzerinde) | 14 |
Tablo Nasıl Kullanılır:
Toplam GRACE Skorunun Yorumlanması:
Düşük Riskli Hastalar: Genellikle GRACE skoru <109
Orta Riskli Hastalar: Genellikle GRACE skoru 109-140 arası
Yüksek Riskli Hastalar: Genellikle GRACE skoru >140
| Değişken | Kriter / Durum | Puan |
|---|---|---|
| 1. Yaş (Yıl) | 18-44 | -5 |
| 45-54 | 0 | |
| 55-64 | 5 | |
| 65-74 | 10 | |
| ≥ 75 | 15 | |
| 2. Cinsiyet | Erkek | 6 |
| Kadın | 0 | |
| 3. Bilinen Koroner Arter Hastalığı (KAH) Varlığı | Evet | 4 |
| Hayır | 0 | |
| 4. Terleme (Diyaforez) Varlığı | Evet | 3 |
| Hayır | 0 | |
| 5. Ağrının Yayılımı | Ağrı kola, omuza, boyuna veya çeneye yayılıyorsa | 2 |
| Hayır | 0 | |
| 6. Ağrının Karakteri | Ağrı baskı, basınç veya sıkışma tarzında ise | 2 |
| Değilse | 0 | |
| 7. Göğüs Duvarında Palpasyonla Hassasiyet | Ağrı palpasyonla tetiklenebiliyorsa | -3 |
| Hayır | 0 |
Skorun Yorumlanması ve Klinik Kullanım:
| Kriter Tipi | EKG Bulgusu | Yorum (AMİ Şüphesi) |
|---|---|---|
| Orijinal Sgarbossa 1 | QRS ile aynı yönde (konkordan) ST yükselmesi ≥1 mm | Yüksek |
| Orijinal Sgarbossa 2 | V1-V3'te QRS ile aynı yönde (konkordan) ST çökmesi ≥1 mm | Yüksek |
| Orijinal Sgarbossa 3 | QRS ile zıt yönde (diskordan) ST yükselmesi ≥5 mm | Orta (daha az özgül) |
| Modifiye Sgarbossa 1 (Smith) | QRS ile aynı yönde (konkordan) ST yükselmesi ≥1 mm | Yüksek |
| Modifiye Sgarbossa 2 (Smith) | V1-V3'te QRS ile aynı yönde (konkordan) ST çökmesi ≥1 mm | Yüksek |
| Modifiye Sgarbossa 3 (Smith) | "QRS ile zıt yönde (diskordan) ST yükselmesi varlığında, ST elevasyonu / S dalga amplitüdü ≤ -0.25 (yani ST yükselmesi S'nin ≥%25'i)" | Yüksek (daha özgül) |
Bu kriterler, SDB veya pace ritmi olan hastalarda AMİ tanısında kritik öneme sahip olup, doğru ve zamanında müdahale için klinisyenlere yol gösterir.
| Sınıf | Klinik Durum | Pulmoner Konjesyon (PCWP) | Periferik Perfüzyon (CI) | Tahmini Mortalite (%) | Tedavi Yaklaşımı (Genel Prensipler) |
|---|---|---|---|---|---|
| I | Normal (Sıcak ve Kuru) | Yok (PCWP ≤ 18 mmHg) | İyi (CI ≥ 2.2 L/dak/m²) | %0-5 | "Rutin AMİ tedavisi, hemodinamik destek genellikle gerekmez." |
| II | Pulmoner Konjesyon (Sıcak ve Islak) | Var (PCWP > 18 mmHg) | İyi (CI ≥ 2.2 L/dak/m²) | %5-15 | Diüretikler. Vazodilatörler. |
| III | Hipoperfüzyon (Soğuk ve Kuru) | Yok (PCWP ≤ 18 mmHg) | Kötü (CI < 2.2 L/dak/m²) | %15-25 | Sıvı yüklemesi. İnotropik ajanlar. |
| IV | Kardiyojenik Şok (Soğuk ve Islak) | Var (PCWP > 18 mmHg) | Kötü (CI < 2.2 L/dak/m²) | %50-60+ | Agresif tedavi: İnotropik ajanlar, vazopressörler, mekanik dolaşım desteği. |
Klinik Değerlendirme ve Kullanım:
Günümüzde invaziv hemodinamik monitorizasyon (Swan-Ganz kateteri ile PCWP ve CI ölçümü) eskisi kadar rutin kullanılmasa da, Forrester sınıflamasının temel prensipleri hala geçerlidir ve klinisyenler hastaları bu dört gruptan birine klinik bulgulara dayanarak (örneğin, fizik muayene, vital bulgular, ekokardiyografi) yerleştirebilirler.
Sınıflamanın Önemi:
| Killip Sınıfı | Klinik Bulgular | Tahmini Mortalite Oranı |
|---|---|---|
| Sınıf I | Kalp yetmezliği bulgusu yok. Akciğerlerde raller (ıslak sesler) veya S3 gallop (ek kalp sesi) duyulmaz. | %0-5 |
| Sınıf II | Hafif ila orta derecede kalp yetmezliği. Akciğerlerin alt yarısında veya daha azında raller ve/veya S3 gallop duyulur. | %10-20 |
| Sınıf III | Şiddetli kalp yetmezliği. Akciğerlerin yarısından fazlasında yaygın raller (akut pulmoner ödem). | %35-45 |
| Sınıf IV | "Kardiyojenik şok. Hipotansiyon (sistolik kan basıncı < 90 mmHg) ve periferik vazokonstriksiyon bulguları (oligüri, siyanoz, terleme)." | %80-90 |
| Kategori | Bulgular | Puan |
|---|---|---|
| Öykü Özellikleri | İstirahatte veya minimal eforla kötüleşen ağrı | +1 |
| Kusma | +1 | |
| Terleme (hasta tarafından bildirilen) | +1 | |
| Hasta ağrının daha önceki MI (miyokardiyal enfarktüs) ile aynı olduğunu düşünüyor | +2 | |
| EKG Bulguları | Yeni ST segment depresyonu ≥ 0.5 mm | +1 |
| Yeni ST segment elevasyonu ≥ 1 mm | +2 | |
| Troponin | Yüksek duyarlılıklı troponin seviyesi laboratuvarın üst referans limitinin üzerinde | +2 |
Skorun Yorumlanması:
TMACS skoru, hastanın düşük, orta veya yüksek MACE riski grubuna sınıflandırılmasına yardımcı olur.
Farklı skor eşikleri, hastanın sonraki yönetimi ve taburculuk kararları için rehberlik edebilir.
Genellikle skor ne kadar yüksekse, MACE riski de o kadar yüksektir.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Congestive heart failure | 1 |
| Hypertension | 1 |
| Age ≥ 75 | 1 |
| Diabetes mellitus | 1 |
| Stroke or TIA (önceki) | 2 |
| Toplam CHADS₂ Skoru | 0-6 |
(CHA₂DS₂-VASc daha kapsamlıdır ve daha yaygın kullanılır.)
| Kriter (Mnemonic) | Açıklama | Puan |
|---|---|---|
| C (Congestive Heart Failure) | Konjestif Kalp Yetmezliği | 1 |
| H (Hypertension) | Hipertansiyon | 1 |
| A₂ (Age ≥75 years) | Yaş ≥ 75 | 2 |
| D (Diabetes Mellitus) | Diyabet | 1 |
| S₂ (Stroke/TIA/Thromboembolism) | Daha önce İnme, GİA veya Tromboemboli öyküsü | 2 |
| V (Vascular Disease) | Vasküler Hastalık (örn. geçirilmiş MI, periferik arter hastalığı) | 1 |
| A (Age 65–74 years) | Yaş 65–74 | 1 |
| Sc (Sex category - Female) | Cinsiyet Kategorisi - Kadın | 1 |
| MAKSİMUM TOPLAM PUAN | 9 | |
CHA2DS2-VASc Score: Atriyal fibrilasyonlu hastalarda inme riskini CHADS2'ye göre daha kapsamlı belirleme.
Toplam CHA2DS2-VASc skoru, hastanın yıllık inme riskini tahmin etmek için kullanılır.
Skor ne kadar yüksekse, inme riski de o kadar yüksektir.
Bu risk değerlendirmesi, antikoagülan tedaviye başlama kararını etkiler:
Önemli Notlar (Mayıs 2025 itibarıyla):
Stevenson HF Class: Kalp yetmezliği hastalarının hemodinamik durumunu sınıflandırma. Stevenson Sınıflamasının Temeli: Stevenson sınıflaması, hastaları iki ana klinik parametreye göre değerlendirir: 1. Konjesyon (Vücutta Sıvı Birikimi) Varlığı: "Islak" (Wet) veya "Kuru" (Dry) olarak değerlendirilir. 2. Periferik Perfüzyon (Dokulara Kan Akımı) Durumu: "Sıcak" (Warm) veya "Soğuk" (Cold) olarak değerlendirilir. Bu iki parametrenin kombinasyonuyla dört farklı hemodinamik profil (sınıf) ortaya çıkar:
| Profil (Sınıf) | Hemodinamik Tanım | Klinik Bulgular (Örnekler) | Genel Tedavi Hedefleri ve Yaklaşım | Prognoz (Genel) |
|---|---|---|---|---|
| Profil A | Sıcak ve Kuru | • Konjesyon bulgusu yok • Perfüzyon iyi | • Oral tedavilerin optimizasyonu. | En İyi Prognoz |
| Profil B | Sıcak ve Islak | • Konjesyon bulguları var • Perfüzyon iyi | • Diüretikler • Vazodilatörler | Orta Derece Prognoz |
| Profil L | Soğuk ve Kuru | • Konjesyon bulgusu yok • Perfüzyon bozuk | • Dikkatli sıvı replasmanı • Vazodilatörler/İnotroplar | Orta Derece Prognoz |
| Profil C | Soğuk ve Islak | • Konjesyon bulguları var • Perfüzyon bozuk | • İnotropik destek • Vazodilatörler • Diüretikler | En Kötü Prognoz |
JVB: Juguler Venöz Basınç
Klinik Yararı:
| Risk Faktörü | Puan |
|---|---|
| Yaş (Yıl) (her 10 yıl artış için) | +2 |
| Daha Önce Geçirilmiş Miyokard İnfarktüsü Öyküsü | +2 |
| Kalp Hızı > 100 atım/dakika | +2 |
| Killip Sınıfı > I (MI sırasında) | +2 |
| Sol Ventrikül Ejeksiyon Fraksiyonu (LVEF) < %30 | +2 |
| Diyabet Öyküsü | +1 |
| Sigara Kullanımı Öyküsü | +1 |
| Periferik Arter Hastalığı Öyküsü | +1 |
| Serum Kreatinin > 2.0 mg/dL | +1 |
(Not: Yaş için puanlama bazen farklı şekillerde ifade edilebilir; örneğin, belirli yaş kategorilerine direkt puan atanabilir veya her 10 yıllık artış için puan eklenebilir. Yukarıdaki tabloda "her 10 yıl artış için +2 puan" genel bir yaklaşımdır. Orijinal VALIANT skorlamasında yaş daha granüler olabilir.)
VALIANT Skorunun Yorumlanması ve Risk Sınıflaması:
Toplam VALIANT skoru, hastanın miyokard infarktüsü sonrası dönemdeki mortalite riskini tahmin etmek için kullanılır.
Skor ne kadar yüksekse, mortalite riski de o kadar artar.
Genellikle skor aralıklarına göre risk kategorileri oluşturulur:
Bu kategorilere karşılık gelen kesin mortalite yüzdeleri, izlem süresine (örneğin 1 yıllık, 3 yıllık mortalite) ve çalışmalara göre değişiklik gösterebilir.
Ancak genel prensip, skor arttıkça mortalite riskinin de anlamlı şekilde artmasıdır.
Örneğin, orijinal VALIANT çalışmasında skorlara göre 1 yıllık mortalite oranları şu şekilde gruplandırılmıştır (yaklaşık değerler):
Klinik Yararı:
| Kategori | Risk Faktörü / Klinik Bulgu | Puan (Varsa) |
|---|---|---|
| Yüksek Riskli Durumlar | • Marfan sendromu • Aile öyküsü • Bilinen aort kapak hastalığı • Yakın zamanda aort manipülasyonu • Bilinen torasik aort anevrizması | 1 |
| Yüksek Riskli Ağrı Özellikleri | • Ani başlangıçlı, şiddetli, yırtılır/keskin tarzda ağrı | 1 |
| Yüksek Riskli Muayene Bulguları | • Perfüzyon defisiti • Yeni aort yetmezliği üfürümü • Hipotansiyon veya şok | 1 |
| TOPLAM ADD-RS PUANI | 0-3 | |
ADD-RS ve D-dimer Entegrasyonu ile Yorumlama:
Bu yaklaşım, ADD-RS skorunu D-dimer testi sonucuyla birleştirerek tanısal stratejiyi yönlendirir:
ADD-RS Skoru 0 VE D-dimer < 500 ng/mL (veya yaşa göre ayarlanmış eşik değerin altında):
Akut aort diseksiyonu olasılığı çok düşük kabul edilir. Genellikle ileri görüntülemeye gerek kalmadan AAD dışlanabilir.
ADD-RS Skoru 1 VE D-dimer < 500 ng/mL (veya yaşa göre ayarlanmış eşik değerin altında):
Bu kombinasyon için de AAD olasılığı düşük kabul edilir ve bazı kılavuzlar ileri görüntüleme olmadan dışlamayı önerebilir, ancak klinik şüphe devam ediyorsa veya D-dimer eşiği farklıysa dikkatli olunmalıdır. (Bu grup bazen "ADD-RS ≤1 ve D-dimer negatif" olarak birleştirilir).
ADD-RS Skoru > 1 (yani 2 veya 3) VEYA D-dimer ≥ 500 ng/mL (veya yaşa göre ayarlanmış eşik değerin üzerinde) VEYA ADD-RS 1 olup klinik şüphe yüksekse:
Akut aort diseksiyonu olasılığı artmıştır. Bu hastalarda genellikle acil torasik aort BT anjiyografisi gibi kesin tanısal görüntüleme yöntemlerine başvurulması önerilir.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Klinik Derin Ven Trombozu (DVT) bulguları | 3.0 |
| PE dışı başka bir tanının daha az olası olması | 3.0 |
| Kalp hızı > 100 atım/dakika | 1.5 |
| Son 4 hafta içinde immobilizasyon (≥ 3 gün) veya cerrahi | 1.5 |
| Daha önce geçirilmiş DVT veya PE öyküsü | 1.5 |
| Hemoptizi (kanlı balgam) | 1.0 |
| Malignite (son 6 ayda tedavi gören veya palyatif dönemde) | 1.0 |
PERC Rule: Düşük riskli hastalarda PE'yi görüntüleme yapmadan dışlama.
PERC Kuralı (Pulmoner Emboli Dışlama Kriterleri) Düşük riskli hastalarda PE'yi dışlamak için kullanılır. 8 kriterin HEPSİ "HAYIR" ise PE dışlanabilir:
Revised Geneva Score: PE klinik olasılığını objektif kriterlerle değerlendirme.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Risk Faktörleri | |
| Yaş > 65 | 1 |
| Önceki Derin Ven Trombozu (DVT) veya Pulmoner Emboli (PE) öyküsü | 3 |
| Son 1 ay içinde cerrahi (genel anestezi altında) veya alt ekstremite kırığı | 2 |
| Aktif malign (kanser) hastalık (şu anda aktif veya <1 yıl içinde tedavi edilmiş kabul edilen solid veya hematolojik kanser) | 2 |
| Semptomlar | |
| Tek taraflı alt ekstremite (bacak) ağrısı | 3 |
| Hemoptizi (kanlı balgam) | 2 |
| Klinik Bulgular | |
| Kalp Hızı: 75–94 atım/dakika | 3 |
| Kalp Hızı: ≥ 95 atım/dakika | 5 |
| Alt ekstremite derin ven palpasyonu ile ağrı VE tek taraflı ödem | 4 |
| TOPLAM PUAN | |
Skorun Yorumlanması ve Klinik Olasılık
Toplam puana göre hastanın pulmoner emboli olasılığı üç kategoriye ayrılır:
Neden Önemlidir?
Revised Geneva Score, klinisyenlerin pulmoner emboli şüphesi olan hastalarda tanısal süreci daha etkin yönetmelerine yardımcı olur.
Pulmonary Embolism Severity Index (PESI): PE tanısı almış hastalarda mortalite riskini belirleme.
| Parametre | Puan |
|---|---|
| Yaş | Hastanın yaşı (örneğin, 70 yaş = 70 puan) |
| Erkek cinsiyet | +10 puan |
| Kanser öyküsü (aktif veya son 6 ayda tedavi) | +30 puan |
| Kronik kalp yetmezliği | +10 puan |
| Kronik akciğer hastalığı | +10 puan |
| Kalp hızı ≥ 110 atım/dakika | +20 puan |
| Sistolik kan basıncı < 100 mmHg | +30 puan |
| Solunum sayısı ≥ 30/dakika | +20 puan |
| Vücut sıcaklığı < 36°C (Hipotermi) | +20 puan |
| Değişmiş mental durum (Dezoryantasyon, letarji, stupor, koma) | +60 puan |
| Arteriyel oksijen satürasyonu < %90 | +20 puan |
| TOPLAM PESI SKORU |
PESI Skoru Yorumlanması ve Risk Sınıflaması
Toplam PESI skoru, hastaları beş risk sınıfına ayırır ve her sınıf için tahmini 30 günlük mortalite oranı belirtilir:
| Risk Sınıfı | Toplam PESI Skoru | Tahmini 30 Günlük Mortalite Oranı |
|---|---|---|
| Sınıf I | ≤ 65 puan | %0 – %1.6 |
| Sınıf II | 66 – 85 puan | %1.7 – %3.5 |
| Sınıf III | 86 – 105 puan | %3.2 – %7.1 |
| Sınıf IV | 106 – 125 puan | %4.0 – %11.4 |
| Sınıf V | > 125 puan | %10.0 – %24.5 |
sPESI (Simplified PESI): PESI'nin basitleştirilmiş versiyonu.
Basitleştirilmiş PESI (sPESI) Skoru
PESI skorunun daha hızlı ve kolay uygulanabilmesi için Basitleştirilmiş PESI (sPESI) skoru da geliştirilmiştir.
sPESI'de aşağıdaki 6 kriterden her birinin varlığı 1 puan olarak değerlendirilir:
sPESI Yorumlanması:
HESTIA Criteria: Pulmoner emboli hastalarında ayaktan tedavi uygunluğunu değerlendirme.
| No | HESTIA Dışlama Kriteri (Ayaktan Tedaviye Engel Durum) | Değerlendirme (Evet/Hayır) |
|---|---|---|
| 1 | Hemodinamik instabilite var mı? (Sistolik KB < 100 mmHg, şok, inotrop ihtiyacı) | |
| 2 | Tromboliz veya embolektomi ihtiyacı var mı? | |
| 3 | Aktif kanama veya yüksek kanama riski var mı? | |
| 4 | Arteriyel O₂ satürasyonunu >%90 (veya >%92) tutmak için oksijen tedavisi ihtiyacı var mı? | |
| 5 | Mevcut antikoagülan tedavi altında PE tanısı kondu mu? | |
| 6 | İntravenöz narkotik analjezik gerektirecek şiddetli ağrı var mı? | |
| 7 | Hastaneye yatışı gerektiren tıbbi veya sosyal bir neden var mı? | |
| 8 | Ciddi böbrek yetmezliği (Kreatinin klerensi < 30 mL/dk) var mı? | |
| 9 | Ciddi karaciğer yetmezliği var mı? | |
| 10 | Gebelik durumu var mı? | |
| 11 | Heparin kaynaklı trombositopeni (HIT) öyküsü var mı (heparin planlanıyorsa)? |
Sonuç: Eğer yukarıdaki tüm kriterlere yanıt "Hayır" ise, hasta ayaktan tedavi için değerlendirilebilir. Herhangi bir "Evet" yanıtı varsa, genellikle hastane yatışı önerilir.
YEARS Algoritması: Özellikle gebelerde PE tanısında BT anjiyografi ihtiyacını azaltmaya yönelik.
YEARS Algoritmasının Üç Klinik Kriteri:
Algoritma, aşağıdaki üç klinik sorunun varlığına dayanır:
YEARS Algoritmasının Uygulanışı ve D-dimer Eşikleri:
YEARS algoritması, bu üç klinik kriterin sayısına göre farklı D-dimer eşik değerleri kullanarak karar verme sürecini yönlendirir:
Durum 1: Hastada HİÇBİR YEARS kriteri YOKSA (0 kriter pozitif):
Durum 2: Hastada BİR veya DAHA FAZLA YEARS kriteri VARSA (1, 2 veya 3 kriter pozitif):
Özet Tablo:
| Kaç Tane YEARS Kriteri Pozitif? | D-dimer Seviyesi (ng/mL) | Karar |
|---|---|---|
| 0 | < 1000 | PE dışlanır, BTPA yok |
| 0 | ≥ 1000 | BTPA önerilir |
| 1 veya daha fazla | < 500 | PE dışlanır, BTPA yok |
| 1 veya daha fazla | ≥ 500 | BTPA önerilir |
Wells' Criteria for DVT: DVT klinik olasılığını değerlendirme.
| Klinik Özellik | Puan |
|---|---|
| Aktif kanser (son 6 ay içinde tedavi görmüş veya palyatif tedavi alan) | +1 |
| Yakın zamanda 3 günden fazla yatak istirahati veya son 12 hafta içinde genel/rejyonel anestezi ile büyük cerrahi | +1 |
| Baldır şişliği >3 cm (diğer bacağa göre, tibial tüberositenin 10 cm altından ölçülür) | +1 |
| Yüzeyel venlerde kollateral dolaşım varlığı (variköz olmayan) | +1 |
| Tüm bacakta şişlik | +1 |
| Derin ven sistemi trasesi boyunca lokalize hassasiyet | +1 |
| Semptomatik bacakta gode bırakan ödem | +1 |
| Alt ekstremitede paralizi, parezi veya yakın zamanda alçı ile immobilizasyon | +1 |
| Daha önce belgelenmiş DVT öyküsü | +1 |
| DVT'den daha olası veya en az DVT kadar olası alternatif bir tanı | -2 |
| TOPLAM PUAN |
Wells DVT Skoru Yorumlanması ve Risk Sınıflaması
Toplam puana göre hastanın DVT geliştirme olasılığı genellikle üç veya iki kategoriye ayrılır:
1. Üç Aşamalı Risk Sınıflaması:
Bu sınıflandırmaya göre tahmini DVT prevalansı (görülme sıklığı):
2. İki Aşamalı Risk Sınıflaması (Klinik Karar Verme İçin Sık Kullanılır):
Bu basitleştirilmiş yaklaşımda:
Padua Prediction Score for Risk of VTE: Hastanede yatan medikal hastalarda VTE riskini belirleme.
| Risk Faktörü | Puan |
|---|---|
| Aktif kanser (son 6 ay içinde tanı veya tedavi almış, metastatik veya palyatif) | +3 |
| Daha önceden geçirilmiş VTE öyküsü (yüzeyel ven trombozu hariç) | +3 |
| Azalmış mobilite (en az 3 gün yatak istirahati bekleniyorsa - tuvalet izniyle) | +3 |
| Bilinen trombofilik durum (örn. Faktör V Leiden, protrombin gen mutasyonu vb.) | +3 |
| Yakın zamanda (≤1 ay) travma ve/veya cerrahi öyküsü | +2 |
| İleri yaş (≥70 yaş) | +1 |
| Kalp yetmezliği ve/veya solunum yetmezliği | +1 |
| Akut miyokard enfarktüsü (kalp krizi) ve/veya iskemik inme | +1 |
| Obezite (Vücut Kitle İndeksi [VKİ] ≥30 kg/m²) | +1 |
| Devam eden hormonal tedavi (örn. oral kontraseptifler, hormon replasman tedavisi) | +1 |
| TOPLAM PUAN |
Padua Skorunun Yorumlanması ve Risk Sınıflaması
Toplam puana göre hastalar VTE riski açısından iki ana kategoriye ayrılır:
Klinik Önemi ve Profilaksi Kararları
Padua Tahmin Skoru'nun temel amacı, VTE riski yüksek olan hastaları belirleyerek uygun profilaktik (önleyici) tedavinin başlanmasına yardımcı olmaktır.
Caprini Score for Venous Thromboembolism: Cerrahi hastalarda VTE riskini katmanlandırma.
| Puan Değeri | Risk Faktörleri (Örnekler) |
|---|---|
| 1 Puan | Yaş: 41-60, Küçük cerrahi, VKİ > 25 kg/m², Akut MI (yakın zamanda), Konjestif kalp yetmezliği (yakın zamanda), Sepsis (yakın zamanda), Yatak istirahati (planlı), Variköz venler, Gebelik veya doğum sonrası (yakın zamanda), Oral kontraseptif veya hormon replasman tedavisi |
| 2 Puan | Yaş: 61-74, Büyük açık cerrahi (>45 dk), Laparoskopik cerrahi (>45 dk), Artroskopik cerrahi, Malignite (kanser) öyküsü/varlığı, Alçı ile immobilizasyon, Santral venöz kateter |
| 3 Puan | Yaş: ≥75, Kişisel VTE öyküsü, Ailede VTE öyküsü, Bilinen trombofilik durumlar (örn., Faktör V Leiden, Protrombin mutasyonu), Pozitif Lupus Antikoagülanı veya Antikardiyolipin Antikorları |
| 5 Puan | Son 1 ay içinde geçirilmiş inme, Elektif major alt ekstremite artroplastisi (kalça/diz protezi), Kalça, pelvis veya bacak kırığı, Akut spinal kord yaralanması (paralizi ile) |
Tablo 2: Caprini Skoru - Risk Sınıflaması ve VTE Olasılığı
| Toplam Puan | Risk Kategorisi | Tahmini VTE Riski (Profilaksisiz) | Önerilen Genel Profilaksi Yaklaşımı (Klinik duruma ve kanama riskine göre değişir) |
|---|---|---|---|
| 0-1 | Çok Düşük Risk | <%0.5 | Erken mobilizasyon |
| 2 | Düşük Risk | ~%1.5 | Mekanik profilaksi (örn., aralıklı pnömatik kompresyon) |
| 3-4 | Orta Risk | ~%3.0 | Farmakolojik profilaksi (LMWH/LDUH) veya mekanik profilaksi |
| ≥ 5 | Yüksek Risk | ~%6.0 (veya daha yüksek) | Farmakolojik profilaksi (LMWH/LDUH) ± mekanik profilaksi |
LEFT Clinical Prediction Rule: Gebelerde alt ekstremite DVT'si olasılığını değerlendirme.
| Kriter (Mnemonic) | Açıklama | Puan (Varsa) |
|---|---|---|
| L (Left) | Semptomların ağırlıklı olarak sol bacakta olması. | +1 |
| E (Edema) | Etkilenen bacakta, diğer bacağa göre baldır çevresi farkının ≥ 2 cm olması. | +1 |
| Ft (First trimester) | Semptomların gebeliğin ilk trimesterinde (ilk üç ayında) ortaya çıkması. | +1 |
| TOPLAM PUAN | 0-3 |
Yorumlama:
Kanama Skorları
Ottawa SAH Rule: Akut nontravmatik baş ağrısı olan hastalarda SAK araştırılması gerekliliğini belirleme.
Ottawa SAH Rule (Ottawa Subaraknoid Kanama Kuralı)
Amacı: Acil servise akut, nontravmatik, şiddetli baş ağrısı ile başvuran, nörolojik olarak normal olan yetişkin hastalarda, subaraknoid kanama (SAK) olasılığını değerlendirmek ve hangi hastaların SAK açısından ileri tetkik (genellikle beyin BT) gerektirdiğini belirlemeye yardımcı olmak.
Ottawa SAK Kuralı Kriterleri: Aşağıdaki kriterlerden herhangi birinin varlığında SAK için ileri tetkik önerilir.
| Kriter / Klinik Özellik | Değerlendirme (Varsa SAK Araştırması Gerekli) |
|---|---|
| 1. Yaş ≥ 40 | □ Evet / □ Hayır |
| 2. Boyun ağrısı veya tutukluğu (Ense sertliği) | □ Evet / □ Hayır |
| 3. Bilinç kaybı tanıklığı (Senkop veya bilinç düzeyinde azalma) | □ Evet / □ Hayır |
| 4. Eforla başlayan baş ağrısı | □ Evet / □ Hayır |
| 5. Gök gürültüsü tarzında baş ağrısı (Aniden başlayıp saniyeler/dakikalar içinde maksimum şiddete ulaşan) | □ Evet / □ Hayır |
| 6. Boyun fleksiyonunda ağrı veya hareket kısıtlılığı (Objektif ense sertliği) | □ Evet / □ Hayır |
Yorumlama: Altı kriterden herhangi biri pozitifse, SAK riski artmış kabul edilir ve beyin BT çekilmesi önerilir. Hiçbiri yoksa, SAK olasılığı çok düşüktür.
6-Hour CT Rule for SAH: İlk 6 saatte negatif BT'nin anevrizmal SAK'ı dışlamadaki rolü.
Amacı: Akut, nontravmatik, şiddetli baş ağrısı ile başvuran ve SAK şüphesi olan hastalarda, baş ağrısı başlangıcından sonraki ilk 6 saat içinde çekilen kontrastsız beyin BT'sinin anevrizmal SAK'ı dışlamadaki yüksek duyarlılığını vurgulamak.
6 Saat BT Kuralı Uygulama Koşulları ve Yorumlama: Bu bir puanlama sistemi değil, tanısal bir prensiptir.
| Koşul / Faktör | Açıklama / Gereklilik |
|---|---|
| Hasta Profili | • Yetişkin hasta • Alert (GKS 15) ve nörolojik muayenesi normal • İmmün sistemi baskılanmamış |
| Baş Ağrısı Özellikleri | • Akut, nontravmatik, şiddetli baş ağrısı • Maksimum şiddetine 1 saat içinde ulaşan |
| BT Çekim Zamanlaması | • Kontrastsız beyin BT'si, baş ağrısı semptomlarının başlangıcından itibaren ilk 6 saat içinde çekilmiş olmalı. |
| BT Kalitesi ve Yorumlanması | • Modern, yüksek çözünürlüklü BT tarayıcısı • Deneyimli radyolog tarafından yorumlanmış olması |
| Yorumlama (Tüm koşullar sağlanırsa VE BT Negatifse) | Anevrizmal SAK olasılığı çok düşüktür. Lomber ponksiyon (LP) genellikle gerekli görülmeyebilir. |
| Yorumlama (Koşullar sağlanmazsa VEYA BT >6 saatte çekildiyse) | Negatif BT'ye rağmen SAK şüphesi devam ediyorsa veya BT >6 saat sonra çekilmişse, LP düşünülmelidir. |
Fisher Grading Scale / Modified Fisher Scale: Anevrizmal SAK sonrası vazospazm riskini BT bulgularına göre sınıflandırma.
Amacı: Anevrizmal subaraknoid kanama (SAK) sonrası ilk beyin BT'sindeki kan miktarına ve dağılımına göre serebral vazospazm riskini sınıflandırmak.
| Fisher Grade | BT Bulguları (Subaraknoid Kan) | Semptomatik Vazospazm Riski (Yaklaşık %) |
|---|---|---|
| Grade 1 | Kan saptanmadı. | Çok Düşük (~%0-5) |
| Grade 2 | Yaygın olmayan veya ince (<1 mm) SAK, ventriküllerde kan yok. | Düşük-Orta (~%10-25) |
| Grade 3 | Kalın, lokalize veya yaygın SAK (sisternalarda/fissürlerde ≥1 mm kan pıhtıları), ventriküllerde kan yok. | Orta-Yüksek (~%20-40) |
| Grade 4 | Herhangi kalınlıkta yaygın/fokal SAK + intraventriküler kanama (İVK) ve/veya intraserebral hematom. | Yüksek (~%30-50+) |
| Modifiye Fisher Grade | BT Bulguları (SAK ve İVK) | Semptomatik Vazospazm Riski (Yaklaşık %) |
|---|---|---|
| Grade 0 | SAK yok, İVK yok. | Çok Düşük |
| Grade 1 | İnce (<1 mm) SAK var, İVK yok. | Düşük (~%10-20) |
| Grade 2 | İnce (<1 mm) SAK var, İVK var. | Orta (~%20-30) |
| Grade 3 | Kalın (≥1 mm) SAK var, İVK yok. | Orta-Yüksek (~%30-40) |
| Grade 4 | Kalın (≥1 mm) SAK var, İVK var. | Yüksek (~%40-50+) |
Glasgow-Blatchford Bleeding Score (GBS): Üst GİS kanamalı hastalarda müdahale veya ölüm riskini, ayaktan takip uygunluğunu belirleme.
Glasgow-Blatchford Kanama Skoru (GBS) Üst GİS kanama şüphesinde müdahale/ölüm riskini belirler.
| Parametre | Puan Değeri (Özetlenmiş) |
|---|---|
| Kan Üre Azotu (BUN) | Değere göre 0-6 puan |
| Hemoglobin (Erkek/Kadın ayrı) | Değere göre 0-6 puan |
| Sistolik Kan Basıncı | Değere göre 0-3 puan |
| Nabız ≥ 100/dakika | 1 puan |
| Melena varlığı | 1 puan |
| Senkop öyküsü | 2 puan |
| Karaciğer hastalığı öyküsü | 2 puan |
| Kalp yetmezliği öyküsü | 2 puan |
| TOPLAM PUAN | 0-23 |
Yorum: Skor 0 (veya ≤1) çok düşük risk. Skor arttıkça risk artar.
| Parametre | Değer / Durum | Puan |
|---|---|---|
| Yaş (Yıl) | < 60 | 0 |
| 60 – 79 | 1 | |
| ≥ 80 | 2 | |
| Şok Durumu | Şok yok (Sistolik KB ≥100 mmHg, Nabız <100/dk) | 0 |
| Taşikardi (Sistolik KB ≥100 mmHg, Nabız ≥100/dk) | 1 | |
| Hipotansiyon (Sistolik KB <100 mmHg) | 2 | |
| Önemli Eşlik Eden Hastalıklar (Komorbiditeler) | Yok | 0 |
| İskemik kalp hastalığı, konjestif kalp yetmezliği, diğer major komorbiditeler | 2 | |
| Böbrek yetmezliği, karaciğer yetmezliği, yaygın malignite (kanser) | 3 | |
| Endoskopik Tanı | Mallory-Weiss yırtığı, lezyon yok, mukozal erozyonlar | 0 |
| Diğer tüm tanılar (örn. peptik ülser, özofajit, gastrit, duodenit) | 1 | |
| Üst GİS malign tümörü | 2 | |
| Endoskopik Kanama Stigmatası (Belirteçleri) | Temiz ülser tabanı (Forrest III) veya non-protuberan pigmente spot (Forrest IIc) | 0 |
| Pıhtı (Forrest IIb), görünür damar (Forrest IIa), aktif kanama (Forrest Ia veya Ib) | 2 | |
| TOPLAM PUAN | 0-11 |
Rockall Skorunun Yorumlanması:
Toplam skor, hastanın tekrar kanama ve mortalite riskini gösterir.
Skor ne kadar yüksekse, risk de o kadar artar:
Düşük Risk:
Orta Risk:
Yüksek Risk:
Forrest Classification: Peptik ülsere bağlı kanamalarda endoskopik bulgulara göre yeniden kanama riskini sınıflandırma.
| Forrest Sınıfı | Endoskopik Görünüm (Tanım) | Tekrar Kanama Riski (Yaklaşık Oranlar, Tedavisiz) | Genel Tedavi Yaklaşımı (Endoskopik Tedavi Gerekliliği) |
|---|---|---|---|
| Aktif Kanama | |||
| Ia | Fışkırır tarzda arteriyel kanama (Spurting hemorrhage) | ~%55-90 | Kesinlikle Gerekli |
| Ib | Sızma şeklinde venöz veya kapiller kanama (Oozing hemorrhage) | ~%20-55 | Kesinlikle Gerekli |
| Yakın Zamanda Geçirilmiş Kanama Belirtileri (Kanama Stigmatası) | |||
| IIa | Görünür damar (Non-bleeding visible vessel - NBVV) | ~%40-50 | Genellikle Gerekli |
| IIb | Ülser tabanına yapışık pıhtı (Adherent clot) | ~%25-35 | Tartışmalı; pıhtı kaldırılıp altındaki lezyona göre karar verilebilir. Sıklıkla Gerekli. |
| IIc | Ülser tabanında pigmente leke / siyah nokta (Flat pigmented spot) | ~%5-10 | Genellikle Gerekli Değil |
| Kanama Belirtisi Olmayan Lezyonlar | |||
| III | Ülser tabanı temiz, kanama belirtisi yok (Clean base ulcer) | <%5 | Gerekli Değil |
Açıklamalar ve Önemli Notlar:
Tekrar Kanama Riski: Tabloda belirtilen tekrar kanama riskleri, herhangi bir endoskopik tedavi uygulanmadığı durumdaki yaklaşık oranlardır. Endoskopik tedavi (örneğin, enjeksiyon, termal koagülasyon, klip uygulaması) bu riski önemli ölçüde azaltır.
Genel Tedavi Yaklaşımı:
Klinik Karar: Forrest Sınıflaması, ÜGİS kanamalı hastaların yönetiminde çok önemli bir araçtır. Ancak, tedavi kararları her zaman hastanın genel durumu, komorbiditeleri, kanamanın şiddeti, hemodinamik stabilitesi ve hekimin klinik yargısı ile birlikte değerlendirilmelidir.
PPİ Tedavisi: Endoskopik tedavinin yanı sıra, tüm bu hastalarda (özellikle yüksek riskli olanlarda) yüksek doz intravenöz proton pompa inhibitörü (PPİ) tedavisi standart bir yaklaşımdır.
HAS-BLED Score: Atriyal fibrilasyonlu ve antikoagülan kullanan hastalarda majör kanama riskini belirleme.
HAS-BLED Skoru (Atriyal Fibrilasyonlu ve Antikoagülan Kullanan Hastalarda Kanama Riski) AF ve OAK tedavisi alan hastalarda majör kanama riskini değerlendirir.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Hypertension (Kontrolsüz) | 1 |
| Abnormal renal/liver function (Anormal böbrek/karaciğer fonk.) (Her biri 1, max 2) | 1 veya 2 |
| Stroke (Önceki inme) | 1 |
| Bleeding history/predisposition (Kanama öyküsü/yatkınlık) | 1 |
| Labil INR's (Labil INR'ler) | 1 |
| Elderly (Yaşlı > 65) | 1 |
| Drugs/alcohol (İlaç/alkol) (Her biri 1, max 2) | 1 veya 2 |
| Toplam HAS-BLED Skoru | 0-9 |
Yorum: Skor ≥ 3 yüksek kanama riskini gösterir.
ATRIA Bleeding Risk Score: Atriyal fibrilasyonlu hastalarda kanama riskini değerlendirme.
| Risk Faktörü | Puan |
|---|---|
| Anemia (Erkeklerde Hemoglobin <13 g/dL, Kadınlarda <12 g/dL) | 3 |
| Renal disease (Severe) (Ciddi böbrek hastalığı: eGFR <30 mL/dk veya diyaliz) | 3 |
| Age (Yaş) ≥75 yıl | 2 |
| Previous bleeding (Daha önce herhangi bir kanama öyküsü) | 1 |
| Hypertension (Hipertansiyon) | 1 |
| MAKSİMUM TOPLAM PUAN | 10 |
(Not: "ATRIA" kısaltması orijinal çalışmadaki faktörlerden türetilmiştir, ancak yukarıdaki "ARAPH" gibi bir anımsatıcı, faktörleri hatırlamaya yardımcı olabilir.)
ATRIA Kanama Riski Skorunun Yorumlanması ve Risk Sınıflaması
Toplam puana göre hastalar genellikle üç kanama riski kategorisine ayrılır:
Klinik Önemi ve Kullanımı (Mayıs 2025 itibarıyla):
OBRI: Ayaktan takip edilen antikoagülan kullanan hastalarda kanama riskini değerlendirme.
Outpatient Bleeding Risk Index (OBRI) - Kanama Riski Değerlendirmesi
Tablo 1: OBRI Risk Faktörleri
Aşağıdaki risk faktörlerinden kaç tanesinin hastada bulunduğuna bakılır:
Tablo 2: OBRI Risk Sınıflaması
| Mevcut Risk Faktörü Sayısı | Kanama Riski Kategorisi | Yıllık Majör Kanama Riski (Tahmini Oranlar) |
|---|---|---|
| 0 | Düşük Risk | Düşük |
| 1 | Orta Risk | Orta |
| ≥ 2 | Yüksek Risk | Yüksek |
Senkop
San Francisco Syncope Rule (SFSR): Senkoplu hastalarda kısa dönemli ciddi sonuç riskini belirleme.
| Mnemonic (Hatırlatıcı) | Kriter | Değerlendirme (Varsa Yüksek Risk) |
|---|---|---|
| C | Congestive heart failure history (Konjestif Kalp Yetmezliği öyküsü) | □ Evet / □ Hayır |
| H | Hematocrit <30% (Hematokrit değerinin <%30 olması) | □ Evet / □ Hayır |
| E | ECG abnormal (Anormal Elektrokardiyogram [EKG] bulgusu - yeni veya anlamlı) | □ Evet / □ Hayır |
| S | Shortness of breath (Nefes Darlığı şikayeti - senkopla ilişkili veya acilde) | □ Evet / □ Hayır |
| S | Systolic blood pressure <90 mmHg at triage (Triyajda Sistolik Kan Basıncı <90 mmHg) | □ Evet / □ Hayır |
Yorumlama:
Eğer yukarıdaki "Evet" kutucuklarından en az biri işaretlenmişse, San Francisco Senkop Kuralı'na göre hasta yüksek riskli kabul edilir.
Eğer tüm kriterler için "Hayır" yanıtı verilmişse, hasta düşük riskli kabul edilir.
Canadian Syncope Risk Score (CSRS): Senkoplu hastalarda 30 günlük ciddi advers olay riskini tahmin etme.
| Kategori | Risk Faktörü / Klinik Durum | Puan |
|---|---|---|
| Klinik Değerlendirme | Vazovagal semptomlara yatkınlık (örn. sıcak, kalabalık ortam, korku, emosyonel stres ile tetiklenme) | -1 |
| Bilinen Kalp Hastalığı Öyküsü | +1 | |
| Acil serviste ölçülen Sistolik Kan Basıncının <90 mmHg veya >180 mmHg olması | +2 | |
| Yüksek Troponin seviyesi (laboratuvarın üst sınırına göre) | +2 | |
| Anormal QRS aksı (örn. < -30° veya > +100°) | +1 | |
| QRS süresinin >130 milisaniye (ms) olması | +1 | |
| Düzeltilmiş QT (QTc) intervalinin >480 milisaniye (ms) olması | +2 | |
| Acil Serviste Klinik Ön Tanı | Klinisyenin acil servisteki değerlendirmesine göre ön tanının Vazovagal Senkop olması | -2 |
| Klinisyenin acil servisteki değerlendirmesine göre ön tanının Kardiyak Senkop olması | +2 | |
| Klinisyenin acil servisteki değerlendirmesine göre ön tanı ne vazovagal ne de kardiyak (Diğer/Belirsiz) | 0 |
Toplam Skor Hesaplaması: Hastanın sahip olduğu faktörlere göre puanlar toplanır. Skor -3 ile +11 arasında değişebilir.
Kanada Senkop Risk Skoru Yorumlanması ve 30 Günlük Ciddi Olumsuz Olay Riski
Toplam CSRS puanı, hastanın 30 gün içinde ciddi bir olumsuz olay (ölüm, aritmi, miyokard enfarktüsü, pulmoner emboli, inme, majör kanama veya hastaneye yatış gerektiren diğer ciddi durumlar) yaşama olasılığını tahmin etmek için kullanılır.
Risk katmanları ve yaklaşık risk yüzdeleri aşağıdaki gibidir:
| Toplam CSRS Puanı | Risk Kategorisi | 30 Günlük Ciddi Olumsuz Olay Riski (Yaklaşık %) |
|---|---|---|
| -3 | Çok Düşük Risk | %0.4 |
| -2 | Çok Düşük Risk | %0.7 |
| -1 | Düşük Risk | %1.2 |
| 0 | Düşük Risk | %1.9 |
| 1 | Düşük Risk | %3.1 |
| 2 | Orta Risk | %5.1 |
| 3 | Orta Risk | %8.1 |
| 4 | Yüksek Risk | %12.9 |
| 5 | Yüksek Risk | %19.7 |
| 6 | Çok Yüksek Risk | %28.9 |
| 7 | Çok Yüksek Risk | %40.3 |
| 8 | Çok Yüksek Risk | %52.8 |
| 9 | Çok Yüksek Risk | %65.0 |
| 10 | Çok Yüksek Risk | %75.5 |
| 11 | Çok Yüksek Risk | %83.6 |
ROSE Rule: Senkoplu hastalarda 1 aylık ciddi sonuç veya ölüm riskini öngörme.
| Risk Faktörü / Kriter | Değerlendirme (Varsa Yüksek Risk) |
|---|---|
| BNP (Beyin Natriüretik Peptidi) seviyesinin yüksek olması (örn. > 300 pg/mL) | □ Evet / □ Hayır |
| Bradikardi (Nabzın < 50 atım/dakika olması - istirahatte) | □ Evet / □ Hayır |
| Rektal muayenede kan (melena veya taze kan) VEYA Anemi (Hemoglobin < 9 g/dL) | □ Evet / □ Hayır |
| Oksijen satürasyonunun oda havasında < %94 olması | □ Evet / □ Hayır |
| EKG'de yeni iskemik değişiklikler veya ileti bozuklukları (Q dalgası hariç) | □ Evet / □ Hayır |
| Chest pain (Göğüs ağrısı - senkopla ilişkili) | □ Evet / □ Hayır |
| Heart failure (Kalp yetmezliği öyküsü) | □ Evet / □ Hayır |
| (Bazı kaynaklarda "S"istolik kan basıncı <90 mmHg gibi ek kriterler de belirtilebilir) | |
Yorumlama:
Eğer yukarıdaki "Evet" kutucuklarından en az biri işaretlenmişse, ROSE Kuralı'na göre hasta genellikle yüksek riskli kabul edilir ve daha ileri değerlendirme/yatış düşünülmelidir.
Eğer tüm kriterler için "Hayır" yanıtı verilmişse, hasta daha düşük riskli kabul edilebilir.
Boston Syncope Rule: Senkoplu hastalarda 30 günlük ciddi advers olay veya kritik girişim riskini belirleme.
| Kategori | Risk Faktörü / Kriter | Değerlendirme (Varsa Yüksek Risk) |
|---|---|---|
| Anormal EKG Bulguları | • Akut iskemi veya miyokard enfarktüsü bulguları | □ Evet / □ Hayır |
| • Ventriküler aritmiler (VT/VF) | □ Evet / □ Hayır | |
| • Wolf-Parkinson-White (WPW) sendromu | □ Evet / □ Hayır | |
| • Uzun veya kısa QT sendromları | □ Evet / □ Hayır | |
| • Brugada sendromu | □ Evet / □ Hayır | |
| • 2. veya 3. derece AV blok | □ Evet / □ Hayır | |
| • Pacemaker/ICD disfonksiyonu | □ Evet / □ Hayır | |
| • Atriyal fibrilasyon/flutter (yeni/hızlı yanıtlı) | □ Evet / □ Hayır | |
| Klinik Risk Faktörleri | • Yaş > 65 | □ Evet / □ Hayır |
| • Bilinen yapısal kalp hastalığı öyküsü (örn. KAH, kapak hastalığı, kardiyomiyopati) | □ Evet / □ Hayır | |
| • Konjestif kalp yetmezliği belirti veya bulguları | □ Evet / □ Hayır | |
| • Senkop sırasında veya hemen öncesinde göğüs ağrısı veya nefes darlığı | □ Evet / □ Hayır | |
| • Hematokrit < %30 (Anemi) | □ Evet / □ Hayır | |
| • Sistolik kan basıncı < 90 mmHg (Hipotansiyon) | □ Evet / □ Hayır | |
| • Ailede ani kardiyak ölüm öyküsü (özellikle genç yaşta) | □ Evet / □ Hayır |
Yorumlama:
Eğer yukarıdaki "Evet" kutucuklarından en az biri işaretlenmişse, Boston Senkop Kuralı'na göre hasta genellikle yüksek riskli kabul edilir ve daha ileri değerlendirme/yatış düşünülmelidir.
Eğer tüm kriterler için "Hayır" yanıtı verilmişse, hasta daha düşük riskli kabul edilebilir.
STePS Score: Senkoplu hastalarda kısa dönemli (10 gün) ciddi olay riskini belirleme.
STePS Skoru (Senkopun Kısa Dönem Prognozu İçin)
Tablo 1: STePS Skoru Kriterleri ve Puanlaması
| Kriter | Puan |
|---|---|
| 1. Anormal Elektrokardiyogram (EKG) bulgusu (yeni veya anlamlı patolojik bulgular) | +2 |
| 2. Senkop sırasında nefes darlığı (dispne) olması | +2 |
| 3. Hematokrit değerinin < %30 olması (Anemi) | +2 |
| 4. Acil serviste sistolik kan basıncının < 90 mmHg olması VEYA senkop öncesinde tansiyon düşmesi (>20 mmHg) öyküsü | +1 |
| Toplam Puan | 0-7 |
Tablo 2: STePS Skoru Yorumlanması ve Risk Sınıflaması
| Toplam STePS Skoru | Risk Kategorisi | Kısa Vadeli Ciddi Olumsuz Olay Riski |
|---|---|---|
| 0 | Düşük Risk | Çok Düşük |
| 1-2 | Orta Risk | Artmış |
| ≥ 3 | Yüksek Risk | Belirgin Şekilde Yüksek |
EGSYS Score: Senkopun kardiyak nedenli olma olasılığını ve mortalite riskini değerlendirme.
| Risk Faktörü / Klinik Durum | Puan |
|---|---|
| 1. Senkop öncesinde çarpıntı olması (Palpitations preceding syncope) | +4 |
| 2. Anormal EKG bulgusu VEYA bilinen yapısal kalp hastalığı olması | +3 |
| 3. Efor sırasında senkop olması (Syncope during effort/exertion) | +3 |
| 4. Supin (sırtüstü yatar) pozisyonda senkop olması (Syncope while in supine position) | +2 |
| 5. Senkopu tetikleyen ve/veya predispozan (yatkınlık yaratan) faktörlerin varlığı (örn. korku, ağrı, uzun süre ayakta durma gibi vazovagal tetikleyiciler) | -1 |
| 6. Otonomik prodromların (uyarıcı belirtilerin) varlığı (örn. senkop öncesi bulantı, kusma, sıcak basması, terleme gibi vazovagal belirtiler) | -1 |
Toplam Skor Hesaplaması:
Hastanın sahip olduğu bu faktörlere göre puanlar toplanır.
EGSYS Skorunun Yorumlanması ve Klinik Önemi:
Toplam EGSYS skoru, kardiyak senkop olasılığını tahmin etmek için kullanılır.
Kilit bir eşik değer genellikle ≥ 3 olarak kabul edilir:
FAINT Score: Senkoplu hastalarda 30 günlük mortalite veya ciddi kardiyak sonuç riskini belirleme. Aşağıdakiler düşük risk düşündürür.
| Harf (Mnemonic) | Potansiyel Anlamı (Düşük Risk Lehine Faktörler) | Açıklama / Örnekler |
|---|---|---|
| F | Features of vasovagal syncope / Family history non-contributory | Vazovagal senkop özellikleri (örn. tipik tetikleyici varlığı, uzun süre ayakta kalma, ağrı/korku sonrası; yavaş gelişen prodromal belirtiler: bulantı, terleme, solukluk). Ailede ani kardiyak ölüm veya ciddi kalp hastalığı öyküsünün olmaması. |
| A | Absence of red flags / Abnormality (lack of) | "Kırmızı bayrak" olarak kabul edilen alarm semptomlarının (örn. eforla senkop, göğüs ağrısı, ciddi nefes darlığı, nörolojik defisit) olmaması. Fizik muayene ve EKG'de belirgin bir anormallik saptanmaması. |
| I | Initial presentation is benign / Isolated event | Hastanın genel durumunun iyi olması, vital bulguların stabil olması. Senkopun izole bir olay olması, sık tekrarlamaması (özellikle yeni başlangıçlı ve sık ise dikkatli olunmalı). |
| N | No serious underlying condition suspected / Normal neurological exam | Altta yatan ciddi bir kardiyak, nörolojik veya metabolik hastalık şüphesinin düşük olması. Nörolojik muayenenin tamamen normal olması. |
| T | Trigger present and clear / Typical story for low-risk cause | Senkop için açık ve iyi huylu bir tetikleyicinin (örn. kan görme, uzun süre aç kalma, öksürük) tanımlanabilmesi. Öykünün düşük riskli bir senkop nedeni (örn. basit vazovagal) ile uyumlu olması. |
ASR (Admission Syncope Rule): Senkoplu hastalarda 7 günlük ciddi olay ve ölüm riskini belirleme.
Senkop Hastalarında Hastaneye Yatış Kararını Etkileyebilecek Genel Risk Faktörleri Tablosu (Bu faktörlerden bir veya daha fazlasının varlığı genellikle hastaneye yatış olasılığını artırır)
| Risk Kategorisi | Dikkate Alınan Faktörler (Örnekler) | Genel Yatış Eğilimi (Bu Faktörler Varsa) |
|---|---|---|
| Anormal EKG Bulguları | • Akut iskemi veya miyokard enfarktüsü şüphesi • Anlamlı aritmiler (örn. ventriküler taşikardi, ciddi bradikardi, yeni atriyal fibrilasyon) • İleti bozuklukları (örn. 2. veya 3. derece AV blok, yeni dal bloğu) • Uzun/kısa QT, Brugada paterni |
Genellikle Yüksek |
| Kardiyak Öykü ve Semptomlar | • Bilinen yapısal kalp hastalığı (örn. KAH, kalp yetmezliği, ciddi kapak hastalığı, kardiyomiyopati) • Senkop sırasında veya hemen öncesinde göğüs ağrısı, çarpıntı, ciddi nefes darlığı • Eforla ilişkili senkop • Ailede ani kardiyak ölüm öyküsü |
Genellikle Yüksek |
| Anormal Vital Bulgular veya Laboratuvar Değerleri | • Sistolik kan basıncı < 90 mmHg (Hipotansiyon) • Sürekli bradikardi (<50/dk) veya taşikardi (>100-120/dk istirahatte) • Ortostatik hipotansiyon (özellikle semptomatik ve ciddi düşüş) • Hematokrit < %30 veya anlamlı anemi • Elektrolit imbalansı, yüksek kardiyak belirteçler (örn. Troponin) |
Duruma Göre Orta ila Yüksek |
| Nörolojik Bulgular | • Fokal nörolojik defisit (inme veya GİA şüphesi) • Kafa karışıklığı veya oryantasyon bozukluğu (senkop sonrası uzamışsa) • Nöbet ile karışabilecek veya nöbeti düşündüren özellikler |
Duruma Göre Orta ila Yüksek |
| Diğer Ciddi Durum veya Komorbiditeler | • Yaş > 65-70 (özellikle ek hastalıklarla) • Ciddi eşlik eden hastalıklar (örn. ciddi enfeksiyon, kanama bozukluğu, kontrolsüz diyabet) • Senkopa bağlı ciddi yaralanma (örn. kafa travması, kırık) • Tekrarlayan, nedeni bilinmeyen senkop atakları • Gastrointestinal kanama şüphesi veya bulgusu |
Duruma Göre Orta ila Yüksek |
| Sosyal ve Lojistik Faktörler | • Yetersiz evde bakım imkanı • Ayaktan takibin güvenli bir şekilde yapılamayacağı durumlar • Hastanın tek başına yaşaması ve tekrarlama riski |
Duruma Göre Değerlendirilir |
Wells' Criteria for Pulmonary Embolism: PE klinik olasılığını değerlendirme.
Wells Kriterleri (Pulmoner Emboli [PE] Klinik Olasılığı) PE şüphesi olan hastalarda PE'nin klinik olasılığını değerlendirir.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Klinik Derin Ven Trombozu (DVT) bulguları | 3.0 |
| PE dışı başka bir tanının daha az olası olması | 3.0 |
| Kalp hızı > 100 atım/dakika | 1.5 |
| Son 4 hafta içinde immobilizasyon (≥ 3 gün) veya cerrahi | 1.5 |
| Daha önce geçirilmiş DVT veya PE öyküsü | 1.5 |
| Hemoptizi (kanlı balgam) | 1.0 |
| Malignite (son 6 ayda tedavi gören veya palyatif dönemde) | 1.0 |
Yorum (3 Düzeyli): ≤ 1: Düşük, 2-6: Orta, > 6: Yüksek olasılık.
Yorum (2 Düzeyli): ≤ 4: PE olası değil, > 4: PE olası.
PERC Rule: Düşük riskli hastalarda PE'yi görüntüleme yapmadan dışlama.
PERC Kuralı (Pulmoner Emboli Dışlama Kriterleri) Düşük riskli hastalarda PE'yi dışlamak için kullanılır.
8 kriterin **HEPSİ "HAYIR"** ise PE dışlanabilir:
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Risk Faktörleri | |
| Yaş > 65 | 1 |
| Önceki Derin Ven Trombozu (DVT) veya Pulmoner Emboli (PE) öyküsü | 3 |
| Son 1 ay içinde cerrahi (genel anestezi altında) veya alt ekstremite kırığı | 2 |
| Aktif malign (kanser) hastalık (şu anda aktif veya <1 yıl içinde tedavi edilmiş kabul edilen solid veya hematolojik kanser) | 2 |
| Semptomlar | |
| Tek taraflı alt ekstremite (bacak) ağrısı | 3 |
| Hemoptizi (kanlı balgam) | 2 |
| Klinik Bulgular | |
| Kalp Hızı: 75–94 atım/dakika | 3 |
| Kalp Hızı: ≥ 95 atım/dakika | 5 |
| Alt ekstremite derin ven palpasyonu ile ağrı VE tek taraflı ödem | 4 |
| TOPLAM PUAN | |
Skorun Yorumlanması ve Klinik Olasılık
Toplam puana göre hastanın pulmoner emboli olasılığı üç kategoriye ayrılır:
Neden Önemlidir?
Revised Geneva Score, klinisyenlerin pulmoner emboli şüphesi olan hastalarda tanısal süreci daha etkin yönetmelerine yardımcı olur.
Pulmonary Embolism Severity Index (PESI): PE tanısı almış hastalarda mortalite riskini belirleme.
| Parametre | Puan |
|---|---|
| Yaş | Hastanın yaşı (örneğin, 70 yaş = 70 puan) |
| Erkek cinsiyet | +10 puan |
| Kanser öyküsü (aktif veya son 6 ayda tedavi) | +30 puan |
| Kronik kalp yetmezliği | +10 puan |
| Kronik akciğer hastalığı | +10 puan |
| Kalp hızı ≥ 110 atım/dakika | +20 puan |
| Sistolik kan basıncı < 100 mmHg | +30 puan |
| Solunum sayısı ≥ 30/dakika | +20 puan |
| Vücut sıcaklığı < 36°C (Hipotermi) | +20 puan |
| Değişmiş mental durum (Dezoryantasyon, letarji, stupor, koma) | +60 puan |
| Arteriyel oksijen satürasyonu < %90 | +20 puan |
| TOPLAM PESI SKORU |
PESI Skoru Yorumlanması ve Risk Sınıflaması
Toplam PESI skoru, hastaları beş risk sınıfına ayırır ve her sınıf için tahmini 30 günlük mortalite oranı belirtilir:
| Risk Sınıfı | Toplam PESI Skoru | Tahmini 30 Günlük Mortalite Oranı |
|---|---|---|
| Sınıf I | ≤ 65 puan | %0 – %1.6 |
| Sınıf II | 66 – 85 puan | %1.7 – %3.5 |
| Sınıf III | 86 – 105 puan | %3.2 – %7.1 |
| Sınıf IV | 106 – 125 puan | %4.0 – %11.4 |
| Sınıf V | > 125 puan | %10.0 – %24.5 |
sPESI (Simplified PESI): PESI'nin basitleştirilmiş versiyonu.
Basitleştirilmiş PESI (sPESI) Skoru
PESI skorunun daha hızlı ve kolay uygulanabilmesi için Basitleştirilmiş PESI (sPESI) skoru da geliştirilmiştir.
sPESI'de aşağıdaki 6 kriterden her birinin varlığı 1 puan olarak değerlendirilir:
sPESI Yorumlanması:
| No | HESTIA Dışlama Kriteri (Ayaktan Tedaviye Engel Durum) | Değerlendirme (Evet/Hayır) |
|---|---|---|
| 1 | Hemodinamik instabilite var mı? (Sistolik KB < 100 mmHg, şok, inotrop ihtiyacı) | |
| 2 | Tromboliz veya embolektomi ihtiyacı var mı? | |
| 3 | Aktif kanama veya yüksek kanama riski var mı? | |
| 4 | Arteriyel O₂ satürasyonunu >%90 (veya >%92) tutmak için oksijen tedavisi ihtiyacı var mı? | |
| 5 | Mevcut antikoagülan tedavi altında PE tanısı kondu mu? | |
| 6 | İntravenöz narkotik analjezik gerektirecek şiddetli ağrı var mı? | |
| 7 | Hastaneye yatışı gerektiren tıbbi veya sosyal bir neden var mı? | |
| 8 | Ciddi böbrek yetmezliği (Kreatinin klerensi < 30 mL/dk) var mı? | |
| 9 | Ciddi karaciğer yetmezliği var mı? | |
| 10 | Gebelik durumu var mı? | |
| 11 | Heparin kaynaklı trombositopeni (HIT) öyküsü var mı (heparin planlanıyorsa)? |
Sonuç: Eğer yukarıdaki tüm kriterlere yanıt "Hayır" ise, hasta ayaktan tedavi için değerlendirilebilir. Herhangi bir "Evet" yanıtı varsa, genellikle hastane yatışı önerilir.
YEARS Algoritması: Özellikle gebelerde PE tanısında BT anjiyografi ihtiyacını azaltmaya yönelik.
YEARS Algoritmasının Üç Klinik Kriteri:
Algoritma, aşağıdaki üç klinik sorunun varlığına dayanır:
YEARS Algoritmasının Uygulanışı ve D-dimer Eşikleri:
YEARS algoritması, bu üç klinik kriterin sayısına göre farklı D-dimer eşik değerleri kullanarak karar verme sürecini yönlendirir:
Durum 1: Hastada HİÇBİR YEARS kriteri YOKSA (0 kriter pozitif):
Durum 2: Hastada BİR veya DAHA FAZLA YEARS kriteri VARSA (1, 2 veya 3 kriter pozitif):
Özet Tablo:
| Kaç Tane YEARS Kriteri Pozitif? | D-dimer Seviyesi (ng/mL) | Karar |
|---|---|---|
| 0 | < 1000 | PE dışlanır, BTPA yok |
| 0 | ≥ 1000 | BTPA önerilir |
| 1 veya daha fazla | < 500 | PE dışlanır, BTPA yok |
| 1 veya daha fazla | ≥ 500 | BTPA önerilir |
CURB-65 Score: TKP hastalarında mortalite riskini ve hastaneye yatış gerekliliğini değerlendirme.
CURB-65 Skoru (Toplum Kökenli Pnömoni Şiddeti ve Mortalite Riski) Toplum kökenli pnömoni (TKP) hastalarında 30 günlük mortalite riskini ve hastane yatış gerekliliğini değerlendirmek için kullanılır. Her bir kriter varlığında 1 puan verilir.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Confusion (Yeni gelişen konfüzyon, bilinç bulanıklığı) | 1 |
| Uremia (Kan Üre Azotu > 7 mmol/L veya BUN > 20 mg/dL) | 1 |
| Respiratory rate (Solunum sayısı ≥ 30/dakika) | 1 |
| Blood pressure (Sistolik kan basıncı < 90 mmHg veya Diyastolik kan basıncı ≤ 60 mmHg) | 1 |
| Age (65 yaş ve üzeri) | 1 |
| Toplam CURB-65 Skoru | 0-5 |
Yorum (Genel Yaklaşım):
CRB-65 Score: CURB-65'in üre ölçümü gerektirmeyen basitleştirilmiş versiyonu.
CRB-65 Skoru CURB-65'in basitleştirilmiş, üre gerektirmeyen versiyonudur.
Confusion, Respiratory rate (≥30/dk), Blood pressure (Sistolik <90 veya Diyastolik ≤60), Age (≥65).
Her biri 1 puan.
Yorum: 0: Düşük risk. 1-2: Artmış risk, yatış değerlendirilmeli. 3-4: Yüksek risk, acil yatış.
PSI/PORT Score: TKP hastalarında mortalite riskini ve hastaneye yatış gerekliliğini daha kapsamlı değerlendirme.
PSI/PORT Skoru'nun Amacı:
PSI/PORT Skoru Bileşenleri ve Puanlaması:
PSI/PORT skoru, hastanın demografik özelliklerini, eşlik eden hastalıklarını, fizik muayene bulgularını ve bazı laboratuvar/radyolojik bulgularını içeren çok sayıda değişkene dayanır.
Puanlama genellikle iki adımda yapılır:
Adım 1: Hastanın Düşük Riskli Olup Olmadığının Belirlenmesi (Sınıf I Adayları)
Bu adımda, hastanın aşağıdaki kriterlerden hiçbirine sahip olmaması durumunda hasta Sınıf I (çok düşük risk) olarak kabul edilir ve genellikle ayaktan tedavi için uygundur:
Eğer hasta yukarıdaki kriterlerden herhangi birine sahipse, Adım 2'ye geçilir ve puanlama yapılır.
Adım 2: Risk Puanının Hesaplanması (Adım 1'i geçemeyen hastalar için)
| Kategori | Risk Faktörü / Klinik Bulgu | Puan |
|---|---|---|
| Demografik Faktörler | Yaş (erkekler için: yıl olarak yaş; kadınlar için: yıl olarak yaş - 10) | Yıl |
| Huzurevi/Bakımevi sakini olması | +10 | |
| Eşlik Eden Hastalıklar | Neoplastik hastalık (aktif kanser) | +30 |
| Karaciğer hastalığı (kronik karaciğer hastalığı/siroz) | +20 | |
| Konjestif kalp yetmezliği | +10 | |
| Serebrovasküler hastalık (inme/GİA öyküsü) | +10 | |
| Böbrek hastalığı (kronik böbrek yetmezliği) | +10 | |
| Fizik Muayene Bulguları | Değişmiş mental durum | +20 |
| Solunum sayısı ≥ 30/dakika | +20 | |
| Sistolik kan basıncı < 90 mmHg | +20 | |
| Vücut sıcaklığı < 35°C veya ≥ 40°C | +15 | |
| Nabız ≥ 125/dakika | +10 | |
| Laboratuvar ve Radyolojik Bulgular | Arteriyel pH < 7.35 | +30 |
| BUN (Kan Üre Azotu) ≥ 30 mg/dL (veya Üre ≥ 10.7 mmol/L) | +20 | |
| Sodyum < 130 mEq/L | +20 | |
| Glukoz ≥ 250 mg/dL (veya ≥ 13.9 mmol/L) | +10 | |
| Hematokrit < %30 | +10 | |
| PaO₂ < 60 mmHg (veya O₂ satürasyonu < %90 oda havasında) | +10 | |
| Plevral efüzyon varlığı (akciğer grafisinde) | +10 | |
| TOPLAM PUAN (Adım 1'i geçemeyen hastalar için bu puanlar toplanır) |
PSI/PORT Skoru Yorumlanması ve Risk Sınıflaması:
Toplam puana göre hastalar 5 risk sınıfına ayrılır:
| Risk Sınıfı | Toplam Puan Aralığı | 30 Günlük Mortalite Riski (Yaklaşık %) | Önerilen Tedavi Yeri (Genel) |
|---|---|---|---|
| Sınıf I | Adım 1'e göre belirlenir (veya puan ≤ 50)* | %0.1 - %0.4 | Ayaktan Tedavi |
| Sınıf II | ≤ 70 | %0.6 - %0.7 | Ayaktan Tedavi veya Kısa Süreli Gözlem/Yatış (klinik duruma göre) |
| Sınıf III | 71 – 90 | %0.9 - %2.8 | Kısa Süreli Gözlem/Yatış veya Genel Serviste Yatış |
| Sınıf IV | 91 – 130 | %8.2 - %9.3 | Genel Serviste Yatış (Yoğun bakım ihtiyacı açısından dikkatli izlem) |
| Sınıf V | > 130 | %27.0 - %31.1 | Yoğun Bakım Ünitesinde Yatış (veya çok yakın takip ve yoğun tedavi) |
(*) Sınıf I için puanlama bazı kaynaklarda direkt "Adım 1 kriterlerini karşılamayanlar" olarak belirtilirken, bazen ≤50 puan olarak da ifade edilebilir. Yaşın direkt puan olarak eklendiği sistemde, genç ve ek hastalığı olmayan bir hasta bile Adım 1'i geçemeyip düşük bir puanla Sınıf II'ye girebilir.
Klinik Yararı:
ATS/IDSA Yoğun Bakım Ünitesine Yatırılma Kriterleri: TKP hastalarında yoğun bakım ihtiyacını belirleme.
| Kategori | Kriter |
|---|---|
| Majör Kriterler | (Aşağıdakilerden en az BİR tanesinin varlığı YBÜ yatışını gerektirir) |
| 1. İnvaziv mekanik ventilasyon ihtiyacı | |
| 2. Vazopresör gerektiren septik şok (sıvı resüsitasyonuna rağmen devam eden hipotansiyon) | |
| Minör Kriterler | (Aşağıdakilerden en az ÜÇ tanesinin varlığı YBÜ yatışını düşündürür) |
| 1. Solunum sayısı ≥ 30/dakika | |
| 2. PaO₂/FiO₂ oranı ≤ 250 mmHg | |
| 3. Multilober infiltratlar (Akciğer grafisinde birden fazla lobda tutulum) | |
| 4. Konfüzyon / Dezoryantasyon | |
| 5. Üremi (BUN ≥ 20 mg/dL veya Üre ≥ 7 mmol/L) | |
| 6. Lökopeni (Beyaz küre sayısı < 4000/mm³) (kemoterapiye bağlı olmayan) | |
| 7. Trombositopeni (Trombosit sayısı < 100,000/mm³) | |
| 8. Hipotermi (Vücut sıcaklığı < 36°C) | |
| 9. Agresif sıvı resüsitasyonu gerektiren hipotansiyon (Sistolik kan basıncı < 90 mmHg) |
Kriterlerin Uygulanması ve Yorumlanması:
1 Majör Kriter VARSA: Hasta doğrudan YBÜ'ye yatırılmalıdır.
3 veya Daha Fazla Minör Kriter VARSA: Hastanın YBÜ'ye yatırılması kuvvetle düşünülmelidir.
SCAP Rule (CURXO80) / PS-CURXO 80: Ciddi TKP riskini ve yoğun bakım ihtiyacını değerlendirme.
| Kısaltma | Kriter | Puan (Varsa) |
|---|---|---|
| Confusion (Konfüzyon / Bilinç Bulanıklığı) | Yeni başlangıçlı oryantasyon bozukluğu (zaman, yer, kişi) | +1 |
| Urea (Kan Üre Azotu - BUN) | > 30 mg/dL (veya Üre > 10.7 mmol/L veya >64 mg/dL)* | +1 |
| Respiratory Rate (Solunum Sayısı) | ≥ 30/dakika | +1 |
| X-ray (Akciğer Grafisi) | Bilateral veya multilober infiltrasyon (Birden fazla lobda veya her iki akciğerde tutulum) | +1 |
| Oxygenation (Oksijenasyon) | Düşük arteriyel oksijen (PaO₂ < 60 mmHg veya SaO₂ < %90 oda havasında veya PaO₂/FiO₂ ≤ 250 mmHg) | +1 |
| 80 | Yaş ≥ 80 | +1 |
| TOPLAM PUAN | 0-6 |
(*) Üre için eşik değerler bazen farklı birimlerde (mg/dL veya mmol/L) veya BUN yerine direkt üre olarak verilebilir, bu nedenle laboratuvar referanslarına ve skorun orijinal tanımına dikkat etmek önemlidir.* (PS-CURXO 80'deki "PS" bazen "Pnömoni Şiddeti" veya "Predictive Score" olarak ifade edilebilir.)
SCAP Kuralı (CURXO80) Yorumlanması ve Risk Sınıflaması:
Toplam skor, hastanın mortalite riskini veya YBÜ ihtiyacı olasılığını gösterir.
Skor arttıkça risk de artar. Genellikle skor aralıklarına göre risk kategorileri tanımlanır:
Farklı çalışmalarda bu skor eşiklerine karşılık gelen kesin mortalite veya YBÜ yatış oranları değişiklik gösterebilir.
Örneğin, bazı çalışmalarda skor ≥3 olan hastalar yüksek riskli kabul edilmiştir.
SMART-COP: TKP hastalarında yoğun solunumsal veya vazopresör destek ihtiyacını öngörme.
SMART-COP Skoru TKP hastalarında yoğun solunumsal veya vazopresör destek ihtiyacını öngörür.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Sistolik Kan Basıncı < 90 mmHg | 2 |
| Multilober tutulum | 1 |
| Albumin < 3.5 g/dL | 1 |
| Respiratory rate (Yaşa göre ayarlı) | 1 |
| Tachycardia ≥ 125/dk | 1 |
| Confusion | 1 |
| Oxygen (Oksijenasyon Düşüklüğü, yaşa göre ayarlı) | 2 |
| PH (Arteriyel) < 7.35 | 2 |
Yorum: Skor arttıkça yoğun destek ihtiyacı artar (0-2: Düşük, ≥7: Çok yüksek).
Westley Croup Score: Krup şiddetini değerlendirme (pediyatrik).
Westley Krup Skoru Çocuklarda krup şiddetini değerlendirir.
| Klinik Bulgu | Puan Aralığı (0-5 arası, detaya göre) |
|---|---|
| Bilinç Düzeyi | 0 veya 5 |
| Siyanoz | 0, 4 veya 5 |
| Stridor | 0, 1 veya 2 |
| Hava Girişi | 0, 1 veya 2 |
| Retraksiyonlar | 0, 1, 2 veya 3 |
| Toplam Westley Skoru | 0-17 |
Yorum: ≤2: Hafif, 3-7: Orta, ≥8: Şiddetli krup.
NIH Stroke Scale (NIHSS): Akut inmede nörolojik defisitin ciddiyetini değerlendirme, prognoz tahmin etme.
| Madde No | Değerlendirilen Fonksiyon | Puan Aralığı | Genel Puanlama Prensibi (Detaylar spesifik eğitim gerektirir) |
|---|---|---|---|
| 1a | Bilinç Düzeyi (Level of Consciousness - LOC) | 0-3 | 0: Alert; 1: Uykulu ama uyandırılabilir; 2: Stuporöz, güçlü/ağrılı uyarana yanıt; 3: Koma, yanıtsız. |
| 1b | Bilinç Düzeyi - Sorulara Yanıt | 0-2 | 0: İki soruyu da doğru yanıtlar; 1: Bir soruyu doğru yanıtlar; 2: Hiçbirini doğru yanıtlayamaz veya yanıt yok. |
| 1c | Bilinç Düzeyi - Emirlere Uyma | 0-2 | 0: İki emri de yerine getirir; 1: Bir emri yerine getirir; 2: Hiçbirini yerine getiremez. |
| 2 | En İyi Bakış (Best Gaze) | 0-2 | 0: Normal; 1: Parsiyel bakış parezisi (bir veya iki gözde); 2: Zorlu bakış deviasyonu veya total bakış parezisi. |
| 3 | Görme Alanları (Visual Fields) | 0-3 | 0: Görme alanı defekti yok; 1: Parsiyel hemianopsi; 2: Komplet hemianopsi; 3: Bilateral hemianopsi (körlük). |
| 4 | Yüz Parezisi (Facial Palsy) | 0-3 | 0: Normal simetrik hareketler; 1: Minör parezi (gülümsemede asimetri); 2: Parsiyel parezi (alt yüz kaslarında belirgin); 3: Komplet parezi (yüzün bir yarısında hareket yok). |
| 5a | Motor Kol (Sol) | 0-4 (X: Untestable) | 0: Düşme yok; 1: Kol düşer ancak yatağa değmez; 2: Çaba var ancak yerçekimine karşı koyamaz; 3: Hareket var ancak yerçekimine karşı değil; 4: Hareket yok. (X: Ekstremite yoksa/ampute ise veya eklem hareket kısıtlılığı varsa) |
| 5b | Motor Kol (Sağ) | 0-4 (X: Untestable) | Sol kol ile aynı puanlama |
| 6a | Motor Bacak (Sol) | 0-4 (X: Untestable) | 0: Düşme yok; 1: Bacak düşer ancak yatağa değmez; 2: Çaba var ancak yerçekimine karşı koyamaz; 3: Hareket var ancak yerçekimine karşı değil; 4: Hareket yok. (X: Ekstremite yoksa/ampute ise veya eklem hareket kısıtlılığı varsa) |
| 6b | Motor Bacak (Sağ) | 0-4 (X: Untestable) | Sol bacak ile aynı puanlama |
| 7 | Ekstremite Ataksisi (Limb Ataxia) | 0-2 (X: Untestable) | 0: Ataksi yok; 1: Bir ekstremitede ataksi var; 2: İki veya daha fazla ekstremitede ataksi var. (X: Parezi veya anlamama nedeniyle değerlendirilemiyorsa) |
| 8 | Duyu (Sensory) | 0-2 | 0: Normal, kayıp yok; 1: Hafif-orta duyu kaybı; 2: Ciddi veya total duyu kaybı. |
| 9 | En İyi Lisan (Best Language/Aphasia) | 0-3 | 0: Afazi yok, normal; 1: Hafif-orta afazi; 2: Ciddi afazi (fragmente konuşma, anlama güçlüğü); 3: Global afazi veya mutizm (konuşma yok, anlama yok). |
| 10 | Dizartri (Dysarthria) | 0-2 (X: Untestable) | 0: Normal artikülasyon; 1: Hafif-orta dizartri (bazı kelimeler anlaşılmaz); 2: Ciddi dizartri (anlaşılmaz konuşma veya anartri). (X: Entübe veya diğer fiziksel engel varsa) |
| 11 | İhmal ve Dikkatsizlik (Extinction and Inattention - Neglect) | 0-2 | 0: İhmal yok; 1: Bir duysal modalitede (görsel, taktil, işitsel) ihmal; 2: İki veya daha fazla modalitede ihmal veya derin ihmal. |
| Toplam Puan: 0-42 |
NIHSS Toplam Skorunun Yorumlanması (Genel Kategoriler):
Klinik Yararı:
Modified NIHSS (mNIHSS): NIHSS'nin basitleştirilmiş veya modifiye edilmiş versiyonları.
| Tam NIHSS Maddesi | Potansiyel Modifiye NIHSS Yaklaşımı | Puanlama Mantığı (Genel) |
|---|---|---|
| 1a. Bilinç Düzeyi (Uyanıklık) | Genellikle dahil edilir. | 0-3 |
| 1b. Bilinç Düzeyi (Sorular) | Dahil edilebilir veya 1a/1c ile birleştirilebilir/basitleştirilebilir. | 0-2 |
| 1c. Bilinç Düzeyi (Emirler) | Dahil edilebilir veya 1a/1b ile birleştirilebilir/basitleştirilebilir. | 0-2 |
| 2. En İyi Bakış | Genellikle dahil edilir. | 0-2 |
| 3. Görme Alanları | Bazen çıkarılır veya basitleştirilir (uygulaması zor olabilir). | 0-3 (Eğer dahilse) |
| 4. Yüz Parezisi | Genellikle dahil edilir. | 0-3 |
| 5a/5b. Motor Kol (Sağ/Sol) | Genellikle dahil edilir. | Her biri için 0-4 |
| 6a/6b. Motor Bacak (Sağ/Sol) | Genellikle dahil edilir. | Her biri için 0-4 |
| 7. Ekstremite Ataksisi | Güvenilirliği düşük olabileceği için bazen çıkarılır. | 0-2 (Eğer dahilse) |
| 8. Duyu | Güvenilirliği düşük olabileceği için bazen çıkarılır. | 0-2 (Eğer dahilse) |
| 9. En İyi Lisan (Afazi) | Genellikle dahil edilir. | 0-3 |
| 10. Dizartri | Genellikle dahil edilir. | 0-2 |
| 11. İhmal ve Dikkatsizlik (Neglect) | Dahil edilebilir veya basitleştirilebilir. | 0-2 |
| Toplam Puan Aralığı | Tam NIHSS: 0-42 | mNIHSS: Versiyona göre değişir (örn. 0-15, 0-25 vb.) |
Modifiye NIHSS Yorumlanması ve Klinik Yararı:
Yorumlama: Toplam mNIHSS puanı, tam NIHSS gibi inme ciddiyetini yansıtır. Ancak, puan aralıkları ve bunlara karşılık gelen ciddiyet dereceleri (hafif, orta, şiddetli) kullanılan spesifik mNIHSS versiyonuna göre farklılık gösterir ve o versiyon için valide edilmiş olmalıdır.
Klinik Yarar:
Glasgow Coma Scale (GCS): Çeşitli nedenlerle bilinç bozukluğu olan hastalarda bilinç düzeyini değerlendirme.
| Değerlendirilen Yanıt | Yanıt Şekli | Puan |
|---|---|---|
| Göz Açma (E) | Spontan (Kendiliğinden gözlerini açıyor) | 4 |
| Sözel uyarana (Seslenince gözlerini açıyor) | 3 | |
| Ağrılı uyarana (Ağrılı uyarana gözlerini açıyor) | 2 | |
| Yanıt yok (Hiçbir uyarana gözlerini açmıyor) | 1 | |
| Sözel Yanıt (V) | Oriente ve koopere (Zaman, yer ve kişi oryantasyonu tam, normal konuşuyor) | 5 |
| Konfüze (Oryantasyonu bozuk, cümle kuruyor ancak karışık) | 4 | |
| Uygunsuz kelimeler (Anlamsız kelimeler, küfür vb.) | 3 | |
| Anlaşılmaz sesler (İnleme, mırıldanma gibi) | 2 | |
| Yanıt yok | 1 | |
| Motor Yanıt (M) | Emirlere uyuyor (İstenilen hareketleri yapıyor) | 6 |
| Ağrıyı lokalize ediyor (Ağrılı uyarana eliyle uzanıyor) | 5 | |
| Ağrıdan kaçınma (Çekme yanıtı - ağrılı uyaranı uzaklaştırmaya çalışıyor) | 4 | |
| Anormal fleksiyon (Dekortike postür - ağrıya yanıt olarak kollarda anormal bükülme) | 3 | |
| Anormal ekstansiyon (Deserebre postür - ağrıya yanıt olarak kollarda ve bacaklarda anormal gerilme) | 2 | |
| Yanıt yok (Hiçbir motor yanıt yok) | 1 |
Toplam GKS Skorunun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Toplam GKS skoru, üç bölümden (E, V, M) alınan puanların toplanmasıyla elde edilir: Toplam GKS = E + V + M
Genel olarak GKS skoruna göre travmatik beyin hasarının ciddiyeti şu şekilde sınıflandırılabilir:
Klinik Yararı:
Önemli Notlar (14 Mayıs 2025 itibarıyla):
ABCD2 Score: GİA sonrası erken dönemde inme riskini tahmin etme.
ABCD² Skoru (GİA Sonrası Erken İnme Riski) GİA sonrası inme riskini tahmin eder.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Age ≥ 60 | 1 |
| Blood pressure (Sistolik ≥140 veya Diyastolik ≥90) | 1 |
| Clinical features (Güçsüzlük: 2, Konuşma bozukluğu olmadan: 1) | 1 veya 2 |
| Duration (Süre ≥60 dk: 2, 10-59 dk: 1) | 1 veya 2 |
| Diabetes | 1 |
| Toplam ABCD² Skoru | 0-7 |
Yorum: 0-3: Düşük risk, 4-5: Orta risk, 6-7: Yüksek risk.
ABCD2i Score / ABCD3-I Score: GİA sonrası erken inme riskini daha iyi tahmin etme.
ABCD² Skoru / ABCD³-I Skoru
Amacı: Geçici iskemik atak (GİA) geçiren hastalarda, özellikle ilk 2, 7 ve 90 gün içinde erken dönemde inme (felç) gelişme riskini tahmin etmek. Bu skorlar, GİA hastalarının acil değerlendirme, tetkik ve tedavi ihtiyaçlarını belirlemede klinisyenlere yardımcı olur.
ABCD³-I skoru, ABCD² skoruna ek parametreler ekleyerek risk tahminini daha da iyileştirmeyi amaçlar.
| Kısaltma | Kriter / Klinik Özellik | Puan |
|---|---|---|
| A | Age (Yaş) ≥ 60 | 1 |
| B | Blood pressure (Kan Basıncı) ≥ 140/90 mmHg (GİA sırasında veya sonrasında ilk ölçüm) | 1 |
| C | Clinical features (Klinik Özellikler): | |
| • Tek taraflı güçsüzlük (Unilateral weakness) | 2 | |
| • Güçsüzlük olmaksızın konuşma bozukluğu (Speech disturbance without weakness) | 1 | |
| D | Duration of symptoms (Semptomların Süresi): | |
| • ≥ 60 dakika | 2 | |
| • 10 – 59 dakika | 1 | |
| • < 10 dakika | 0 | |
| D | Diabetes Mellitus (Diyabet Öyküsü) | 1 |
| TOPLAM PUAN (ABCD²) | 0-7 |
| ABCD² Skoru | 2 Günlük İnme Riski (Yaklaşık %) | 7 Günlük İnme Riski (Yaklaşık %) | 90 Günlük İnme Riski (Yaklaşık %) | Risk Kategorisi (Genel) |
|---|---|---|---|---|
| 0-3 | ~%1 | ~%1-2 | ~%3-4 | Düşük Risk |
| 4-5 | ~%4-6 | ~%6-9 | ~%9-12 | Orta Risk |
| 6-7 | ~%8-12 | ~%12-18 | ~%15-20+ | Yüksek Risk |
(Not: Risk yüzdeleri farklı çalışmalarda ve popülasyonlarda küçük değişiklikler gösterebilir.)
B. ABCD³-I Skoru: ABCD³-I skoru, ABCD² skoruna ek olarak İkili GİA (Dual TIA - ilk 7 gün içinde ikinci GİA) ve Görüntüleme (Imaging - beyin görüntülemesinde akut infarkt bulgusu) faktörlerini ekler.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Age (Yaş) ≥ 60 | 1 |
| Blood pressure (Kan Basıncı) ≥ 140/90 mmHg | 1 |
| Clinical features (Klinik Özellikler): • Tek taraflı güçsüzlük • Güçsüzlük olmaksızın konuşma bozukluğu |
2 1 |
| Duration of symptoms (Semptomların Süresi): • ≥ 60 dakika • 10 – 59 dakika |
2 1 |
| Diabetes Mellitus (Diyabet Öyküsü) | 1 |
| Dual TIA (İlk 7 gün içinde ikinci GİA) | 2 |
| Imaging (Beyin görüntülemesinde akut infarkt bulgusu - DWI-MRI pozitif) | 2 |
| TOPLAM PUAN (ABCD³-I) | 0-11 |
Yorumlama (ABCD³-I): Daha yüksek skorlar, ABCD²'ye göre daha da artmış erken inme riskini gösterir. ≥ 5-6 genellikle yüksek risk olarak kabul edilir
Canadian TIA Score: GİA sonrası inme riskini değerlendirme.
Kanada GİA Skoru Bileşenleri ve Puanlaması:
| Kategori / Değerlendirilen Faktör | Bulgular / Durum | Puan |
|---|---|---|
| Hasta Öyküsü ve Demografik Bilgiler | Yaş ≥ 60 | +4 |
| Diyabet Öyküsü | +3 | |
| Semptomların Süresi: • < 1 saat • 1-5.9 saat • ≥ 6 saat |
+2 +4 +5 |
|
| Antiplatelet Tedavi Alıyor Olmak (GİA öncesi) | +1 | |
| GİA Öncesi Ambulasyon Bozukluğu (Yardımsız yürüyememe) | +2 | |
| Geçirilmiş İnme veya GİA Öyküsü | +1 | |
| Sigara Kullanımı (Son 5 yıl içinde) | +1 | |
| Klinik Bulgular (GİA sırasında veya hemen sonrasında) | Atriyal Fibrilasyon (Bilinen veya yeni saptanan) | +10 |
| Tek Taraflı Güçsüzlük | +4 | |
| Konuşma Bozukluğu (Afazi veya Dizartri) | +2 | |
| Vertigo (Baş dönmesi) - izole semptomsa | -3 | |
| Sistolik Kan Basıncı ≥ 140 mmHg VEYA Diyastolik Kan Basıncı ≥ 90 mmHg | +1 | |
| Glikoz > 10 mmol/L (> 180 mg/dL) (Parmak ucu veya venöz) | +2 | |
| TOPLAM PUAN | -3 ile +28 arası |
Kanada GİA Skoru Yorumlanması ve Risk Sınıflaması (7 Günlük İnme Riski):
| Toplam Skor | Risk Kategorisi | Yaklaşık 7 Günlük İnme Riski (%) |
|---|---|---|
| ≤ -1 | Çok Düşük Risk | < %0.5 |
| 0 ile 3 arası | Düşük Risk | %0.5 - %2.0 |
| 4 ile 8 arası | Orta Risk | %2.1 - %8.0 |
| ≥ 9 | Yüksek Risk | > %8.0 |
Ottawa SAH Rule: Akut nontravmatik baş ağrısı olan hastalarda SAK araştırılması gerekliliğini belirleme.
Ottawa SAH Rule (Ottawa Subaraknoid Kanama Kuralı)
Amacı: Acil servise akut, nontravmatik, şiddetli baş ağrısı ile başvuran, nörolojik olarak normal olan yetişkin hastalarda, subaraknoid kanama (SAK) olasılığını değerlendirmek ve hangi hastaların SAK açısından ileri tetkik (genellikle beyin BT) gerektirdiğini belirlemeye yardımcı olmak.
Ottawa SAK Kuralı Kriterleri: Aşağıdaki kriterlerden herhangi birinin varlığında SAK için ileri tetkik önerilir.
| Kriter / Klinik Özellik | Değerlendirme (Varsa SAK Araştırması Gerekli) |
|---|---|
| 1. Yaş ≥ 40 | □ Evet / □ Hayır |
| 2. Boyun ağrısı veya tutukluğu (Ense sertliği) | □ Evet / □ Hayır |
| 3. Bilinç kaybı tanıklığı (Senkop veya bilinç düzeyinde azalma) | □ Evet / □ Hayır |
| 4. Eforla başlayan baş ağrısı | □ Evet / □ Hayır |
| 5. Gök gürültüsü tarzında baş ağrısı (Aniden başlayıp saniyeler/dakikalar içinde maksimum şiddete ulaşan) | □ Evet / □ Hayır |
| 6. Boyun fleksiyonunda ağrı veya hareket kısıtlılığı (Objektif ense sertliği) | □ Evet / □ Hayır |
Yorumlama: Altı kriterden herhangi biri pozitifse, SAK riski artmış kabul edilir ve beyin BT çekilmesi önerilir. Hiçbiri yoksa, SAK olasılığı çok düşüktür.
6-Hour CT Rule for SAH: İlk 6 saatte negatif BT'nin anevrizmal SAK'ı dışlamadaki rolü.
Amacı: Akut, nontravmatik, şiddetli baş ağrısı ile başvuran ve SAK şüphesi olan hastalarda, baş ağrısı başlangıcından sonraki ilk 6 saat içinde çekilen kontrastsız beyin BT'sinin anevrizmal SAK'ı dışlamadaki yüksek duyarlılığını vurgulamak.
6 Saat BT Kuralı Uygulama Koşulları ve Yorumlama: Bu bir puanlama sistemi değil, tanısal bir prensiptir.
| Koşul / Faktör | Açıklama / Gereklilik |
|---|---|
| Hasta Profili | • Yetişkin hasta • Alert (GKS 15) ve nörolojik muayenesi normal • İmmün sistemi baskılanmamış |
| Baş Ağrısı Özellikleri | • Akut, nontravmatik, şiddetli baş ağrısı • Maksimum şiddetine 1 saat içinde ulaşan |
| BT Çekim Zamanlaması | • Kontrastsız beyin BT'si, baş ağrısı semptomlarının başlangıcından itibaren ilk 6 saat içinde çekilmiş olmalı. |
| BT Kalitesi ve Yorumlanması | • Modern, yüksek çözünürlüklü BT tarayıcısı • Deneyimli radyolog tarafından yorumlanmış olması |
| Yorumlama (Tüm koşullar sağlanırsa VE BT Negatifse) | Anevrizmal SAK olasılığı çok düşüktür. Lomber ponksiyon (LP) genellikle gerekli görülmeyebilir. |
| Yorumlama (Koşullar sağlanmazsa VEYA BT >6 saatte çekildiyse) | Negatif BT'ye rağmen SAK şüphesi devam ediyorsa veya BT >6 saat sonra çekilmişse, LP düşünülmelidir. |
Fisher Grading Scale / Modified Fisher Scale: Anevrizmal SAK sonrası vazospazm riskini BT bulgularına göre sınıflandırma.
Amacı: Anevrizmal subaraknoid kanama (SAK) sonrası ilk beyin BT'sindeki kan miktarına ve dağılımına göre serebral vazospazm riskini sınıflandırmak.
A. Fisher Derecelendirme Skalası Tablosu:
| Fisher Grade | BT Bulguları (Subaraknoid Kan) | Semptomatik Vazospazm Riski (Yaklaşık %) |
|---|---|---|
| Grade 1 | Kan saptanmadı. | Çok Düşük (~%0-5) |
| Grade 2 | Yaygın olmayan veya ince (<1 mm) SAK, ventriküllerde kan yok. | Düşük-Orta (~%10-25) |
| Grade 3 | Kalın, lokalize veya yaygın SAK (sisternalarda/fissürlerde ≥1 mm kan pıhtıları), ventriküllerde kan yok. | Orta-Yüksek (~%20-40) |
| Grade 4 | Herhangi kalınlıkta yaygın/fokal SAK + intraventriküler kanama (İVK) ve/veya intraserebral hematom. | Yüksek (~%30-50+) |
B. Modifiye Fisher Derecelendirme Skalası Tablosu:
| Modifiye Fisher Grade | BT Bulguları (SAK ve İVK) | Semptomatik Vazospazm Riski (Yaklaşık %) |
|---|---|---|
| Grade 0 | SAK yok, İVK yok. | Çok Düşük |
| Grade 1 | İnce (<1 mm) SAK var, İVK yok. | Düşük (~%10-20) |
| Grade 2 | İnce (<1 mm) SAK var, İVK var. | Orta (~%20-30) |
| Grade 3 | Kalın (≥1 mm) SAK var, İVK yok. | Orta-Yüksek (~%30-40) |
| Grade 4 | Kalın (≥1 mm) SAK var, İVK var. | Yüksek (~%40-50+) |
AVPU Scale: Hızlı bilinç düzeyi değerlendirmesi.
Amacı: Bir hastanın bilinç düzeyini hızlı, basit ve kolay bir şekilde değerlendirmek.
AVPU Skalası Tablosu:
| Harf (Kısaltma) | Seviye (Bilinç Düzeyi) | Değerlendirme Kriteri / Hastanın Durumu |
|---|---|---|
| A | Alert (Uyanık, Açık) | Hasta uyanık, çevresinin farkında, gözleri spontan açık, normal iletişim kuruyor. |
| V | Verbal (Sözel Uyarana Yanıtlı) | Kendiliğinden uyanık değil, sesli uyarana yanıt veriyor (göz açma, konuşma vb.). |
| P | Pain (Ağrılı Uyarana Yanıtlı) | Sözel uyarana yanıt vermiyor, ancak ağrılı uyarana yanıt veriyor (göz açma, inleme, motor hareket). |
| U | Unresponsive (Yanıtsız) | Hiçbir uyarana (ne sözel ne de ağrılı) yanıt vermiyor. |
Yorumlama: Hastanın en iyi yanıtına göre A, V, P veya U olarak sınıflandırılır. A en iyi, U en kötü bilinç düzeyini gösterir.
FOUR Score: Entübe hastalarda daha detaylı bilinç ve beyin sapı fonksiyonlarını değerlendirme.
FOUR Score (Full Outline of UnResponsiveness Score)
Amacı: Özellikle entübe edilmiş veya afazik hastalarda bilinç düzeyini ve beyin sapı fonksiyonlarını GKS'den daha detaylı değerlendirmek.
FOUR Skoru Tablosu:
| Bileşen | Puan | Değerlendirme Kriteri / Gözlenen Yanıt |
|---|---|---|
| E (Göz Yanıtı) | 4 | Gözler açık, takip ediyor veya istemli göz kırpıyor. |
| 3 | Gözler açık ancak takip etmiyor. | |
| 2 | Yüksek sesli uyarana gözlerini açıyor. | |
| 1 | Ağrılı uyarana gözlerini açıyor. | |
| 0 | Gözler kapalı, ağrılı uyarana dahi açmıyor. | |
| M (Motor Yanıt) | 4 | Başparmağı yukarı, yumruk yapma veya barış işareti gibi emirlere uyuyor. |
| 3 | Ağrılı uyarana lokalize ediyor. | |
| 2 | Ağrılı uyarana fleksiyon yanıtı (geri çekme). | |
| 1 | Ağrılı uyarana ekstansör postür (deserebre). | |
| 0 | Ağrılı uyarana yanıt yok veya jeneralize miyoklonik status. | |
| B (Beyin Sapı Refleksleri) | 4 | Pupil ve kornea refleksleri normal. |
| 3 | Bir pupil geniş ve yanıtsız. | |
| 2 | Pupil veya kornea refleksleri yok/bozuk. | |
| 1 | Pupil VE kornea refleksleri yok. | |
| 0 | Pupil, kornea VE öksürük/gag refleksleri yok. | |
| R (Solunum Paternı) | 4 | Entübe değil, düzenli solunum. |
| 3 | Entübe değil, Cheyne-Stokes solunumu. | |
| 2 | Entübe değil, düzensiz solunum. | |
| 1 | Ventilatöre göre daha hızlı soluyor (ventilatörle savaşıyor) veya apneik periyotlar. | |
| 0 | Apneik veya ventilatör hızında soluyor (spontan solunum çabası yok). | |
| TOPLAM PUAN (E+M+B+R) |
Yorumlama: Toplam skor 0-16 arasındadır. Düşük skorlar daha kötü prognozu ve daha derin komayı gösterir. Her bileşen ayrı ayrı da bilgi verir.
CAM-ICU-7: CAM-ICU ve RASS skorlarından türetilen deliryum ciddiyet ölçeği.
Genel Bir CAM-ICU-7 Puanlama Mantığı (Örnek Amaçlı - Kesin maddeler ve puanlar orijinal kaynağa göre değişir):
| Potansiyel Değerlendirilen Alan (CAM-ICU ve RASS'tan Türetilen) | Puanlama Örneği (Varsayımsal) |
|---|---|
| 1. Akut Mental Durum Değişikliği / Dalgalı Seyir Şiddeti | 0 (Yok/Minimal) veya 1 (Belirgin) |
| 2. Dikkatsizlik Şiddeti (ASE testindeki hata sayısı vb.) | 0 (Hata yok/Minimal) veya 1 (Belirgin dikkatsizlik) |
| 3. Düzensiz Düşünce Şiddeti (Sorulara/komutlara yanıtlar) | 0 (Yok/Minimal) veya 1 (Belirgin düzensiz düşünce) |
| 4. Bilinç Düzeyi Değişikliği Şiddeti (RASS bazalden sapma) | 0 (Normal/Bazal) veya 1 (Bazalden farklı ve anormal) |
| 5. RASS Skorunda Gün İçi Dalgalanma | 0 (Stabil) veya 1 (Belirgin dalgalanma) |
| 6. Halüsinasyon / Delüzyon Varlığı (Gözlem veya bildirimle) | 0 (Yok) veya 1 (Var) |
| 7. Psikomotor Ajitasyon / Retardasyon (RASS'a göre) | 0 (Normal) veya 1 (Belirgin ajitasyon veya retardasyon) |
| TOPLAM PUAN (Örnek) | 0-7 |
Yorumlama:
Toplam Skor: 0'dan 7'ye kadar değişebilir (veya kullanılan spesifik versiyona göre farklılık gösterebilir).
Yüksek skorlar, daha şiddetli deliryumu gösterir. Bu skor, deliryumun seyrini takip etmek ve tedaviye yanıtı değerlendirmek için kullanılabilir.
DRS-R-98: Deliryum ciddiyetini değerlendirme (daha çok YBÜ).
DRS-R-98 Bileşenleri ve Puanlaması:
DRS-R-98, 16 maddeden oluşur. İlk 13 madde ciddiyet maddeleridir (0-3 puan arası) ve son 3 madde tanısal m
| Madde Kategorisi | Örnek Değerlendirilenler | Puanlama (Genel) |
|---|---|---|
| 1. Temporal Onset of Symptoms (Semptomların Zamansal Başlangıcı) | Akut başlangıç | 0-2 |
| 2. Perceptual Disturbances (Algısal Bozukluklar) | Halüsinasyonlar (görsel, işitsel vb.), illüzyonlar | 0-3 |
| 3. Hallucination Type (Halüsinasyon Tipi) | (Maddenin detayına göre) | 0-2 |
| 4. Delusions (Sanrılar) | Paranoid veya diğer sanrılar | 0-3 |
| 5. Psychomotor Behavior (Psikomotor Davranış) | Ajitasyon, retardasyon, karma davranışlar | 0-3 |
| 6. Cognitive Status During Interview (Görüşme Sırasında Bilişsel Durum) | Oryantasyon, dikkat, bellek | 0-3 |
| 7. Physical Disorder (Fiziksel Bozukluk) | Altta yatan tıbbi durumun ciddiyeti | 0-3 |
| 8. Sleep-Wake Cycle Disturbance (Uyku-Uyanıklık Döngüsü Bozukluğu) | Gece uykusuzluk, gündüz uyuklama, döngünün tersine dönmesi | 0-3 |
| 9. Lability of Affect (Duygulanımda Oynaklık) | Hızlı değişen duygusal durumlar (örn. ağlama, öfke, öfori) | 0-3 |
| 10. Language (Dil) | Anlama, isimlendirme, tutarsız konuşma | 0-3 |
| 11. Thought Process Abnormalities (Düşünce Süreci Anormallikleri) | Dağınık, teğetsel, enkoheran düşünce | 0-3 |
| 12. Motor Retardation (Motor Yavaşlama) | Hareketlerde yavaşlama, azalmış spontan aktivite | 0-3 |
| 13. Motor Agitation (Motor Ajitasyon) | Huzursuzluk, yerinde duramama, amaçsız hareketler | 0-3 |
| Toplam Ciddiyet Skoru (ilk 13 madde) | 0-39 |
Tanısal Maddeler (son 3 madde): Bunlar daha çok DSM kriterleriyle uyumlu deliryum tanısını desteklemek için kullanılır.
Yorumlama:
Toplam Ciddiyet Skoru: Yüksek puanlar daha şiddetli deliryumu gösterir. Genellikle belirli bir eşik değer (örn. >10 veya >12) deliryum varlığını ve ciddiyetini belirlemede kullanılır. Ölçek, deliryumun farklı semptom alanlarındaki ciddiyetini ayrı ayrı değerlendirme imkanı sunar.
addelerdir (evet/hayır veya puanlanabilir).
ICDSC: Yoğun bakım hastalarında deliryum tarama kontrol listesi.
ICDSC Bileşenleri ve Puanlaması:
ICDSC, 8 maddelik bir kontrol listesidir. Her bir madde, hastanın son 24 saat (veya son vardiya) içindeki durumuna göre "var" (1 puan) veya "yok" (0 puan) olarak değerlendirilir.
ICDSC Maddeleri Tablosu (14 Mayıs 2025 itibarıyla güncel genel bilgilerdir)
| Madde No | Değerlendirilen Özellik / Kriter | Puan (Varsa) |
|---|---|---|
| 1 | Bilinç Düzeyinde Değişiklik: Bazal durumundan farklı, uyanıklıkta azalma veya artma (letarji, stupor, koma VEYA hiperalert durum). | 1 |
| 2 | Dikkatsizlik: Basit komutları takip etmede veya dikkati sürdürmede güçlük. | 1 |
| 3 | Dezoryantasyon: Zaman, yer veya kişilere karşı oryantasyon bozukluğu. | 1 |
| 4 | Halüsinasyon veya Sanrısal Düşünce: Halüsinasyonlar (görsel/işitsel), sanrılar veya paranoid düşünceler. | 1 |
| 5 | Psikomotor Ajitasyon veya Retardasyon: Amaçsız motor aktivite, huzursuzluk VEYA hareketlerde belirgin yavaşlama, azalmış aktivite. | 1 |
| 6 | Uygunsuz Konuşma veya Duygudurum: Uygunsuz, dağınık, anlamsız konuşma VEYA ani, uygunsuz duygusal tepkiler (korku, öfke, ağlama). | 1 |
| 7 | Uyku-Uyanıklık Döngüsünde Bozulma: Gece uykusuzluk, gündüz aşırı uyku hali, gündüz-gece döngüsünün tersine dönmesi. | 1 |
| 8 | Semptomlarda Dalgalanma: Yukarıdaki semptomların şiddetinde veya varlığında gün içinde dalgalanmaların gözlenmesi. | 1 |
| TOPLAM PUAN | 0-8 |
Yorumlama:
Toplam Skor ≥ 4: Genellikle deliryum varlığını düşündürür.
1-3 arası skorlar "subsendromal deliryum" veya deliryum riski olarak yorumlanabilir ve daha yakın takip gerektirebilir. Deliryum tanısı için eşik değer (örn. ≥4) ve yorumlama, uygulanan protokole göre değişebilir.
Richmond Agitation-Sedation Scale (RASS): Sedasyon ve ajitasyon düzeyini değerlendirme (deliryum skorlamalarında kullanılır).
Richmond Agitation-Sedation Scale (RASS) (Richmond Ajitasyon-Sedasyon Skalası)
Amacı: Yoğun bakım ünitesinde (YBÜ) yatan veya sedasyon uygulanan erişkin hastalarda ajitasyon (huzursuzluk, saldırganlık) ve sedasyon (sakinleştirilme) düzeyini değerlendirmek için kullanılan bir ölçektir. Özellikle mekanik ventilasyondaki hastaların sedasyon hedeflerini belirlemek ve izlemek için yaygın olarak kullanılır.
Aynı zamanda CAM-ICU gibi deliryum tarama araçlarının uygulanabilmesi için hastanın uyanıklık düzeyini belirlemede bir ön koşul olarak da görev yapar.
RASS Düzeyleri ve Puanlaması:
RASS, hastanın gözlem ve uyarana verdiği yanıtlara göre +4 (çok agresif) ile -5 (uyandırılamaz koma) arasında bir puanlama yapar.
Richmond Agitation-Sedation Scale (RASS) Tablosu (14 Mayıs 2025 itibarıyla güncel genel bilgilerdir)
| Puan | Terim | Açıklama |
|---|---|---|
| +4 | Kavgacı (Combative) | Açıkça kavgacı, saldırgan, personel için ani tehlike arz ediyor. |
| +3 | Çok Ajite | Tüpleri veya kateterleri çekiyor/çekmeye çalışıyor; agresif. |
| +2 | Ajite | Sık, amaçsız motor aktivite, ventilatörle savaşıyor. |
| +1 | Huzursuz (Restless) | Endişeli, tedirgin ancak hareketleri agresif veya şiddetli değil. |
| 0 | Uyanık ve Sakin (Alert and Calm) | Normal uyanıklık düzeyi, sakin. |
| -1 | Uykulu (Drowsy) | Tamamen uyanık değil, ancak sesli uyarana (adıyla seslenme) 10 saniyeden uzun süre göz teması kurarak uyanıyor. |
| -2 | Hafif Sedasyon | Sesli uyarana 10 saniyeden kısa süreli göz teması kurarak uyanıyor. |
| -3 | Orta Sedasyon | Sesli uyarana hareket ediyor veya gözlerini açıyor ancak göz teması kurmuyor. |
| -4 | Derin Sedasyon | Sesli uyarana yanıt yok, ancak fiziksel (ağrılı) uyarana hareket ediyor veya gözlerini açıyor. |
| -5 | Uyandırılamaz Koma | Ne sesli ne de fiziksel (ağrılı) uyarana yanıt yok. |
Uygulama Yöntemi:
Gözlem: Hastayı gözlemleyin. Uyanık, huzursuz veya ajite mi?
(Puan +1 ila +4)
Sözel Uyaran: Eğer uyanık ve sakin değilse, hastanın adını söyleyin veya yüksek sesle konuşarak gözlerini açmasını ve size bakmasını isteyin.
Göz teması kurarak uyanıyorsa ve 10 saniyeden uzun süre göz teması devam ediyorsa: Puan -1
Göz teması kurarak uyanıyorsa ancak 10 saniyeden kısa süre göz teması devam ediyorsa: Puan -2
Hareket ediyor veya gözlerini açıyor ancak göz teması kurmuyorsa: Puan -3
Fiziksel Uyaran: Sözel uyarana yanıt yoksa, omuz silkme veya sternuma bastırma gibi fiziksel (ağrılı) bir uyaran verin.
Fiziksel uyarana herhangi bir hareketle yanıt veriyorsa: Puan -4
Fiziksel uyarana yanıt yoksa: Puan -5
SIRS Kriterleri: Enfeksiyona sistemik yanıtı belirleme (Sepsis-3'te öncelikli değil).
SIRS Kriterleri (Sistemik İnflamatuar Yanıt Sendromu) En az ikisi varsa SIRS:
mSIRS: SIRS kriterlerinin modifiye edilmiş hali.
| Kategori | Potansiyel Kriterler (Standart SIRS'a Ek veya Modifikasyon) | Yorum |
|---|---|---|
| Sıcaklık Dengesizliği | Vücut sıcaklığı > 38.3°C veya < 36°C | SIRS kriterlerinden biri |
| Kalp Hızı | > 90 atım/dakika VEYA yaşa göre ayarlanmış eşik | SIRS kriterlerinden biri |
| Solunum Hızı / PaCO ₂ | Solunum sayısı > 20/dakika VEYA PaCO ₂ < 32 mmHg VEYA mekanik ventilasyon ihtiyacı | SIRS kriterlerinden biri |
| Beyaz Küre Sayısı | > 12,000/mm³, < 4,000/mm³ VEYA >%10 immatür (band) form | SIRS kriterlerinden biri |
| Ek Potansiyel Kriterler (Modifikasyona bağlı) | • C-Reaktif Protein (CRP) yüksekliği • Prokalsitonin yüksekliği • Laktat yüksekliği • Akut mental durum değişikliği • Belirgin ödem veya pozitif sıvı dengesi • Hiperglisemi (diyabet öyküsü olmayan hastada) |
Bu ek kriterler, SIRS'ın duyarlılığını veya özgüllüğünü artırmak ya da sepsis progresyonunu daha erken saptamak amacıyla bazı modifiye skorlamalara dahil edilebilir. |
qSOFA Skoru: Yoğun bakım dışı ortamlarda kötü prognoz riskini hızlıca belirleme.
qSOFA (Quick SOFA) Skoru (Sepsis Kaynaklı Organ Disfonksiyonu Riski) Yoğun bakım dışındaki ortamlarda (acil servis dahil) enfeksiyon şüphesi olan hastalarda kötü prognoz (sepsis kaynaklı organ disfonfonksiyonu) riskini hızlıca belirlemek için kullanılır. Her bir kriter varlığında 1 puan verilir.
| Kriter | Puan |
|---|---|
| Solunum Sayısı ≥ 22/dakika | 1 |
| Bilinç Değişikliği (GKS < 15 veya yeni konfüzyon) | 1 |
| Sistolik Kan Basıncı ≤ 100 mmHg | 1 |
| Toplam qSOFA Skoru | 0-3 |
Yorum: ≥ 2 puan olması, sepsis kaynaklı organ disfonksiyonu ve kötü prognoz riskinin arttığını gösterir, daha ileri değerlendirme ve SOFA skoru hesaplanması gerekebilir.
LODS: Yoğun bakımda organ disfonksiyonunu ve mortalite riskini değerlendirme.
| Organ Sistemi | Parametre | Değer Aralığı / Durum | Puan |
|---|---|---|---|
| Nörolojik | Glasgow Koma Skalası (GKS) | 13-15 | 0 |
| 9-12 | 1 | ||
| 6-8 | 3 | ||
| 3-5 | 5 | ||
| Kardiyovasküler | Kalp Hızı (atım/dakika) | < 110 | 0 |
| ≥ 110 ve < 140 | 1 | ||
| ≥ 140 | 2 | ||
| Sistolik Kan Basıncı (mmHg) | ≥ 90 | 0 | |
| 70-89 | 1 | ||
| < 70 | 3 | ||
| Renal (Böbrek) | Serum Kreatinin (mg/dL) | < 1.2 | 0 |
| 1.2 – 1.9 | 1 | ||
| 2.0 – 3.4 | 2 | ||
| ≥ 3.5 | 4 | ||
| İdrar Çıkışı (24 saatlik) | ≥ 500 mL | 0 | |
| < 500 mL veya Akut Diyaliz | 3 | ||
| Pulmoner (Akciğer) | PaO ₂ /FiO ₂ Oranı (mmHg)* | ≥ 300 | 0 |
| 200 – 299 | 1 | ||
| 100 – 199 | 2 | ||
| < 100 | 3 | ||
| Mekanik Ventilasyon veya CPAP/BiPAP | Yok | 0 | |
| Var | 2 | ||
| Hematolojik | Beyaz Küre Sayısı (WBC, x10³/mm³) | 1 – 24.9 | 0 |
| ≥ 25 veya < 1 | 1 | ||
| Trombosit Sayısı (x10³/mm³) | ≥ 100 | 0 | |
| 50 – 99 | 1 | ||
| < 50 | 2 | ||
| Hepatik (Karaciğer) | Protrombin Zamanı (PT) (Kontrole göre saniye uzaması VEYA INR) | Normal veya INR < 1.25 | 0 |
| Saniye uzaması >3 sn VEYA INR 1.25-1.5 | 1 | ||
| INR > 1.5 | 2 | ||
| Bilirubin (Total, mg/dL) | < 1.2 | 0 | |
| 1.2 – 1.9 | 1 | ||
| 2.0 – 5.9 | 2 | ||
| ≥ 6.0 | 4 | ||
| TOPLAM LODS PUANI | 0-22 (veya daha yüksek, farklı puanlama varyasyonlarına göre) |
( ) PaO ₂ : Arteriyel oksijen parsiyel basıncı, FiO ₂ : Solunan oksijen fraksiyonu.
Mekanik ventilasyon alan hastalarda değerlendirilir.*
LODS Skorunun Yorumlanması ve Mortalite Riski:
Toplam LODS skoru, YBÜ hastalarında organ disfonksiyonunun genel ciddiyetini ve mortalite riskini yansıtır.
Skor ne kadar yüksekse, hem organ yetmezliği sayısı hem de mortalite olasılığı o kadar artar.
Orijinal LODS çalışmasında (Le Gall JR et al., 1996), skor ile gözlemlenen mortalite oranları arasında güçlü bir ilişki bulunmuştur:
Bu risk yüzdeleri genel bir göstergedir ve farklı hasta popülasyonları veya YBÜ ortamlarında değişiklik gösterebilir. Genellikle, skorun her bir puan artışı, mortalite riskinde anlamlı bir artışla ilişkilidir.
NEWS / NEWS2: Hastanede yatan hastalarda klinik kötüleşme riskini erken tespit etme, sepsis taraması.
NEWS ve NEWS2 Bileşenleri ve Puanlaması:
Her iki skor da bir dizi fizyolojik parametreye dayanır.
Her parametre için ölçülen değere göre 0 ile 3 arasında puan verilir. Toplam skor, bu bireysel puanların toplanmasıyla elde edilir.
NEWS2'nin NEWS'e Göre Temel Farkları ve Eklemeleri:
NEWS2 Skorlama Tablosu (14 Mayıs 2025 itibarıyla güncel genel bilgilerdir. Bu tablo NEWS2'yi temel alır, çünkü güncel pratikte daha yaygın olarak önerilmektedir.)
| Parametre | 3 Puan | 2 Puan | 1 Puan | 0 Puan | 1 Puan | 2 Puan | 3 Puan |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Solunum Sayısı (/dk) | ≤ 8 | 9-11 | 12-20 | 21-24 | ≥ 25 | ||
| Oksijen Satürasyonu (%) Skala 1 (Çoğu hasta için) | ≤ 91 | 92-93 | 94-95 | ≥ 96 | |||
| Oksijen Satürasyonu (%) Skala 2 (Hiperkapni riski olanlar için)* | ≤ 83 | 84-85 | 86-87 | 88-92 (veya hastanın bireysel hedefi) | 93-94 (veya hedef +1-2) | 95-96 (veya hedef +3-4) | ≥ 97 (veya hedef + ≥5) |
| Ek Oksijen Desteği | Evet | Hayır | |||||
| Sistolik Kan Basıncı (mmHg) | ≤ 90 | 91-100 | 101-110 | 111-219 | ≥ 220 | ||
| Nabız Hızı (atım/dk) | ≤ 40 | 41-50 | 51-90 | 91-110 | 111-130 | ≥ 131 | |
| Bilinç Düzeyi | Sadece sese yanıt (V), ağrıya yanıt (P), yanıtsız (U) - AVPU skalasına göre | Alert (A) | |||||
| Vücut Sıcaklığı (°C) | ≤ 35.0 | 35.1-36.0 | 36.1-38.0 | 38.1-39.0 | ≥ 39.1 | ||
| Yeni Konfüzyon/Deliryum (NEWS2'ye özel) | Evet (Yeni başlangıçlı veya kötüleşen) | Hayır | |||||
| TOPLAM PUAN (0-20+) |
( ) Skala 2 Kullanımı: Sadece hastanın hiperkapnik solunum yetmezliği riski olduğu (örn. ağır KOAH) ve bazal oksijen satürasyon hedefinin %88-92 aralığında olduğu durumlarda klinisyen kararıyla kullanılır.
Aksi takdirde Skala 1 kullanılır. Ek oksijen desteği alıyorsa, bu parametre için 2 puan eklenir (yukarıdaki oksijen satürasyonu puanlarından bağımsız olarak).
NEWS / NEWS2 Skorunun Yorumlanması ve Klinik Yanıt:
Toplam skor, hastanın klinik risk düzeyini ve gereken müdahalenin aciliyetini belirler.
Aşağıda genel bir yorumlama ve yanıt şeması verilmiştir (kurumsal protokollere göre değişiklik gösterebilir):
| Toplam NEWS2 Skoru | Risk Düzeyi | Önerilen Klinik Yanıt Sıklığı ve Şekli (Örnek) |
|---|---|---|
| 0 | Klinik olarak stabil | Rutin takip (örn. her 12 saatte bir izlem). |
| 1-4 (Tek parametrede 3 puan yoksa) | Düşük Risk | Kayıtlı hemşire tarafından en az her 4-6 saatte bir izlem. Gerekirse sorumlu hemşire/doktora bilgi verilir. |
| Tek parametrede 3 puan | Düşük-Orta Risk | Kayıtlı hemşire tarafından acil değerlendirme, saatlik vital bulgu takibi. Sorumlu doktorun acilen bilgilendirilmesi. |
| 5-6 | Orta Risk | Kayıtlı hemşire tarafından acil değerlendirme, saatlik vital bulgu takibi. Sorumlu doktorun acilen bilgilendirilmesi, potansiyel olarak kıdemli doktor/acil müdahale ekibi değerlendirmesi. |
| ≥ 7 | Yüksek Risk | Acil müdahale ekibi (MET/RRT) tarafından acil değerlendirme. Sürekli veya çok sık (örn. her 30 dakikada bir) vital bulgu takibi. YBÜ konsültasyonu/transferi düşünülmeli. |
mNEWS: NEWS skorunun modifiye edilmiş hall
| Parametre | 3 Puan | 2 Puan | 1 Puan | 0 Puan | 1 Puan | 2 Puan | 3 Puan |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sistolik Kan Basıncı (mmHg) | ≤ 70 | 71-80 | 81-100 | 101-199 | ≥ 200 | ||
| Nabız Hızı (atım/dk) | ≤ 40 | 41-50 | 51-100 | 101-110 | 111-129 | ≥ 130 | |
| Solunum Sayısı (/dk) | ≤ 8 | 9-14 | 15-20 | 21-29 | ≥ 30 | ||
| Vücut Sıcaklığı (°C) | ≤ 35.0 | 35.1-38.4 | ≥ 38.5 | ||||
| Bilinç Düzeyi (AVPU) | U (Yanıtsız) | P (Ağrıya yanıtlı) | V (Sözel uyarana yanıtlı) | A (Alert, Uyanık) | |||
| (Bazı versiyonlarda eklenenler) | |||||||
| İdrar Çıkışı (saatlik) | <0.5 mL/kg/saat (2 saatten uzun süreyle) | Normal | |||||
| Oksijen Satürasyonu (%) | < %85 | %85-89 | %90-94 | ≥ %95 (veya bazal) |
Toplam MNEWS/MEWS Skorunun Yorumlanması ve Klinik Yanıt:
Toplam skor, hastanın klinik risk düzeyini ve gereken müdahalenin aciliyetini gösterir.
Skor arttıkça risk artar. Kurumlar genellikle kendi klinik yanıt protokollerini bu skorlara göre belirler.
Genel Bir Yorumlama ve Yanıt Şeması Örneği:
| Toplam MNEWS/MEWS Skoru | Risk Düzeyi | Önerilen Klinik Yanıt Sıklığı ve Şekli (Örnek) |
|---|---|---|
| 0-1 | Çok Düşük / Düşük Risk | Rutin vital bulgu takibi (örn. her 4-12 saatte bir). |
| 2-3 | Düşük-Orta Risk | Vital bulgu takibinin sıklaştırılması (örn. her 2-4 saatte bir). Sorumlu hemşire tarafından değerlendirme, gerekirse doktora bildirme. |
| 4 | Orta Risk | Saatlik vital bulgu takibi. Sorumlu doktorun hemen bilgilendirilmesi. Daha deneyimli bir sağlık personelinin (örn. kıdemli hemşire, uzman doktor) acil değerlendirmesi. |
| ≥ 5 | Yüksek Risk | Acil müdahale ekibi (MET/RRT) değerlendirmesi veya hastanın acilen doktor tarafından görülmesi. Sürekli veya çok sık (örn. her 15-30 dakikada bir) vital bulgu takibi. YBÜ konsültasyonu/transferi kuvvetle düşünülmeli. |
| (Tek parametrede 3 puan varlığı) | Yüksek Risk olarak değerlendirilebilir | Yukarıdaki yüksek risk yanıtına benzer şekilde acil değerlendirme ve müdahale gerektirebilir. |
MEWS: Klinik kötüleşmeyi erken tespit etme, mortalite ve YBÜ yatış riskini öngörme.
| Parametre | 3 Puan | 2 Puan | 1 Puan | 0 Puan | 1 Puan | 2 Puan | 3 Puan |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sistolik Kan Basıncı (mmHg) | ≤ 70 | 71-80 | 81-100 | 101-199 | ≥ 200 | ||
| Nabız Hızı (atım/dk) | ≤ 40 | 41-50 | 51-100 | 101-110 | 111-129 | ≥ 130 | |
| Solunum Sayısı (/dk) | ≤ 8 | 9-14 | 15-20 | 21-29 | ≥ 30 | ||
| Vücut Sıcaklığı (°C) | ≤ 35.0 | 35.1-38.4 | ≥ 38.5 | ||||
| Bilinç Düzeyi (AVPU) | U (Yanıtsız) | P (Ağrıya yanıtlı) | V (Sözel uyarana yanıtlı) | A (Alert, Uyanık) | |||
| TOPLAM PUAN | 0-14 (Bu örnekte) |
(Not: Bazı MEWS versiyonları ek parametreler (örn. saatlik idrar çıkışı, oksijen satürasyonu) veya farklı puanlama aralıkları içerebilir. Yukarıdaki tablo en yaygın kullanılan temel 5 parametreli bir örnektir.)
MEWS Skorunun Yorumlanması ve Klinik Yanıt: Toplam MEWS skoru, hastanın klinik risk düzeyini ve gereken müdahalenin aciliyetini gösterir.
Skor arttıkça risk de artar. Kurumlar, bu skorlara göre kendi klinik müdahale basamaklarını (eskalasyon protokollerini) belirler.
Genel Bir Yorumlama ve Yanıt Şeması Örneği:
| Toplam MEWS Skoru | Risk Düzeyi | Önerilen Klinik Yanıt (Örnek) |
|---|---|---|
| 0-1 | Çok Düşük / Düşük Risk | Standart vital bulgu takibine devam (örn. her 4-12 saatte bir). |
| 2-3 | Düşük-Orta Risk | Vital bulgu takibinin sıklaştırılması (örn. her 2-4 saatte bir). Sorumlu hemşire tarafından değerlendirme, gerekirse primer hekime bilgi verme. |
| 4 | Orta Risk | Daha sık vital bulgu takibi (örn. saatlik). Primer hekimin hemen bilgilendirilmesi ve hastayı değerlendirmesi. Daha deneyimli bir sağlık personelinin konsültasyonu gerekebilir. |
| ≥ 5 | Yüksek Risk | Acil tıbbi değerlendirme. Acil müdahale ekibinin (MET/RRT) çağrılması veya hastanın derhal daha üst düzey bir bakım alanına (örn. YBÜ) transferinin değerlendirilmesi. Sürekli veya çok sık vital bulgu takibi. |
| (Tek bir parametrede 3 puan olması) | Yüksek Risk olarak değerlendirilebilir | Toplam skordan bağımsız olarak, tek bir parametredeki ciddi sapma (3 puan) genellikle acil değerlendirme ve müdahale gerektirir. |
MEDS Score: Acil serviste sepsisli hastalarda mortalite riskini öngörme.
| Kategori / Risk Faktörü | Puan |
|---|---|
| Yaş > 65 | +2 |
| Bakımevi Sakini Olmak | +2 |
| Terminal Hastalık Varlığı (Beklenen yaşam süresi < 1 ay) | +4 |
| Taşikardi (Kalp hızı ≥ 110 atım/dakika) | +2 |
| Takipne (Solunum sayısı ≥ 24/dakika) VEYA Mekanik Ventilasyon İhtiyacı | +2 |
| Hipotansiyon (Sistolik kan basıncı < 100 mmHg) VEYA Ortalama Arteriyel Basınç (OAB) < 70 mmHg) | +2 |
| Bilinç Düzeyinde Değişiklik (Yeni başlangıçlı veya kötüleşen) | +3 |
| Hipoksemi (Oda havasında SpO ₂ < %90 VEYA PaO ₂ < 60 mmHg) | +3 |
| Trombositopeni (Trombosit sayısı < 150,000/mm³) | +2 |
| Bandemi (Nötrofillerde band formu > %5 veya > 500/mm³) | +1 |
| TOPLAM PUAN | 0-21 (veya kullanılan versiyona göre değişebilir) |
MEDS Skorunun Yorumlanması ve Mortalite Riski:
Toplam MEDS skoru, hastanın genellikle 28 günlük mortalite riskini tahmin etmek için kullanılır.
Skor arttıkça mortalite riski de artar.
| Toplam MEDS Skoru | Risk Kategorisi (Genel) | Tahmini Mortalite Riski (%) (Yaklaşık) |
|---|---|---|
| 0-4 | Düşük Risk | < %5 |
| 5-7 | Orta Risk | %5 - %15 |
| 8-12 | Yüksek Risk | %15 - %40 |
| ≥ 13 | Çok Yüksek Risk | > %40 - %50+ |
SOS Score / mSOS: Enfeksiyonlu hastalarda ciddiyeti belirleme.
| Kategori / Parametre | Değerlendirme Ölçütü / Anormallik Düzeyi | Örnek Puanlama |
|---|---|---|
| Kardiyovasküler Sistem | Hipotansiyon (örn. Sistolik KB < 90 mmHg veya OAB < 65 mmHg) | 1-3 puan |
| Vazopresör ihtiyacı (Dopamin, Norepinefrin vb.) | 2-4 puan | |
| Solunum Sistemi | PaO ₂ /FiO ₂ oranı (örn. <300, <200, <100) | 1-4 puan |
| Mekanik ventilasyon ihtiyacı | 2-3 puan | |
| Renal (Böbrek) Sistem | Serum Kreatinin artışı VEYA İdrar çıkışında azalma (Oligüri) | 1-4 puan |
| Diyaliz ihtiyacı | 3-4 puan | |
| Hematolojik Sistem | Trombosit sayısı düşüklüğü (örn. <150.000, <100.000, <50.000/mm³) | 1-3 puan |
| Karaciğer Sistemi | Bilirubin seviyesinde artış (örn. >2 mg/dL, >6 mg/dL) | 1-3 puan |
| Nörolojik Sistem | Glasgow Koma Skalası (GKS) düşüklüğü | 1-4 puan |
| Akut mental durum değişikliği / Deliryum | 1-2 puan | |
| Metabolik | Laktat seviyesinde artış | 1-2 puan |
| Yaş | İleri yaş (örn. >65 veya >75) | 1-2 puan |
| Eşlik Eden Hastalıklar (Komorbiditeler) | Bağışıklık sistemi baskılanması, kronik organ yetmezlikleri vb. | 1-3 puan |
| TOPLAM PUAN | Değişken |
Yorumlama ve Risk Sınıflaması (Genel Yaklaşım):
Toplam Skor: Elde edilen toplam puan, organ disfonksiyonunun genel ciddiyetini ve mortalite riskini yansıtır.
Risk Kategorileri: Toplam skora göre hastalar genellikle düşük, orta ve yüksek riskli olarak sınıflandırılır.
Yüksek skorlar, artmış mortalite ve daha kötü prognoz ile ilişkilidir.
Örneğin, bir mSOS skorunda 0-5 puan düşük risk, 6-10 puan orta risk, >10 puan yüksek risk anlamına gelebilir (Bu aralıklar tamamen varsayımsaldır ve spesifik skora göre değişir).
RAPS: Acil serviste ve hastane öncesinde klinik kötüleşme ve mortalite riskini değerlendirme.
| Parametre | 0 Puan | 1 Puan | 2 Puan | 3 Puan | 4 Puan |
|---|---|---|---|---|---|
| Kalp Hızı (atım/dakika) | 70-109 | 110-139 | 55-69 | 140-179 | ≤ 54 veya ≥ 180 |
| Ortalama Arteriyel Basınç (OAB) (mmHg)* | 70-109 | 110-129 | 50-69 | ≥ 130 | ≤ 49 |
| Solunum Sayısı (/dakika) | 12-24 | 25-34 | 6-11 | ≥ 35 | ≤ 5 |
| Glasgow Koma Skalası (GKS) Puanı | 15 | 13-14 | 9-12 | 6-8 | 3-5 |
| TOPLAM RAPS PUANI (Maksimum 16) |
( ) Ortalama Arteriyel Basınç (OAB) = [Sistolik Kan Basıncı + (2 x Diyastolik Kan Basıncı)] / 3 veya bazı kaynaklarda daha basit olarak sadece sistolik kan basıncı kategorileri kullanılabilir.
Orijinal RAPS, OAB'yi kullanır.*
RAPS Skorunun Yorumlanması ve Mortalite Riski: Toplam RAPS skoru 0 ile 16 arasında değişebilir.
Skor ne kadar yüksekse, hastanın durumu o kadar ciddidir ve mortalite riski o kadar yüksektir.
| Toplam RAPS Skoru | Mortalite Riski (Yaklaşık Oranlar) | Risk Kategorisi (Genel) |
|---|---|---|
| 0-2 | < %1 - %5 | Düşük Risk |
| 3-5 | ~%5 - %15 | Orta Risk |
| 6-8 | ~%15 - %30 | Yüksek Risk |
| ≥ 9 | >%30 - %50+ | Çok Yüksek Risk |
MASCC Risk Index: Febril nötropenili kanser hastalarında ciddi komplikasyon riskini belirleme.
MASCC Risk İndeksi Skoru Tablosu (14 Mayıs 2025 itibarıyla güncel genel bilgilerdir)
| Özellik / Durum | Puan |
|---|---|
| Febril nötropeni epizodunun başlangıcında semptomların ciddiyeti: | |
| • Semptom yok veya hafif semptomlar | 5 |
| • Orta derecede semptomlar | 3 |
| Şiddetli semptomlar (bu seçenek genellikle skorlamada doğrudan yer almaz, varlığı yüksek riske işaret eder ve skorlamayı etkileyebilir veya 0 puan olarak düşünülebilir) | (0)* |
| Hipotansiyon yok (Sistolik Kan Basıncı > 90 mmHg) | 5 |
| Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) yok | 4 |
| Solid tümör VEYA hematolojik malignite olup daha önce fungal enfeksiyon geçirmemiş | 4 |
| Dehidratasyon bulgusu yok (Oral alım gerektiren) | 3 |
| Ayaktan hasta olma durumu (febril nötropeni başlangıcında) | 3 |
| Yaş < 60 | 2 |
| TOPLAM PUAN | Maksimum 26 |
( ) "Şiddetli semptomlar" genellikle skoru düşürür veya hastayı doğrudan yüksek riskli kategoriye sokabilir;
bu madde bazı skorlama kartlarında direkt puan olarak değil, dışlama kriteri olarak ele alınabilir.
Eğer semptomlar orta derecedeyse 3 puan, hafifse veya yoksa 5 puan verilir.
Şiddetli semptom varlığı genellikle hastayı otomatik olarak yüksek riskli yapar ve düşük riskli yönetim için uygun olmaz.
MASCC Skorunun Yorumlanması ve Risk Sınıflaması:
Toplam skor, hastanın febril nötropeniye bağlı ciddi komplikasyon (örneğin, hipotansiyon, solunum yetmezliği, yoğun bakıma yatış, ölüm) geliştirme riskini belirler:
MASCC Skoru ≥ 21: Hasta düşük riskli kabul edilir.
Bu hastalarda ciddi komplikasyon geliştirme olasılığı daha düşüktür.
Uygun koşullar sağlandığında (iyi ev desteği, hastaneye yakınlık, hasta uyumu vb.) ayaktan oral antibiyotik tedavisi veya kısa süreli hastane yatışı ile tedavi düşünülebilir.
MASCC Skoru < 21: Hasta yüksek riskli kabul edilir.
Bu hastalarda ciddi komplikasyon geliştirme olasılığı daha yüksektir.
Genellikle hastaneye yatırılarak intravenöz (damardan) antibiyotik tedavisi ve yakın takip gerektirirler.
CISNE Score: Stabil febril nötropenili solid tümör hastalarında medikal komplikasyon riskini belirleme.
| Kriter / Klinik Özellik | Puan (Varsa) |
|---|---|
| 1. ECOG Performans Durumu ≥ 2 (Hasta zamanının %50'sinden fazlasını yatakta veya sandalyede geçiriyor, kendi bakımının bir kısmını yapabiliyor ancak ayaktan tedaviye/çalışmaya uygun değil) | +2 |
| 2. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) (Kronik bronşit veya amfizem öyküsü) | +1 |
| 3. Kronik Kardiyovasküler Hastalık (Konjestif kalp yetmezliği, koroner arter hastalığı veya aritmi öyküsü) | +1 |
| 4. Monosit Sayısı < 200 hücre/mm³ (Başlangıçta) | +1 |
| 5. Stres Kaynaklı Hiperglisemi (Diyabet öyküsü olmayan hastada kan şekeri > 140 mg/dL veya > 7.8 mmol/L) | +2 |
| 6. Kortikosteroid Kullanımı (Febril nötropeni başlangıcında) | +1 |
| TOPLAM PUAN |
CISNE Skorunun Yorumlanması ve Risk Sınıflaması:
Toplam CISNE skoru, hastanın ciddi komplikasyon geliştirme riskini belirler.
Skor ne kadar düşükse, hastanın düşük riskli olma olasılığı o kadar yüksektir.
Genellikle kabul gören risk sınıflandırması şu şekildedir:
Düşük Risk:
Skor 0: Çok düşük komplikasyon riski.
Bu hastalar ayaktan tedavi için en uygun adaylardır.
Skor 1-2: Düşük komplikasyon riski.
Bu hastalar da dikkatli bir değerlendirme sonrası ayaktan tedavi veya kısa süreli gözlem için uygun olabilirler.
Yüksek Risk:
Skor ≥ 3: Yüksek komplikasyon riski. Bu hastaların hastaneye yatırılarak intravenöz antibiyotik tedavisi alması ve yakın takip edilmesi genellikle önerilir.
LRINEC Score: Nekrotizan fasiit ile ciddi selülit ayrımında yardımcı.
| Laboratuvar Parametresi | Değer Aralığı | Puan |
|---|---|---|
| C-Reaktif Protein (CRP) (mg/L) | ≥ 150 mg/L | 4 |
| Beyaz Küre Sayısı (WBC) (hücre/mm³ veya x10⁹/L) | < 15,000 | 0 |
| 15,000 – 25,000 | 1 | |
| > 25,000 | 2 | |
| Hemoglobin (Hb) (g/dL) | > 13.5 g/dL | 0 |
| 11 – 13.5 g/dL | 1 | |
| < 11 g/dL | 2 | |
| Serum Sodyum (Na) (mEq/L veya mmol/L) | < 135 mEq/L | 2 |
| Serum Kreatinin (mg/dL) | > 1.6 mg/dL (veya > 141 µmol/L) | 2 |
| Serum Glukoz (mg/dL) | > 180 mg/dL (veya > 10 mmol/L) | 1 |
| TOPLAM PUAN | 0-13 |
LRINEC Skorunun Yorumlanması ve Nekrotizan Fasiit Olasılığı:
Toplam LRINEC skoru, nekrotizan fasiit olasılığını tahmin etmek için kullanılır.
Skor arttıkça NF olasılığı da artar. Genellikle üç risk kategorisi tanımlanır:
| Toplam LRINEC Skoru | Risk Kategorisi | Nekrotizan Fasiit Olasılığı (Yaklaşık) | Önerilen Yaklaşım (Genel) |
|---|---|---|---|
| < 6 | Düşük Risk | < %50 (Düşük olasılık) | NF olasılığı düşüktür, ancak klinik şüphe yüksekse veya hasta kötüleşiyorsa yakın takip ve yeniden değerlendirme önemlidir. Diğer tanılar daha olasıdır. |
| 6 – 7 | Orta Risk | %50 - %75 (Orta olasılık) | NF şüphesi artmıştır. Cerrahi konsültasyon ve daha yakından izlem, gerekirse acil cerrahi eksplorasyon düşünülmelidir. |
| ≥ 8 | Yüksek Risk | > %75 (Yüksek olasılık) | NF olasılığı çok yüksektir. Acil cerrahi konsültasyon ve genellikle acil cerrahi debridman kuvvetle önerilir. |
Eron Classification / CREST Guideline for Cellulitis: Selülit şiddetini sınıflandırma ve tedaviye rehberlik etme.
| Sınıf | Klinik Durum ve Özellikler | Önerilen Tedavi Ortamı (Genel Yaklaşım) |
|---|---|---|
| Sınıf I | • Sistemik hastalık belirtisi yok. • Önemli bir eşlik eden hastalığı (komorbidite) yok. • Hasta genel durumu iyi ve oral tedavi alabilir. |
Ayaktan Tedavi (Oral antibiyotiklerle) |
| Sınıf II | • Sistemik olarak hasta VEYA sistemik olarak iyi ancak eşlik eden bir hastalığı (komorbidite) var (örn. periferik vasküler hastalık, kronik venöz yetmezlik, obezite gibi selülitin seyrini kötüleştirebilecek durumlar). • Ateş, taşikardi gibi hafif sistemik belirtiler olabilir. |
Ayaktan Tedavi (Parenteral [IV] antibiyotiklerle, OPAT*) VEYA Kısa Süreli Hastane Yatışı (gözlem ve IV tedavi için) |
| Sınıf III | • Belirgin sistemik hastalık belirtileri var (örn. akut konfüzyon, taşikardi >100/dk, takipne >20/dk, hipotansiyon [Sistolik KB <90 mmHg] veya ortostatik hipotansiyon). • VEYA Klinik durumu stabil olmayan önemli komorbiditeler. • VEYA Nekrotizan fasiit gibi hayatı tehdit eden bir enfeksiyon şüphesi. • VEYA Yüzde yerleşimli selülit (özellikle orbital tutulum riski varsa), el enfeksiyonları gibi özel durumlar. |
Hastaneye Yatış (Genellikle parenteral [IV] antibiyotiklerle ve yakın takiple) |
| Sınıf IV | • Sepsis sendromu veya hayatı tehdit eden ciddi enfeksiyon (örn. nekrotizan fasiit). • Ciddi hemodinamik instabilite. |
Acil Hastane Yatışı ve Genellikle Yoğun Bakım Ünitesi (YBÜ) Değerlendirmesi/Yatışı (Agresif resüsitasyon ve geniş spektrumlu parenteral antibiyotikler, gerekirse cerrahi müdahale) |
*OPAT (Outpatient Parenteral Antimicrobial Therapy): Ayaktan Parenteral Antimikrobiyal Tedavi. Uygun hastalarda hastane dışında IV antibiyotik uygulanması.
CREST Kılavuzları ve Eron Sınıflaması İlişkisi:
CREST gibi kılavuzlar, Eron Sınıflaması gibi risk değerlendirme araçlarını kullanarak selülit ve erizipel tedavisinde standardize edilmiş yaklaşımlar önerir.
Bu kılavuzlar genellikle:
Hangi antibiyotiklerin seçileceği (ampirik ve hedefe yönelik).
Tedavi süresi.
Hastaneye yatış ve taburculuk kriterleri.
Komplikasyonların yönetimi gibi konularda detaylı öneriler içerir.
ALT-70 Score for Cellulitis: Alt ekstremite selüliti tanısını diğer tanılardan ayırmada olasılığı öngörme.
| Kısaltma / Kriter | Değerlendirme / Durum | Puan (Varsa) |
|---|---|---|
| A (Asymmetry) | Asimetri: Etkilenen ekstremitede (bacak/kol) diğerine göre >3 cm çevre farkı olması (şişlik). | +3 |
| L (Leukocytosis) | Lökositoz: Beyaz küre (WBC) sayısının >15,000/mm³ olması. | +1 |
| T (Tachycardia) | Taşikardi: Kalp hızının >100 atım/dakika olması. | +1 |
| ≥70 (Age) | Yaşın ≥ 70 olması. | +1 |
| TOPLAM PUAN | 0-6 |
ALT-70 Skorunun Yorumlanması ve Risk Sınıflaması:
Toplam ALT-70 skoru, hastanın ayaktan tedavide başarısızlık veya hastaneye yatış gereksinimi riskini gösterir.
Skor ne kadar yüksekse, risk de o kadar artar. Genellikle aşağıdaki gibi bir risk sınıflandırması kullanılır:
| Toplam ALT-70 Skoru | Risk Kategorisi | Önerilen Genel Yaklaşım (Tedavi Ortamı) |
|---|---|---|
| 0 | Çok Düşük Risk | Ayaktan tedavi için yüksek olasılıkla uygun. Ciddi komplikasyon veya tedavi başarısızlığı riski çok düşük. |
| 1-2 | Düşük Risk | Ayaktan tedavi genellikle uygundur, ancak yakın takip ve hastanın genel durumu göz önünde bulundurulmalıdır. |
| 3-4 | Orta Risk | Ayaktan tedavi başarısızlığı veya hastaneye yatış riski artmıştır. Hastanın dikkatli değerlendirilmesi, yakın takip veya kısa süreli gözlem/yatış düşünülebilir. Özellikle komorbiditeleri olanlarda daha temkinli olunmalıdır. |
| 5-6 | Yüksek Risk / Çok Yüksek Risk | Hastaneye yatış gereksinimi olasılığı yüksektir. Ayaktan tedavi başarısızlığı riski belirgindir. Genellikle hastaneye yatırılarak tedavi önerilir. |
Centor Criteria (Modified/McIsaac): Akut farenjitte Grup A Streptokok olasılığını tahmin etme.
| Kriter | Puan (Varsa) |
|---|---|
| 1. Tonsillerde Eksüda (Bademcikler üzerinde iltihap/beyazlık) | +1 |
| 2. Ağrılı/Hassas Ön Servikal Lenfadenopati (Boynun ön tarafındaki lenf bezlerinde şişlik ve hassasiyet) | +1 |
| 3. Ateş Öyküsü veya Ölçülen Ateş (>38°C / 100.4°F) | +1 |
| 4. Öksürük Yokluğu | +1 |
| TOPLAM PUAN (Centor) |
B. McIsaac Skoru (Modifiye Centor Kriterleri):
McIsaac skoru, orijinal Centor kriterlerine yaş faktörünü de ekleyerek GABHS olasılığını daha iyi tahmin etmeyi amaçlar.
McIsaac Skoru Tablosu (14 Mayıs 2025 itibarıyla güncel genel bilgilerdir)
| Kriter | Puan (Varsa) | |
|---|---|---|
| 1. Yaş: | • 3-14 yaş | +1 |
| • 15-44 yaş | 0 | |
| • ≥ 45 yaş | -1 | |
| 2. Tonsillerde Eksüda veya Şişlik | +1 | |
| 3. Ağrılı/Hassas Ön Servikal Lenfadenopati | +1 | |
| 4. Ateş Öyküsü veya Ölçülen Ateş (>38°C / 100.4°F) | +1 | |
| 5. Öksürük Yokluğu | +1 | |
| TOPLAM PUAN (McIsaac) |
Not: McIsaac skorunun bazı yorumlarında yaş için sadece pozitif puanlama yapılır (3-14 yaş için +1) ve diğer yaş grupları 0 puan alır, bu durumda toplam skor 0-5 arasında olur.
Ancak yukarıdaki tablo daha yaygın bir gösterimdir.
Centor/McIsaac Skorlarının Yorumlanması ve Yönetim Önerileri:
Toplam skor, GABHS farenjiti olasılığını ve buna bağlı olarak test veya tedavi stratejisini belirlemede kullanılır.
Aşağıda genel bir rehber sunulmuştur (yerel kılavuzlar ve klinik yargı her zaman önceliklidir):
| Toplam Skor (Centor/McIsaac*) | GABHS Olasılığı (Yaklaşık %) | Önerilen Genel Yaklaşım |
|---|---|---|
| Centor 0-1 / McIsaac ≤0 | Çok Düşük (~%1-10) | Genellikle antibiyotik veya hızlı antijen testi/boğaz kültürü gerekmez. Semptomatik tedavi yeterlidir. Hastaya "güvenlik ağı" bilgisi (semptomlar kötüleşirse veya 3-5 günde düzelmezse tekrar başvurması) verilmelidir. |
| Centor 2 / McIsaac 1-2 | Düşük-Orta (~%10-30) | Hızlı antijen testi (RADT) veya boğaz kültürü yapılması önerilir. Test pozitifse antibiyotik tedavisi başlanır. Test negatifse genellikle antibiyotik verilmez (kültür sonucu beklenir veya semptomatik tedavi). |
| Centor 3 / McIsaac 3 | Orta-Yüksek (~%30-50) | Hızlı antijen testi (RADT) veya boğaz kültürü yapılması kuvvetle önerilir. Test pozitifse antibiyotik tedavisi başlanır. Bazı kılavuzlar bu grupta ampirik antibiyotik tedavisini de (test yapmadan) düşünebilir. |
| Centor ≥4 / McIsaac ≥4 | Yüksek (~%50-70+) | Ampirik antibiyotik tedavisi (test yapmadan veya test sonucu beklenmeden) genellikle önerilir. Hızlı antijen testi veya kültür yine de yapılabilir (özellikle yerel direnç paternleri ve epidemiyoloji açısından). |
FeverPAIN Score: Akut boğaz ağrısında streptokokal enfeksiyon olasılığını ve antibiyotik ihtiyacını değerlendirme.
| Kısaltma / Kriter | Açıklama | Puan (Varsa) |
|---|---|---|
| Fever (Ateş) | Son 24 saat içinde ateş öyküsü veya ölçülen ateş ≥38°C | +1 |
| Purulence (Pürülan Eksüda) | Tonsillerde (bademciklerde) iltihap veya pürülan eksüda varlığı | +1 |
| Attend Rapidly (Hızlı Başvuru / Semptomların Kısa Süresi) | Semptomların başlangıcından itibaren 3 gün veya daha kısa sürede doktora başvuru | +1 |
| Inflamed Tonsils (Şiddetli İnflamasyonlu Tonsiller) | Bademciklerin belirgin şekilde şiş ve kırmızı olması (şiddetli inflamasyon) | +1 |
| No Cough or Coryza (Öksürük veya Burun Akıntısı Yokluğu) | Öksürük veya koriza (nezle belirtileri, burun akıntısı/tıkanıklığı) olmaması | +1 |
| TOPLAM PUAN (FeverPAIN) | 0-5 |
FeverPAIN Skorunun Yorumlanması ve Yönetim Önerileri:
Toplam FeverPAIN skoru, Grup A Streptokok enfeksiyonu olasılığını ve buna bağlı olarak antibiyotik tedavisi için önerileri belirler:
| Toplam FeverPAIN Skoru | Grup A Streptokok (GAS) Pozitifliği Olasılığı (Yaklaşık %) | Önerilen Genel Yönetim Yaklaşımı (NICE Kılavuzu referans alınarak örneklenmiştir) |
|---|---|---|
| 0-1 | %10-18 | Antibiyotik genellikle önerilmez. Semptomatik tedavi (ağrı kesici, boğaz pastili vb.) yeterlidir. Hastaya "güvenlik ağı" bilgisi (semptomlar kötüleşirse veya 3-5 günde düzelmezse tekrar başvurması) verilmelidir. |
| 2 | %34-40 | Gecikmiş (rezerve) antibiyotik reçetesi düşünülebilir. Yani, hastaya reçete verilir ancak semptomları birkaç gün içinde kendiliğinden düzelmezse veya kötüleşirse kullanması söylenir. VEYA semptomatik tedavi ve güvenlik ağı. |
| 3 | %34-40 | Gecikmiş (rezerve) antibiyotik reçetesi VEYA hemen antibiyotik tedavisi düşünülebilir (özellikle risk faktörleri veya şiddetli semptomlar varsa). Hasta ve hekim ortak kararı önemlidir. Hızlı antijen testi (RADT) de bir seçenek olabilir. |
| 4-5 | %62-65 | Hemen antibiyotik tedavisi genellikle önerilir. Hızlı antijen testi veya boğaz kültürü ile tanı doğrulanabilir, ancak yüksek olasılık nedeniyle tedaviye başlanması genellikle geciktirilmez. |
PEWS: Pediyatrik hastalarda klinik kötüleşme riskini belirleme.
| Kategori | Değerlendirilebilecek Parametreler | Genel Puanlama Mantığı (Sapma Derecesine Göre Artan Puan) |
|---|---|---|
| Davranış / Nöroloji | • Aktivite düzeyi (oynuyor, uygun, huzursuz, irritabl, letarjik, sadece ağrıya yanıt, yanıtsız) • AVPU skalası veya modifiye GKS |
0-3 puan |
| Kardiyovasküler | • Kalp hızı (yaşa göre normalin altında veya üstünde olması) • Kapiller geri dolum zamanı (>2 saniye, >3 saniye, >5 saniye gibi) • Cilt rengi/perfüzyonu (pembe, soluk, benekli, siyanoze) • Sistolik kan basıncı (yaşa göre düşük olması) |
0-3 puan (her alt parametre için ayrı veya kombine) |
| Solunum | • Solunum sayısı (yaşa göre normalin altında veya üstünde olması) • Solunum çabası (normal, hafif artmış, orta derecede artmış, şiddetli artmış – örn. retraksiyonlar, burun kanadı solunumu, inleme) • Ek oksijen ihtiyacı (oda havasında satürasyon, aldığı oksijen miktarı) |
0-3 puan (her alt parametre için ayrı veya kombine) |
Örnek Bir Puanlama Mantığı (Genel Konsept):
Her bir kategori (Davranış, Kardiyovasküler, Solunum) içindeki parametreler, çocuğun yaşına göre belirlenmiş normal aralıklardan ne kadar saptığına göre puanlanır.
Bu üç ana kategoriden (veya kullanılan PEWS versiyonuna göre daha fazla kategoriden) alınan puanlar toplanarak Toplam PEWS Skoru elde edilir. Toplam skorun maksimum değeri, kullanılan PEWS versiyonuna göre değişir (örn. 0-9, 0-12, 0-14 vb.).
PEWS Skorunun Yorumlanması ve Klinik Yanıt:
Toplam PEWS skoru, çocuğun klinik kötüleşme riskini ve gereken müdahalenin aciliyetini gösterir.
Skor arttıkça risk artar. Kurumlar genellikle kendi klinik yanıt protokollerini (eskalasyon planları) bu skorlara göre belirler.
Genel Bir Yorumlama ve Yanıt Şeması Örneği:
| Toplam PEWS Skoru (Örnek Aralıklar) | Risk Düzeyi | Önerilen Klinik Yanıt (Örnek) |
|---|---|---|
| 0-2 (veya benzeri düşük aralık) | Düşük Risk | Rutin vital bulgu takibine devam. Hemşire tarafından düzenli değerlendirme. |
| 3-4 (veya benzeri orta aralık) | Orta Risk | Vital bulgu takibinin sıklaştırılması (örn. her 1-2 saatte bir). Daha deneyimli bir hemşire veya sorumlu hekim tarafından değerlendirme. Potansiyel müdahaleler gözden geçirilir. |
| ≥ 5 (veya benzeri yüksek aralık) | Yüksek Risk | Acil tıbbi değerlendirme. Pediatrik acil müdahale ekibinin (Pediatric Rapid Response Team - PRRT) çağrılması veya hastanın derhal daha üst düzey bir bakım alanına (örn. PYBÜ) transferinin değerlendirilmesi. Sürekli veya çok sık vital bulgu takibi. |
| (Tek bir parametrede yüksek puan (örn. 3 puan) alınması) | Yüksek Risk olarak değerlendirilebilir | Toplam skordan bağımsız olarak, tek bir fizyolojik parametredeki ciddi bozulma genellikle acil değerlendirme ve müdahale gerektirir. |
Emergency Severity Index (ESI) - Pediyatrik Modifikasyonları: ESI triyaj sisteminin pediyatrik hastalara uyarlanmış versiyonları.
| ESI Seviyesi | Adı (İngilizce / Türkçe Karşılığı) | Pediyatrik Hastada Anlamı (Genel Örnekler) | Hekim Değerlendirmesi İçin Hedef Süre |
|---|---|---|---|
| 1 | Resuscitation (Resüsitasyon) | Hayatı tehdit eden, hemen müdahale gerektiren durum (örn. solunum arresti, nabızsızlık, aktif status epileptikus, dekompanse şok). | Hemen (Gecikmesiz) |
| 2 | Emergent (Acil) | Potansiyel olarak hayatı tehdit eden veya ciddi morbidite riski olan durum; hızlı değerlendirme ve müdahale gerektirir (örn. ciddi solunum sıkıntısı, ateşli <3 aylık bebek, ciddi dehidratasyon, konfüzyon, şiddetli ağrı, yaşa göre tehlikeli vital bulgular). | < 10-15 dakika içinde |
| 3 | Urgent (İvedi) | Ciddi olabilecek, birden fazla kaynak (örn. laboratuvar + röntgen + IV sıvı) gerektirecek, ancak Seviye 1 veya 2 kadar acil olmayan durum (örn. orta derecede astım atağı, komplike olmayan kırık, orta dehidratasyon, ateşli ancak genel durumu iyi çocuk). | < 30-60 dakika içinde |
| 4 | Less Urgent (Daha Az İvedi) | Tek bir kaynak gerektiren, durumu stabil, daha az acil durum (örn. basit üst solunum yolu enfeksiyonu, minör döküntü, basit yara bakımı). | < 60-120 dakika içinde |
| 5 | Non-Urgent (Acil Olmayan) | Kaynak gerektirmeyen, genellikle birinci basamakta çözülebilecek durumlar (örn. kronik bir durum için kontrol, basit reçete yenileme). | < 120 dakika veya daha uzun |
Manchester Triage System - Pediyatrik Modifikasyonları: Manchester Triyaj Sisteminin pediyatrik hastalara uyarlanmış versiyonları.
| Seviye / Renk Kodu | Aciliyet Düzeyi (İngilizce / Türkçe Karşılığı) | Açıklama / Örnek Pediyatrik Durumlar | Hekim Tarafından Görülme Hedef Süresi |
|---|---|---|---|
| 1 / Kırmızı (Red) | Immediate (Hemen / Derhal) | Hayatı tehdit eden durumlar, anında müdahale gerektirir. Örn: Kardiyopulmoner arrest, aktif konvülziyon, status epileptikus, şok bulguları, ağır solunum yetmezliği (örn. apne, gazping), anafilaksi. |
0 dakika (Gecikmesiz) |
| 2 / Turuncu (Orange) | Very Urgent (Çok Acil) | Hayatı tehdit edebilecek veya hızla kötüleşebilecek ciddi durumlar, çok hızlı değerlendirme ve müdahale gerektirir. Örn: Ciddi astım atağı, şiddetli dehidratasyonla birlikte letarji, sepsis şüphesi, menenjit şüphesi, zehirlenmeler, ciddi travma (henüz resüsitasyon gerektirmeyen), yüksek ateşli <3 aylık bebek (toksik görünüm), şiddetli ağrı. |
10 dakika içinde |
| 3 / Sarı (Yellow) | Urgent (İvedi) | Ciddi olabilecek, ancak hemen hayatı tehdit etmeyen durumlar. Bekleme süresi uzarsa kötüleşme riski vardır. Örn: Orta derecede astım atağı, kusma/ishal ile orta dehidratasyon, komplike olmayan kırık şüphesi, yüksek ateşli >3 aylık çocuk (genel durumu iyi), orta şiddette ağrı, bazı döküntülü hastalıklar. |
60 dakika içinde |
| 4. Yeşil (Green) | Standard (Standart / Normal Aciliyet) | Durumu stabil, daha az acil, ancak acil servis değerlendirmesi gerektiren durumlar. Örn: Hafif üst solunum yolu enfeksiyonu, minör travmalar (burkulma, sıyrık), komplike olmayan döküntü, hafif ağrı. |
120 dakika içinde |
| 5. Mavi (Blue) | Non-Urgent (Acil Olmayan) | Acil müdahale gerektirmeyen, genellikle birinci basamakta çözülebilecek veya ertelenebilecek durumlar. Örn: Kronik sorunların kontrolü, basit reçete yenileme, çok hafif semptomlar. |
240 dakika içinde |
Australasian Triage Scale - Pediyatrik Modifikasyonları: Avustralasya Triyaj Ölçeğinin pediyatrik hastalara uyarlanmış versiyonları.
| Kategori No | Kategori Adı (İngilizce / Türkçe Karşılığı) | Açıklama / Örnek Pediyatrik Durumlar | Tıbbi Değerlendirmeye Başlama Hedef Süresi |
|---|---|---|---|
| ATS 1 | Resuscitation (Resüsitasyon) | Hayatı tehdit eden, hemen müdahale gerektiren durumlar. Örn: Kardiyak arrest, solunum arresti, status epileptikus, ağır travma ile hemodinamik instabilite, dekompanse şok, anafilaktik şok. |
Hemen (Gecikmesiz, %100'ü hemen) |
| ATS 2 | Emergency (Acil) | Yakın zamanda hayatı tehdit edebilecek veya önemli morbiditeye yol açabilecek, zaman açısından kritik durumlar. Örn: Ciddi solunum sıkıntısı, siyanoz, bilinç düzeyinde belirgin azalma, yüksek ateşli <3 aylık bebek (septik görünüm), ciddi dehidratasyon, kontrol altına alınamayan şiddetli ağrı, aktif kanama (kontrol altında olmayan). |
10 dakika içinde (%80'i bu sürede) |
| ATS 3 | Urgent (İvedi) | Potansiyel olarak ciddi, ancak hemen hayatı tehdit etmeyen durumlar. Bekleme süresi uzarsa olumsuz sonuç riski artabilir. Örn: Orta derecede astım atağı, ateşli çocuk (genel durumu görece iyi), kusma/ishal ile orta dehidratasyon, komplike olmayan kırık, orta şiddette ağrı, bazı döküntülü hastalıklar. |
30 dakika içinde (%75'i bu sürede) |
| ATS 4 | Semi-Urgent (Yarı İvedi / Daha Az Acil) | Durumu stabil, ancak bir veya daha fazla tetkik veya tedavi gerektirebilecek, daha az acil durumlar. Örn: Hafif ateşli üst solunum yolu enfeksiyonu, minör travmalar (basit kesikler, burkulmalar), stabil döküntüler, hafif ağrı. |
60 dakika içinde (%70'i bu sürede) |
| ATS 5 | Non-Urgent (Acil Olmayan) | Klinik olarak acil olmayan, genellikle birinci basamakta veya planlı bir şekilde çözülebilecek durumlar. Örn: Kronik sorunların takibi, basit reçete yenileme, çok hafif semptomlar, pansuman değişimi. |
120 dakika içinde (%70'i bu sürede) |
Pediyatrik Değerlendirme Üçgeni (PDÜ): Çocukları hızlı değerlendirme (görünüm, solunum işi, deri dolaşımı).
| Üçgenin Kenarı | Değerlendirilen Özellikler (Anormal Bulgular Neler Olabilir?) | Anlamı (Ne Gösterir?) |
|---|---|---|
| 1. GÖRÜNÜM (Appearance) | T onus (Kas tonusu): Gevşek, hareketsiz, başını tutamama. I nteractiveness (Etkileşim): Çevreye ilgisiz, oyun oynamıyor, tepkisiz. C onsolability (Avutulabilirlik): Sürekli ağlama, irritabilite, avutulamama. L ook/Gaze (Bakış/Göz teması): Boş bakış, göz teması kurmama, sabit bakış. S peech/Cry (Konuşma/Ağlama): Zayıf, tiz, boğuk ağlama veya konuşmama, anlaşılmaz sesler. (Bu özellikler TICLS kısaltmasıyla da hatırlanabilir) |
Beyin perfüzyonu ve oksijenlenmesi, genel metabolik durum ve santral sinir sistemi fonksiyonları hakkında bilgi verir. |
| 2. SOLUNUM ÇABASI (Work of Breathing) | Anormal Solunum Sesleri: Hırıltı (wheezing), stridor, horlama, inleme. Anormal Pozisyon: Tripod duruşu, burun kanatlarının solunuma katılması, başın "evet" şeklinde sallanması (head bobbing). Retraksiyonlar: Kaburgalar arası, supraklavikular, subkostal çekilmeler. Takipne/Bradipne: Yaşa göre anormal derecede hızlı veya yavaş solunum. Apne/Gaspping: Solunum durması veya etkisiz iç çekme tarzında solunum. |
Solunum sisteminin durumu, solunum sıkıntısının veya yetmezliğinin varlığı ve ciddiyeti hakkında bilgi verir. |
| 3. DERİ DOLAŞIMI (Circulation to the Skin) | Solukluk (Pallor): Cildin normalden açık renkli, kansız görünmesi. Mottling (Alacalanma): Ciltte benekli, mermerimsi görünüm. Siyanoz (Cyanosis): Cilt ve mukozalarda mavimsi renk değişikliği (özellikle santral siyanoz). (Kapiller geri dolum zamanı da bu başlık altında değerlendirilebilir, ancak PDÜ genellikle hızlı görsel ve işitsel değerlendirmeye odaklanır.) |
Kardiyovasküler sistemin etkinliği, doku perfüzyonu ve oksijenlenmesi hakkında bilgi verir. Şokun erken belirtisi olabilir. |
PDÜ'nün Yorumlanması ve Fizyolojik Durumun Belirlenmesi:
Bu üç bileşenin her birinin "normal" veya "anormal" olarak değerlendirilmesiyle, çocuğun genel fizyolojik durumu hakkında hızlı bir kanıya varılır.
Farklı kombinasyonlar farklı fizyolojik problemlere işaret edebilir:
| Görünüm | Solunum Çabası | Deri Dolaşımı | Olası Fizyolojik Durum/Problem |
|---|---|---|---|
| Normal | Normal | Normal | Stabil (Genellikle düşük risk) |
| Anormal | Normal | Normal | Beyin Disfonksiyonu / Metabolik Bozukluk (örn. zehirlenme, hipoglisemi, menenjit/ensefalit, kafa travması). Primer solunum veya dolaşım problemi daha az olası. |
| Normal | Anormal | Normal | Solunum Sıkıntısı (Respiratory Distress) (Kompanse). Beyin perfüzyonu ve dolaşım henüz iyi, ancak solunum sistemi zorlanıyor. |
| Anormal | Anormal | Normal | Solunum Yetmezliği (Respiratory Failure) (Dekompansasyon başlıyor). Solunum çabası artmış veya azalmış (tükenme) olabilir, beyin fonksiyonları etkilenmeye başlamış. |
| Normal | Normal | Anormal | Kompanse Şok (Dolaşım yetmezliğinin erken evresi). Vücut, beyin gibi hayati organlara kan akımını korumak için periferik dolaşımı azaltmış. Görünüm ve solunum henüz normal olabilir. |
| Anormal | Normal | Anormal | Dekompanse Şok (Dolaşım yetmezliği ilerlemiş). Periferik dolaşım bozuk, beyin perfüzyonu etkilenmiş. Solunum çabası başlangıçta normal olabilir ancak hızla bozulabilir. VEYA Ciddi Beyin Disfonksiyonu / Metabolik Bozukluk ile birlikte sekonder dolaşım bozukluğu. |
| Anormal | Anormal | Anormal | Kardiyopulmoner Yetmezlik / Dekompanse Şok (Geç Evre). Tüm sistemler etkilenmiş, hayatı tehdit eden durum, acil resüsitasyon gerektirir. |
Paediatric Canadian Triage and Acuity Scale (PaedCTAS): Pediyatrik hastalar için triyaj ölçeği.
| Seviye | Adı (İngilizce / Türkçe Karşılığı) | Açıklama / Durum Örnekleri | Hekim Değerlendirmesi İçin Hedef Süre |
|---|---|---|---|
| 1 | Resuscitation (Resüsitasyon) | Hayatı tehdit eden durumlar; hemen müdahale gerektirir. Örn: Kardiyak arrest, solunum arresti, ağır travma, aktif konvülziyon, şok. | Hemen (Gecikmesiz) |
| 2 | Emergent (Acil) | Potansiyel olarak hayatı veya organ fonksiyonunu tehdit eden durumlar; hızlı değerlendirme ve müdahale gerektirir. Örn: Şiddetli solunum sıkıntısı, dehidratasyonla birlikte letarji, yüksek ateşli <3 aylık bebek, ciddi alerjik reaksiyon, bilinç değişikliği, şiddetli ağrı. | < 15 dakika içinde |
| 3 | Urgent (İvedi) | Ciddi olabilecek ancak hemen hayatı tehdit etmeyen durumlar. Bekleme süresi uzarsa kötüleşebilir. Örn: Orta derecede solunum sıkıntısı, kusma/ishal ile orta dehidratasyon, kırık şüphesi (komplike olmayan), yüksek ateşli >3 aylık çocuk (genel durumu iyi), orta şiddette ağrı. | < 30 dakika içinde |
| 4 | Less Urgent (Daha Az İvedi) | Hastanın durumu stabil, ancak değerlendirme ve tedavi gerektiriyor. Bekleme, komplikasyon riskini minimal düzeyde artırır. Örn: Hafif solunum yolu enfeksiyonu (ateşsiz veya hafif ateşli), minör travmalar, döküntü (sistemik bulgu yoksa), hafif ağrı. | < 60 dakika içinde |
| 5 | Non-Urgent (Acil Olmayan) | Acil müdahale gerektirmeyen, genellikle birinci basamakta çözülebilecek veya ertelenebilecek durumlar. Örn: Kronik sorunların kontrolü, reçete yazdırma, hafif soğuk algınlığı (komplikasyonsuz). | < 120 dakika içinde |
Pediatric Appendicitis Score (PAS): Çocuklarda akut apandisit tanısını koymada veya dışlamada yardımcı.
| Kriter / Klinik Bulgu | Puan |
|---|---|
| Migration of pain (Ağrının göbek çevresinden sağ alt kadrana göç etmesi) | 1 |
| Anorexia (İştahsızlık) | 1 |
| Nausea or Vomiting (Bulantı veya Kusma) | 1 |
| Tenderness in right lower quadrant (Sağ alt kadranda hassasiyet): | |
| • Cough/Percussion/Hopping tenderness (Öksürük, perküsyon veya zıplama ile hassasiyet) | 2 |
| • Guarding/Rebound tenderness (Defans/Rebound hassasiyeti) | (Yukarıdaki 2 puana dahil veya ayrı bir değerlendirme) |
| Elevated temperature (Ateş ≥ 38.0°C / 100.4°F) | 1 |
| Leukocytosis (Lökositoz - Beyaz küre sayısı > 10,000/mm³) | 1 |
| Shift to the left (Nötrofil sola kayma - Çomak nötrofil yüzdesi > %5 veya mutlak çomak sayısı > 500/mm³) | 1 |
| Toplam Puan (Bazen MANTRELS kısaltmasının modifiye hali olarak da hatırlanabilir, ancak PAS daha yaygın kullanımdadır) | 0-10 |
Not: "Sağ alt kadranda hassasiyet" maddesinin puanlaması bazen tek bir 2 puanlık madde olarak (şiddetli hassasiyet veya rebound/defans varsa) veya öksürük/perküsyon/zıplama ile olan hassasiyet ve defans/rebound'un ayrı ayrı değerlendirilmesiyle değişebilir. En yaygın kullanımı tek bir madde altında 2 puan verilmesidir.
PAS Skorunun Yorumlanması ve Risk Sınıflaması:
Toplam PAS skoru, akut apandisit olasılığını tahmin etmek için kullanılır.
Skor arttıkça apandisit olasılığı da artar. Genellikle üç risk kategorisi tanımlanır:
| Toplam PAS Skoru | Risk Kategorisi | Apandisit Olasılığı (Yaklaşık) | Önerilen Genel Yönetim Yaklaşımı |
|---|---|---|---|
| 0-3 | Düşük Risk | < %5-10 | Apandisit olasılığı düşüktür. Genellikle ileri görüntüleme veya cerrahi konsültasyon gerekmez. Hasta semptomatik tedavi ve evde takip önerileriyle taburcu edilebilir. Belirtiler devam eder veya kötüleşirse tekrar başvurmaları söylenir. Bazı kaynaklar 0-2'yi çok düşük, 3-4'ü düşük olarak da ayırabilir. |
| 4-6 | Orta Risk / Belirsiz Risk | %20-60 | Apandisit olasılığı belirsizdir. Bu hastalar genellikle gözlem altına alınır, seri muayeneler yapılır ve/veya ileri görüntüleme (genellikle ultrasonografi ilk tercih, gerekirse MRG veya BT) planlanır. Cerrahi konsültasyonu da düşünülebilir. |
| ≥ 7 | Yüksek Risk | >%75-90 | Apandisit olasılığı çok yüksektir. Bu hastalar için genellikle erken cerrahi konsültasyonu ve potansiyel apendektomi hazırlığı önerilir. Görüntüleme bazen tanıyı doğrulamak veya komplike apandisit (örn. apse, perforasyon) şüphesini değerlendirmek için yapılabilir. |
Pediatric Appendicitis Risk Calculator (pARC): Çocuklarda akut apandisit olasılığını kantitatif olarak değerlendirme.
| Kategori | Girdi Parametresi | Değerler / Seçenekler (Örnek) |
|---|---|---|
| Demografik Bilgiler | Yaş (Yıl) | Genellikle ≥5 yaş çocuklar için kullanılır. Farklı yaş grupları modelde farklı ağırlıklara sahip olabilir. |
| Cinsiyet | Erkek / Kadın | |
| Semptomlar ve Öykü | Ağrının Süresi | < 24 saat, 24-47 saat, 48-96 saat gibi kategoriler |
| Ağrının Sağ Alt Kadrana Göç Etmesi (Migrasyonu) | Evet / Hayır | |
| Yürürken, Zıplarken veya Öksürürken Ağrı Olması (Periton İrritasyon Bulgusu) | Evet / Hayır | |
| Fizik Muayene Bulguları | Sağ Alt Kadranda Maksimum Hassasiyet | Evet / Hayır |
| Defans (Karın kaslarında istemsiz kasılma) | Evet / Hayır | |
| Laboratuvar Bulguları | Mutlak Nötrofil Sayısı (Absolute Neutrophil Count - ANC) (hücre/mm³ veya x10⁹/L) | Sürekli bir değer olarak girilir. Modelde belirli eşiklere göre veya sürekli bir değişken olarak kullanılır. (Örneğin, >6750 veya >8000 gibi eşikler bazı çalışmalarda apandisit riskini artıran faktörler olarak bulunmuştur, ancak pARC modelinde daha karmaşık bir şekilde entegre edilebilir.) |
pARC Sonuçlarının Yorumlanması ve Risk Sınıflaması:
Hesaplayıcı, girilen verilere dayanarak hastanın apandisit geçirme olasılığını yüzde (%) olarak verir.
Bu risk yüzdesine göre hastalar genellikle üç risk kategorisine ayrılır:
| pARC Tarafından Hesaplanan Apandisit Riski (%) | Risk Kategorisi | Önerilen Genel Yönetim Yaklaşımı (Örnek) |
|---|---|---|
| < %15 (veya modele göre belirlenen düşük eşik) | Düşük Risk | Apandisit olasılığı çok düşüktür. Genellikle ileri görüntüleme (özellikle BT) veya acil cerrahi konsültasyon gerekmeyebilir. Hasta, güvenlik ağı önerileriyle (semptomlar kötüleşirse veya devam ederse geri gelme) taburcu edilebilir veya kısa süreli gözlemde tutulabilir. |
| %15 – %84 arası (veya modele göre belirlenen orta eşik aralığı) | Orta Risk / Belirsiz Risk | Apandisit olasılığı belirsizdir. Bu gruptaki hastalar genellikle ek değerlendirme gerektirir. Bu, seri muayeneler, gözlem ve/veya görüntüleme (öncelikle ultrasonografi, gerekirse MRG veya düşük doz BT) anlamına gelebilir. Cerrahi konsültasyonu da bu grupta düşünülebilir. |
| ≥ %85 (veya modele göre belirlenen yüksek eşik) | Yüksek Risk | Apandisit olasılığı çok yüksektir. Genellikle erken cerrahi konsültasyonu ve potansiyel apendektomi için hazırlık önerilir. Bu grupta görüntüleme, tanıyı doğrulamak veya komplike apandisit (apse, perforasyon) şüphesini dışlamak için gerekebilir. |
Alvarado Score: Akut apandisit tanısında yardımcı (pediyatrik popülasyonda da kullanımı).
| Kısaltma (MANTRELS) | Kriter / Klinik Bulgu | Puan |
|---|---|---|
| M (Migration) | Ağrının Migrasyonu (Göbek çevresinden sağ alt kadrana yer değiştirmesi) | 1 |
| A (Anorexia) | Anoreksi (İştahsızlık) | 1 |
| N (Nausea) | Bulantı (Nausea) ve/veya Kusma | 1 |
| T (Tenderness) | Sağ Alt Kadranda Hassasiyet (Tenderness in Right Lower Quadrant) | 2 |
| R (Rebound) | Rebound Hassasiyeti (Sağ alt kadranda, bastırıp çekince ağrının artması) | 1 |
| E (Elevation) | Ateş (Elevation of temperature) (>37.3°C veya bazı kaynaklarda >38°C) | 1 |
| L (Leukocytosis) | Lökositoz (Beyaz küre sayısı > 10,000/mm³) | 2 |
| S (Shift) | Nötrofil Sola Kayma (Nötrofil yüzdesinin >%75 olması veya çomak formlarda artış) | 1 |
| TOPLAM PUAN | 0-10 |
Alvarado Skorunun Yorumlanması ve Apandisit Olasılığı:
Toplam Alvarado skoru, akut apandisit olasılığını tahmin etmek için kullanılır.
Skor arttıkça apandisit olasılığı da artar. Genellikle üç veya dört risk kategorisi tanımlanır:
| Toplam Alvarado Skoru | Risk Kategorisi | Apandisit Olasılığı (Yaklaşık) | Önerilen Genel Yönetim Yaklaşımı |
|---|---|---|---|
| 0-3 (veya 0-4) | Düşük Risk | < %5-15 | Apandisit olasılığı düşüktür. Genellikle ayaktan takip, semptomatik tedavi önerilir. Diğer tanılar düşünülmelidir. İleri tetkik genellikle gerekmez. |
| 4-6 (veya 5-6) | Orta Risk / Şüpheli | %15-60 | Apandisit olasılığı belirsizdir. Bu hastalar genellikle gözlem altına alınır, seri muayeneler yapılır ve/veya görüntüleme (ultrasonografi veya BT) planlanır. Cerrahi konsültasyonu düşünülebilir. |
| 7-8 | Yüksek Olasılık | %60-90 | Apandisit olasılığı yüksektir. Genellikle cerrahi konsültasyonu ve potansiyel apendektomi için hazırlık önerilir. Görüntüleme tanıyı desteklemek için yapılabilir. |
| 9-10 | Çok Yüksek Olasılık | >%90 | Genellikle doğrudan cerrahi müdahale (apendektomi) düşünülür. |
Pediatric Trauma Score (PTS): Çocuk travma hastalarında ciddiyet değerlendirmesi.
| Bileşen | Değerlendirme / Durum | Puan |
|---|---|---|
| 1. Vücut Ağırlığı (kg) | > 20 kg (Genellikle >5 yaş) | +2 |
| 10 – 20 kg (Genellikle 1-5 yaş) | +1 | |
| < 10 kg (Genellikle <1 yaş) | -1 | |
| 2. Hava Yolu Durumu | Normal | +2 |
| Destekli (örn. oral airway, nazal airway, oksijen) | +1 | |
| Kontrolsüz / Entübe / Cerrahi hava yolu gereksinimi | -1 | |
| 3. Sistolik Kan Basıncı (SKB) (mmHg) | > 90 mmHg | +2 |
| 50 – 90 mmHg | +1 | |
| < 50 mmHg veya nabız alınamıyor | -1 | |
| 4. Bilinç Düzeyi (Santral Sinir Sistemi) | Tamamen uyanık (GKS 13-15 veya AVPU'da A) | +2 |
| Bilinç bulanıklığı / Letarji (GKS 9-12 veya AVPU'da V/P) | +1 | |
| Koma / Yanıtsız (GKS <8 veya AVPU'da U) | -1 | |
| 5. Açık Kırık Varlığı | Yok | +2 |
| Tek bir açık kırık | +1 | |
| Birden fazla açık kırık VEYA penetran kraniyal yaralanma | -1 | |
| 6. Kutanöz Yaralanmalar (Cilt) | Yok veya minör | +2 |
| Majör veya penetran (örn. geniş laserasyon, doku kaybı) | +1 | |
| Avülsiyon (deri ve altındaki dokunun kopması), doku kaybı ile birlikte penetran yaralanma | -1 | |
| TOPLAM PUAN | -6 ile +12 arası |
Pediyatrik Travma Skorunun (PTS) Yorumlanması ve Mortalite Riski:
Toplam PTS, yaralanmanın ciddiyeti ve beklenen mortalite riski ile ters orantılıdır; yani skor düştükçe mortalite riski artar.
| Toplam PTS Skoru | Tahmini Mortalite Riski (Yaklaşık %) | Genel Yorumlama |
|---|---|---|
| > 8 | < %1 - %5 | Hafif travma, düşük mortalite riski |
| 6 - 8 | ~%5 - %15 | Orta derecede travma, artmış mortalite riski |
| 3 - 5 | ~%15 - %40 | Ciddi travma, yüksek mortalite riski |
| 0 - 2 | ~%40 - %70 | Çok ciddi travma, çok yüksek mortalite riski |
| < 0 | >%70 - %90+ | Kritik travma, aşırı yüksek mortalite riski |
PECARN Pediatric Head Injury/Trauma Algorithm: Pediyatrik kafa travmalarında BT gerekliliğini belirleme.
| Değerlendirilen Kriter / Bulgu | KÖ-TBH Riski ve Önerilen Yaklaşım (Eğer SADECE BU BULGU VARSA ve diğerleri negatifse) |
|---|---|
| 1. Glasgow Koma Skalası (GKS) < 15 VEYA Değişmiş Mental Durum (Alert olmama veya normal davranış göstermeme) | KÖ-TBH Riski Yüksek (%4.4 civarı). BT çekilmesi GÜÇLÜ BİR ŞEKİLDE DÜŞÜNÜLMELİDİR. |
| 2. Palpabl (Elle Hissedilen) Kafa Kırığı | KÖ-TBH Riski Yüksek (%4.4 civarı). BT çekilmesi GÜÇLÜ BİR ŞEKİLDE DÜŞÜNÜLMELİDİR. |
| Yukarıdaki iki bulgudan hiçbiri yoksa, aşağıdaki DÖRT bulgu değerlendirilir: | |
| 3. Oksipital, Parietal veya Temporal Bölgede Saçlı Deri Hematomu | KÖ-TBH Riski Orta (%0.8 civarı). BT veya gözlem kararı klinik yargıya, ebeveyn tercihine ve diğer faktörlere göre verilir. |
| 4. Ebeveyn Tarafından Bildirilen Anormal Davranış / Normal Davranışında Değişiklik | KÖ-TBH Riski Orta (%0.8 civarı). BT veya gözlem kararı klinik yargıya, ebeveyn tercihine ve diğer faktörlere göre verilir. |
| 5. Ciddi Yaralanma Mekanizması (Örn. >0.9 metreden (3 feet) düşme, motorlu araç kazası (yolcu, fırlama, devrilme), yüksek hızlı nesne çarpması) | KÖ-TBH Riski Orta (%0.8 civarı). BT veya gözlem kararı klinik yargıya, ebeveyn tercihine ve diğer faktörlere göre verilir. |
| 6. Bilinç Kaybı ≥ 5 Saniye | KÖ-TBH Riski Orta (%0.8 civarı). BT veya gözlem kararı klinik yargıya, ebeveyn tercihine ve diğer faktörlere göre verilir. |
| Yukarıdaki altı bulgunun HİÇBİRİ yoksa: | |
| KÖ-TBH Riski Çok Düşük (<%0.02). BT genellikle gerekli değildir. | |
Tablo 2: PECARN Pediyatrik Kafa Travması Kuralı - 2 YAŞ VE ÜZERİ ÇOCUKLAR İÇİN (14 Mayıs 2025 itibarıyla güncel genel bilgilerdir)
| Değerlendirilen Kriter / Bulgu | KÖ-TBH Riski ve Önerilen Yaklaşım (Eğer SADECE BU BULGU VARSA ve diğerleri negatifse) |
|---|---|
| 1. Glasgow Koma Skalası (GKS) < 15 VEYA Değişmiş Mental Durum (Konfüzyon, ajitasyon, uykuya meyil, yavaş yanıt verme, tekrarlayan sorular sorma gibi) | KÖ-TBH Riski Yüksek (%4.3 civarı). BT çekilmesi GÜÇLÜ BİR ŞEKİLDE DÜŞÜNÜLMELİDİR. |
| 2. Baziller Kafatası Kırığı Belirtileri (Örn. hemotimpanum, rakun gözleri, Battle belirtisi, BOS sızıntısı [rinore/otore]) | KÖ-TBH Riski Yüksek (%4.3 civarı). BT çekilmesi GÜÇLÜ BİR ŞEKİLDE DÜŞÜNÜLMELİDİR. |
| Yukarıdaki iki bulgudan hiçbiri yoksa, aşağıdaki DÖRT bulgu değerlendirilir: | |
| 3. Ciddi Yaralanma Mekanizması (Örn. >1.5 metreden (5 feet) düşme, motorlu araç kazası (yolcu, fırlama, devrilme, bisikletli/yayaya araç çarpması), kafa üzerine düşme) | KÖ-TBH Riski Orta (%0.8 civarı). BT veya gözlem kararı klinik yargıya, ebeveyn tercihine ve diğer faktörlere göre verilir. |
| 4. Bilinç Kaybı Öyküsü | KÖ-TBH Riski Orta (%0.8 civarı). BT veya gözlem kararı klinik yargıya, ebeveyn tercihine ve diğer faktörlere göre verilir. |
| 5. Kusma Öyküsü | KÖ-TBH Riski Orta (%0.8 civarı). BT veya gözlem kararı klinik yargıya, ebeveyn tercihine ve diğer faktörlere göre verilir. |
| 6. Şiddetli Baş Ağrısı | KÖ-TBH Riski Orta (%0.8 civarı). BT veya gözlem kararı klinik yargıya, ebeveyn tercihine ve diğer faktörlere göre verilir. |
| Yukarıdaki altı bulgunun HİÇBİRİ yoksa: | |
| KÖ-TBH Riski Çok Düşük (<%0.05). BT genellikle gerekli değildir. | |
CHALICE Rule: Pediyatrik kafa travmasında klinik olarak önemli beyin hasarı riskini değerlendirme. Aşağıdakilerden Herhangi birinin varlığında BT çekilmelidir
| Kategori | Kriterler |
|---|---|
| Öykü | 1. 5 dakikadan uzun süren tanıklı bilinç kaybı |
| 2. 5 dakikadan uzun süren amnezi (olayı hatırlayamama; anterograd veya retrograd) | |
| 3. Anormal uyku hali / sersemlik (doktor veya hemşire tarafından belirtilmiş) | |
| 4. Kafa travması sonrası üç veya daha fazla ayrı kusma atağı | |
| 5. Kaza dışı travma şüphesi (örn. çocuk istismarı) | |
| 6. Travma sonrası nöbet geçirme (daha önceden epilepsi tanısı olmayan çocuklarda) | |
| Fizik Muayene | 1. Glasgow Koma Skalası (GKS) puanının <14 olması (veya 1 yaşından küçük bebeklerde GKS <15) |
| 2. Penetran (delici) veya deprese (çökme) kafatası kırığı şüphesi ya da gergin fontanel (bıngıldak) | |
| 3. Kafa tabanı kırığı bulguları: | |
| - Hemotimpanum (kulak zarının arkasında kan) | |
| - "Panda gözleri" (göz çevresinde bilateral morluk) | |
| - Battle belirtisi (kulak arkasında morluk) | |
| - Kulaktan veya burundan beyin omurilik sıvısı (BOS) sızıntısı | |
| 4. Fokal (bölgesel) nörolojik bulgu (örn. yeni gelişen güçsüzlük, his kaybı, anormal refleksler, kraniyal sinir felci) | |
| 5. 1 yaşından küçük bebeklerde başta 5 cm’den büyük morluk, şişlik veya kesi | |
| Yaralanma Mekanizması | 1. Tehlikeli yaralanma mekanizması: |
| - Yüksek hızlı motorlu araç kazası (örn. yayaya çarpma, araçtan fırlama, devrilme) | |
| - 3 metreden (veya çocuğun boyunun 2 katından fazla) yüksekten düşme | |
| - Başa yüksek enerjili bir cisimle çarpma |
CATCH Rule: Pediyatrik kafa travmasında BT gerekliliğini belirleme.
Aşağıdaki kriterlerden herhangi birinin varlığı durumunda kafa BT'si çekilmesi düşünülmelidir:
| Risk Kategorisi | Kriterler |
|---|---|
| Yüksek Risk Faktörleri | 1. Glasgow Koma Skalası (GKS) puanının yaralanmadan 2 saat sonra <15 olması. |
| 2. Açık veya çökme (deprese) kafatası kırığı şüphesi. | |
| 3. Giderek kötüleşen baş ağrısı öyküsü. | |
| 4. Muayenede irritabilite / aşırı huzursuzluk (özellikle 2 yaş altı çocuklarda kalıcıysa). | |
| Orta Risk Faktörleri / Diğer Önemli Bulgular | 5. Kafa tabanı kırığına dair herhangi bir bulgu (örn. hemotimpanum, "rakun gözleri", Battle belirtisi, kulaktan/burundan BOS veya kanlı akıntı). |
| 6. Büyük, yumuşak (fluktuan veren) saçlı deri hematomu. | |
| 7. Tehlikeli yaralanma mekanizması (örn. motorlu araç kazası, 1.5 metreden (yaklaşık 5 basamak) yüksekten düşme, bisiklet kazası gibi yüksek enerjili travmalar). |
PECARN Abdominal Trauma Prediction Rule: Pediyatrik künt abdominal travma sonrası intraabdominal yaralanma riskini belirleme.
Elbette, PECARN Abdominal Travma Tahmin Kuralı'na göre bir çocuğun künt karın travması sonrası klinik olarak önemli bir karın içi yaralanma (intra-abdominal injury - IAI) açısından çok düşük riskli kabul edilmesi için gereken kriterleri gösteren bir tabloyu aşağıda bulabilirsiniz. Bu kural, BT taraması ihtiyacını azaltmaya yardımcı olmak için kullanılır. Eğer aşağıdaki tüm kriterler karşılanıyorsa, çocuk çok düşük riskli kabul edilir:
| Kriter No. | Çok Düşük Risk İçin Karşılanması Gereken Kriter (Aşağıdakilerin Tümü Doğruysa) |
|---|---|
| 1 | Karın duvarında travma bulgusu (örneğin morarma, sıyrık) VEYA emniyet kemeri izi YOK. |
| 2 | Glasgow Koma Skalası (GKS) puanı ≥ 14 (yani GKS 14 veya 15). |
| 3 | Muayenede karında hassasiyet YOK. |
| 4 | Göğüs duvarında travma bulgusu (örneğin morarma, hassasiyet, krepitasyon) YOK. |
| 5 | Çocuğun karın ağrısı şikayeti YOK. |
| 6 | Akciğer oskültasyonunda (dinleme) solunum seslerinde azalma YOK. |
| 7 | Travma sonrası kusma YOK. |
APGAR Score: Yenidoğanın doğum sonrası vital durumunu ve resüsitasyon ihtiyacını hızlıca değerlendirme.
APGAR Skoru (Yenidoğanın Doğum Sonrası Durumu) Yenidoğanın doğum sonrası genel sağlık durumunu ve resüsitasyon ihtiyacını hızlıca değerlendirmek için doğumu takiben 1. ve 5. dakikalarda (gerekirse daha sonra da) kullanılır.
| Kriter | 0 Puan | 1 Puan | 2 Puan |
|---|---|---|---|
| Appearance (Cilt Rengi) | Soluk veya mor/mavi | Vücut pembe, ekstremiteler mavi | Tamamen pembe |
| Pulse (Kalp Hızı) | Yok | < 100 atım/dakika | ≥ 100 atım/dakika |
| Grimace (Refleks Uyarılabilirliği) | Yanıt yok | Yüz buruşturma, hafif ağlama | Güçlü ağlama, öksürme, hapşırma |
| Activity (Kas Tonusu) | Gevşek, hareketsiz | Ekstremitelerde hafif fleksiyon | Aktif hareket, iyi fleksiyon |
| Respiration (Solunum Çabası) | Yok | Yavaş, düzensiz, zayıf ağlama | İyi, güçlü ağlama |
| Toplam APGAR Skoru (Her bir zaman dilimi için ayrı hesaplanır) | 0-10 |
Yorum (Genel Yaklaşım):
pSOFA Score: Kritik hasta çocuklarda SOFA skorunun yaşa göre uyarlanmış versiyonu ile organ disfonksiyonunu değerlendirme.
pSOFA Skoru Bileşenleri
| Organ Sistemi | Değerlendirilen Temel Parametreler (Örnekler) |
|---|---|
| 1. Solunum Sistemi | - PaO ₂ /FiO ₂ oranı (kandaki oksijenin solunan oksijen oranına göre durumu) |
| - Mekanik ventilasyon ihtiyacı ve tipi | |
| 2. Kardiyovasküler Sistem | - Yaşa göre ayarlanmış ortalama arteriyel basınç (OAB) veya sistolik kan basıncı |
| - Vazopresör ilaçların (örn. dopamin, adrenalin) kullanımı ve dozu | |
| 3. Karaciğer Sistemi | - Serum bilirubin düzeyi |
| 4. Koagülasyon (Hematolojik) Sistemi | - Trombosit (platelet) sayısı |
| 5. Böbrek Sistemi | - Yaşa göre ayarlanmış serum kreatinin düzeyi |
| - İdrar çıkışı miktarı | |
| 6. Merkezi Sinir Sistemi (Nörolojik) | - Glasgow Koma Skalası (GKS) puanı |
PELOD-2 Score: Pediyatrik yoğun bakım hastalarında organ disfonksiyonu ve mortalite riskini değerlendirme.
| Organ Sistemi | Değerlendirilen Değişkenler |
|---|---|
| 1. Nörolojik Sistem | 1. Glasgow Koma Skalası (GKS) puanı |
| 2. Pupil (göz bebeği) ışık reaksiyonu | |
| 2. Kardiyovasküler Sistem | 3. Sistemik Ortalama Arteriyel Basınç (OAB) (yaşa göre değerlendirilir) |
| 4. Kan laktat düzeyi | |
| 3. Böbrek Sistemi | 5. Serum kreatinin düzeyi (yaşa göre değerlendirilir) |
| 4. Solunum Sistemi | 6. PaO ₂ /FiO ₂ oranı (Arteriyel oksijen parsiyel basıncının inspire edilen oksijen fraksiyonuna oranı) |
| 7. PaCO ₂ (Arteriyel karbondioksit parsiyel basıncı) | |
| 8. İnvaziv mekanik ventilasyon varlığı | |
| 5. Hematolojik Sistem | 9. Lökosit (beyaz kan hücresi) sayısı |
| 10. Trombosit sayısı |
PRISM III Score: Pediyatrik yoğun bakım hastalarında mortalite riskini değerlendirme.
| Değişken Kategorisi | Değerlendirilen Temel Parametreler (Örnekler) |
|---|---|
| 1. Kardiyovasküler Değişkenler | - Minimum sistolik kan basıncı (yaşa göre) |
| - Kalp hızı (yaşa göre) | |
| 2. Nörolojik Değişkenler | - Pupil (göz bebeği) ışık reaksiyonları |
| - Mental durum (örn. stupor, koma; Glasgow Koma Skalası ile ilişkili bulgular) | |
| 3. Asit-Baz / Kan Gazı Değerleri | - Arteriyel pH |
| - Arteriyel PaCO ₂ (karbondioksit basıncı) | |
| - Total CO ₂ veya serum bikarbonat düzeyi | |
| - Arteriyel PaO ₂ (oksijen basıncı) | |
| 4. Hematolojik Değişkenler | - Lökosit (beyaz kan hücresi) sayısı |
| - Trombosit sayısı | |
| - Protrombin Zamanı (PT) / Aktive Parsiyel Tromboplastin Zamanı (aPTT) | |
| 5. Biyokimyasal Değişkenler | - Kan glikoz düzeyi |
| - Serum potasyum düzeyi | |
| - Serum kreatinin düzeyi | |
| - Kan Üre Azotu (BUN) | |
| 6. Vücut Sıcaklığı | - En düşük veya en yüksek vücut sıcaklığı |
Phoenix Sepsis Score (PSS): Pediyatrik sepsis tanısı ve organ disfonksiyonu değerlendirmesi için yeni bir skorlama.
| Organ Sistemi | Değerlendirilen Temel Parametreler / Durumlar | Puan Katkısı / Aralığı |
|---|---|---|
| 1. Solunum Sistemi | - Solunum desteği ihtiyacı ve tipi (örn. hiç yok, herhangi bir nazal/maske desteği, non-invaziv ventilasyon, invaziv mekanik ventilasyon [IMV]) - PaO ₂ /FiO ₂ oranı veya SpO ₂ /FiO ₂ oranı (belirli eşik değerlere göre kötüleşme derecesi) |
0-3 puan (bu iki bileşenin en kötü durumuna göre kombine puan) |
| 2. Kardiyovasküler Sistem | Bu sistemin puanı, aşağıdaki üç alt bileşenin puanlarının toplamıdır: | |
| - Vazoaktif İlaç Kullanımı: Yok (0 puan), 1 ilaç (1 puan), 2 veya daha fazla ilaç (2 puan) | ||
| - Kan Laktat Düzeyi: <5 mmol/L (0 puan), 5 ila <11 mmol/L (1 puan), ≥11 mmol/L (2 puan) | ||
| - Yaşa Göre Ayarlanmış Ortalama Arteriyel Basınç (OAB) Düşüklüğü: Yok/Normal (0 puan), Orta Düşüklük (1 puan), Ciddi Düşüklük (2 puan) | 0-6 puan (alt bileşenlerin toplamı) | |
| 3. Koagülasyon (Pıhtılaşma) Sistemi | Aşağıdaki laboratuvar bulgularından herhangi birinin varlığı için 1 puan (bu sistemden en fazla 2 puan alınabilir): - Trombosit sayısı < 100.000/µL - INR (Uluslararası Normalize Oran) > 1.3 - D-dimer > 2 mg/L FEU (Fibrin Eşdeğeri Birimi) - Fibrinojen < 100 mg/dL |
0-2 puan (her anormal bulgu için 1 puan, maksimum 2 puan) |
| 4. Nörolojik Sistem | - Glasgow Koma Skalası (GKS) puanı ≤ 10 (1 puan) - Bilateral (iki taraflı) fiks pupil (ışığa yanıtsız göz bebekleri) (2 puan) |
0-2 puan (en kötü bulguya göre puanlanır; fiks pupil varlığı GKS'den bağımsız olarak 2 puan alır) |
| TOPLAM PHOENIX SEPSİS SKORU | 0-13 puan (yukarıdaki dört sistemden alınan puanların toplamı) |
Pediatric Emergency Research Networks (PERN) Asthma Score(s): Pediyatrik astım şiddetini değerlendirmek için kullanılan çeşitli klinik skorlar.
| Değerlendirilen Parametre | Bulgular | Puan |
|---|---|---|
| 1. Oksijen Satürasyonu (SpO ₂ ) (Oda havasında) | SpO ₂ ≥ %95 | 0 |
| SpO ₂ %92 - %94 | 1 | |
| SpO ₂ < %92 | 2 | |
| 2. Hava Girişi (Oskültasyonla) | Normal, her iki akciğerde eşit ve iyi hava girişi | 0 |
| Hafif azalmış hava girişi | 1 | |
| Orta derecede azalmış hava girişi | 2 | |
| Ciddi derecede azalmış veya sessiz akciğer (çok az hava girişi) | 3 | |
| 3. Wheezing (Hırıltı/Hışıltı) (Oskültasyonla) | Wheezing yok | 0 |
| Sadece ekspiryum sonunda wheezing | 1 | |
| Tüm ekspiryum boyunca wheezing (inspiryumda da olabilir) | 2 | |
| Ekspiryum ve inspiryumda belirgin wheezing VEYA hava girişi çok azaldığı için wheezing duyulmuyor (sessiz akciğer) | 3 | |
| 4. Supraasternal Çekilmeler (Sternum kemiğinin üstündeki çekilmeler) | Çekilme yok | 0 |
| Hafif çekilme | 1 | |
| Belirgin çekilme | 2 | |
| 5. Skalen Kasların Kullanımı (Boyundaki yardımcı solunum kaslarının kullanımı) | Kullanım yok | 0 |
| Hafif kullanım | 1 | |
| Belirgin kullanım | 2 |
Toplam PRAM Skoru ve Yorumlanması:
Tüm parametrelerden elde edilen puanlar toplanarak Toplam PRAM Skoru (0 ile 12 arasında) hesaplanır.
Bu toplam skor, astım atağının şiddetini sınıflandırmak için kullanılır:
Alvarado Score (MANTRELS Score): Akut apandisit olasılığını değerlendirme, cerrahi karar verme sürecine yardımcı olma.
Alvarado Skoru (Akut Apandisit Olasılığı) Akut apandisit şüphesi olan hastalarda tanıya yardımcı olmak için kullanılır.
| Belirti / Bulgular | Puan |
|---|---|
| M igratory right iliac fossa pain (Göçen sağ alt kadran ağrısı) | 1 |
| A norexia (İştahsızlık) | 1 |
| N ausea / Vomiting (Bulantı ve/veya Kusma) | 1 |
| T enderness in right iliac fossa (Sağ alt kadranda hassasiyet) | 2 |
| R ebound tenderness in right iliac fossa (Sağ alt kadranda rebound hassasiyeti) | 1 |
| E levated temperature (Ateş > 37.3°C) | 1 |
| L eukocytosis (Lökositoz: Beyaz küre > 10,000/mm³) | 2 |
| S hift to the left of neutrophils (Nötrofillerde sola kayma) | 1 |
| Toplam Alvarado Skoru | 0-10 |
Yorum (Genel Yaklaşım):
Appendicitis Inflammatory Response (AIR) Score: Akut apandisit tanısında kullanılan bir diğer skorlama sistemi.
| Parametre | Bulgular / Değerler | Puan |
|---|---|---|
| 1. Kusma | Yok | 0 |
| Var | 1 | |
| 2. Sağ Alt Kadran (İliak Fossa) Ağrısı | Yok | 0 |
| Var | 1 | |
| 3. Defans / Hassasiyet (Sağ Alt Kadranda) | Yok | 0 |
| Hafif | 1 | |
| Orta | 2 | |
| Şiddetli | 3 | |
| 4. Ateş (Vücut Sıcaklığı) | < 38.5°C | 0 |
| ≥ 38.5°C | 1 | |
| 5. Polimorfonükleer Lökosit (PMN) Yüzdesi | < %70 | 0 |
| %70 – %84 | 1 | |
| ≥ %85 | 2 | |
| 6. Lökosit (Beyaz Kan Hücresi - WBC) Sayısı | < 10 x10⁹/L | 0 |
| 10.0 – 14.9 x10⁹/L | 1 | |
| ≥ 15 x10⁹/L | 2 | |
| 7. C-Reaktif Protein (CRP) Düzeyi | < 10 mg/L | 0 |
| 10 – 49 mg/L | 1 | |
| ≥ 50 mg/L | 2 |
Toplam AIR Skoru ve Yorumlanması:
Tüm parametrelerden elde edilen puanlar toplanarak Toplam AIR Skoru (0 ile 12 arasında) hesaplanır.
Bu toplam skor, hastanın akut apandisit olasılığını ve riskini değerlendirmek için kullanılır:
RIPASA Score: Özellikle Asya popülasyonunda akut apandisit tanısı için geliştirilmiş bir skor.
RIPASA (Raja Isteri Pengiran Anak Saleha Appendicitis) Skoru Bileşenleri ve Puanlaması
| Kategori | Parametre | Bulgular / Durum | Puan |
|---|---|---|---|
| 1. Demografik Parametreler | Cinsiyet | Erkek | 1.0 |
| Kadın | 0.5 | ||
| Yaş | < 40 yaş | 1.0 | |
| ≥ 40 yaş | 0.5 | ||
| 2. Semptomlar | Sağ Alt Kadran (İliak Fossa) Ağrısı | Mevcut | 0.5 |
| Ağrının Sağ Alt Kadrana Göç Etmesi | Mevcut | 1.0 | |
| İştahsızlık (Anoreksi) | Mevcut | 1.0 | |
| Bulantı ve Kusma | Mevcut | 1.0 | |
| Semptomların Süresi | < 48 saat | 1.0 | |
| ≥ 48 saat | 0.5 | ||
| 3. Fizik Muayene Bulguları | Sağ Alt Kadranda Hassasiyet | Mevcut | 1.0 |
| Sağ Alt Kadranda Defans (Guarding) | Mevcut | 2.0 | |
| Sağ Alt Kadranda Rebound Hassasiyeti | Mevcut | 1.0 | |
| Rovsing Belirtisi | Pozitif | 2.0 | |
| Ateş | Vücut sıcaklığı > 37°C | 1.0 | |
| 4. Laboratuvar Tetkikleri | Lökositoz (Beyaz Kan Hücresi Sayısında Artış) | Mevcut (örn. >10.000/mm³) | 1.0 |
| Negatif İdrar Tahlili | İdrarda anlamlı patoloji yok (enfeksiyon bulgusu yok) | 1.0 | |
| 5. Ek Parametre | Yabancı Uyruk Kimlik Kartı (FNRIC) / Yabancı Uyruklu Olma | Mevcut | 1.0 |
| Maksimum Toplam Skor | 17.5 |
Toplam RIPASA Skoru ve Yorumlanması (Risk Grupları):
Tüm parametrelerden elde edilen puanlar toplanarak Toplam RIPASA Skoru hesaplanır.
Bu toplam skor, hastanın akut apandisit olasılığını ve riskini değerlendirmek için kullanılır:
Genellikle >7.5 puanlık bir kesme (cut-off) değeri, apandisit tanısı ve cerrahi müdahale kararı için anlamlı bir eşik olarak kabul edilir.
APPEND Score: Akut apandisit tanısında kullanılan bir skorlama sistemi.
Alvarado Skoru: Akut Apandisit Tanı Kriterleri ve Puanlaması
| Kategori | Parametre | Bulgular / Durum | Puan |
|---|---|---|---|
| Semptomlar | Ağrının Sağ Alt Kadrana Göç Etmesi | Mevcut | 1 |
| İştahsızlık (Anoreksi) | Mevcut | 1 | |
| Bulantı ve/veya Kusma | Mevcut | 1 | |
| Bulgular | Sağ Alt Kadranda Hassasiyet | Mevcut | 2 |
| Rebound Hassasiyeti (Sağ Alt Kadranda) | Mevcut | 1 | |
| Ateş | Vücut sıcaklığı > 37.3°C (veya bazı kaynaklarda >37.5°C) | 1 | |
| Laboratuvar Bulguları | Lökositoz (Beyaz Kan Hücresi Sayısında Artış) | > 10.000/mm³ | 2 |
| Nötrofil Oranında Sola Kayma | Nötrofil yüzdesi > %75 | 1 | |
| Maksimum Toplam Skor | 10 |
Toplam Alvarado Skoru ve Yorumlanması:
Toplam skor, yukarıdaki tüm parametrelerden elde edilen puanların toplanmasıyla hesaplanır.
Bu toplam skor, akut apandisit olasılığını değerlendirmek için kullanılır:
Ranson Kriterleri: Akut pankreatitli hastalarda ciddiyeti ve mortalite riskini değerlendirme.
| Değerlendirme Zamanı | Kriter | Puan (Karşılanıyorsa) |
|---|---|---|
| A. Hastaneye Başvuru Sırasında | 1. Yaş > 55 | 1 |
| 2. Lökosit (Beyaz Kan Hücresi) Sayısı > 16.000/mm³ | 1 | |
| 3. Kan Şekeri (Glukoz) > 200 mg/dL (veya >11 mmol/L) (Diyabet öyküsü olmayanlarda) | 1 | |
| 4. Serum Laktat Dehidrogenaz (LDH) > 350 IU/L | 1 | |
| 5. Serum Aspartat Aminotransferaz (AST veya SGOT) > 250 IU/L | 1 | |
| B. İlk 48 Saat İçinde | 6. Hematokrit Değerinde Düşüş > %10 | 1 |
| 7. Kan Üre Azotu (BUN) Artışı > 5 mg/dL (veya >1.8 mmol/L) (Sıvı resüsitasyonuna rağmen) | 1 | |
| 8. Serum Kalsiyum < 8 mg/dL (veya < 2 mmol/L) | 1 | |
| 9. Arteriyel PaO ₂ (Oksijenin Parsiyel Basıncı) < 60 mmHg | 1 | |
| 10. Baz Açığı (Base Deficit) > 4 mEq/L | 1 | |
| 11. Sıvı Sekestrasyonu (Tahmini Vücutta Biriken Sıvı) > 6 Litre | 1 |
Toplam Ranson Skoru ve Yorumlanması:
Toplam Skor: Yukarıdaki tüm kriterlerden (A ve B bölümlerindeki) karşılananların sayısı toplanarak elde edilir (Maksimum 11 puan).
Yorum:
Modified Glasgow Imrie Severity Criteria for Acute Pancreatitis (Glasgow-Imrie Skoru): Akut pankreatit ciddiyetini değerlendirme.
| Parametre | Kriter Değeri (İlk 48 Saat İçinde) | Puan (Karşılanıyorsa) |
|---|---|---|
| 1. Yaş | > 55 yaş | 1 |
| 2. Lökosit (Beyaz Kan Hücresi) Sayısı | > 15.000/mm³ | 1 |
| 3. Kan Şekeri (Glukoz) | > 180 mg/dL (veya >10 mmol/L) (Diyabet öyküsü olmayan hastalarda) | 1 |
| 4. Serum Üre | > 45 mg/dL (veya >16 mmol/L) | 1 |
| 5. Serum Kalsiyum | < 8 mg/dL (veya < 2 mmol/L) | 1 |
| 6. Serum Albümin | < 3.2 g/dL | 1 |
| 7. Serum Laktat Dehidrogenaz (LDH) | > 600 IU/L | 1 |
| 8. Arteriyel PaO ₂ (Oksijenin Parsiyel Basıncı) | < 60 mmHg | 1 |
Toplam Glasgow-Imrie Skoru ve Yorumlanması:
Toplam Skor: Yukarıdaki 8 kriterden karşılananların sayısı toplanarak elde edilir (Maksimum 8 puan).
Yorum:
BISAP Score: Akut pankreatitli hastalarda hastane içi mortalite riskini erken ve basitçe değerlendirme.
| Parametre (BISAP Kısaltması) | Kriter (İlk 24 Saat İçinde Değerlendirilir) | Puan (Karşılanıyorsa) |
|---|---|---|
| BUN (Kan Üre Azotu) | > 25 mg/dL (veya > 8.9 mmol/L) | 1 |
| Impaired Mental Status (Bilinç Durumunda Bozulma) | Glasgow Koma Skalası (GKS) < 15 VEYA oryantasyon bozukluğu, konfüzyon, letarji gibi bulgular | 1 |
| SIRS (Sistemik İnflamatuar Yanıt Sendromu) Varlığı | Aşağıdaki kriterlerden en az ikisinin mevcut olması: • Vücut sıcaklığı < 36°C veya > 38°C • Kalp hızı > 90 atım/dakika • Solunum sayısı > 20 soluk/dakika veya PaCO ₂ < 32 mmHg • Lökosit sayısı < 4.000/mm³, > 12.000/mm³ veya > %10 band form varlığı |
1 |
| Age (Yaş) | > 60 yaş | 1 |
| Pleural Effusion (Plevral Efüzyon) Varlığı | Görüntüleme yöntemleri (örn. akciğer grafisi, BT) ile plevral efüzyon saptanması | 1 |
Toplam BISAP Skoru ve Yorumlanması:
Toplam Skor: Yukarıdaki 5 kriterden karşılananların sayısı toplanarak elde edilir (Minimum 0, Maksimum 5 puan).
Yorum:
APACHE II Score: Akut pankreatit ciddiyetini değerlendirmede (genel yoğun bakım skoru olarak da kullanılır).
| Bölüm | Parametre | Puanlama Mantığı (Genel Bakış) |
|---|---|---|
| A. Akut Fizyoloji Skoru (APS) (Toplam 0-60 puan) | Her fizyolojik değişken için ilk 24 saatteki en anormal (en yüksek veya en düşük) değere göre 0 ile 4 arasında puan verilir (Glasgow Koma Skalası hariç). | |
| 1. Vücut Isısı (Rektal) | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 2. Ortalama Arteriyel Basınç (OAB) | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 3. Kalp Hızı | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 4. Solunum Sayısı | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre (mekanik ventilasyonda olan veya olmayan hastalar için farklı değerlendirme) puanlanır. | |
| 5. Oksijenasyon: | Değerlendirme FiO₂ düzeyine göre yapılır: | |
| Eğer FiO₂ ≥ 0.5 ise: Alveolo-arteriyel O₂ Gradyanı (A-aDO₂) | Yüksekliğine göre puanlanır. | |
| Eğer FiO₂ < 0.5 ise: Arteriyel Oksijen Basıncı (PaO₂) | Düşüklüğüne göre puanlanır. | |
| 6. Arteriyel pH | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 7. Serum Sodyum | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 8. Serum Potasyum | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 9. Serum Kreatinin | Yüksekliğine göre puanlanır. Akut böbrek yetmezliği varlığında puan iki katına çıkarılır. | |
| 10. Hematokrit | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 11. Lökosit (Beyaz Kan Hücresi) Sayısı | Anormal derecede yüksek veya düşük olmasına göre puanlanır. | |
| 12. Glasgow Koma Skalası (GKS) Puanı | Puan = (15 – GKS skoru). Yani GKS ne kadar düşükse, bu parametreden alınan puan o kadar yüksek olur. | |
| B. Yaş Puanı (Toplam 0-6 puan) | Yaş | Hastanın yaşına göre aşağıdaki gibi puan eklenir: |
| ≤ 44 yaş: 0 puan | ||
| 45 – 54 yaş: 2 puan | ||
| 55 – 64 yaş: 3 puan | ||
| 65 – 74 yaş: 5 puan | ||
| ≥ 75 yaş: 6 puan | ||
| C. Kronik Sağlık Puanı (Toplam 0, 2 veya 5 puan) | Kronik Sağlık Durumu | Hastanın YBÜ'ye kabulünden önce ciddi organ sistemi yetmezliği veya immün yetmezlik durumu varsa puan eklenir: |
| Acil olmayan (elektif) postoperatif hasta: 2 puan (eğer ciddi organ yetmezliği veya immün yetmezlik varsa) | ||
| Acil postoperatif VEYA non-operatif (medikal) hasta: 5 puan (eğer ciddi organ yetmezliği veya immün yetmezlik varsa) | ||
| (Ciddi organ yetmezliği örnekleri: Karaciğer sirozu, NYHA Sınıf IV kalp yetmezliği, ciddi KOAH, kronik diyaliz, immünsupresif tedavi) |
Toplam APACHE II Skoru ve Yorumlanması:
Toplam Skor: APS Puanı + Yaş Puanı + Kronik Sağlık Puanı toplanarak elde edilir. Skor aralığı genellikle 0 ile 71 arasında değişir.
Yorum:
Toplam APACHE II skoru ne kadar yüksekse, hastanın hastalık ciddiyeti ve hastane içi mortalite riski o kadar yüksektir. Skor, hastaları risk gruplarına ayırmak, yoğun bakım kaynaklarının kullanımını değerlendirmek ve farklı yoğun bakımlar arasında kalite karşılaştırmaları yapmak için kullanılabilir. Belirli skor aralıkları için yaklaşık mortalite oranları literatürde mevcuttur, ancak bu oranlar hasta popülasyonuna ve yoğun bakım ünitesinin özelliklerine göre değişiklik gösterebilir.
CT Severity Index (Balthazar Score): Akut pankreatitte BT bulgularına göre ciddiyeti ve nekroz varlığını değerlendirme.
| Grade | BT Bulguları | Puan |
|---|---|---|
| A | Normal pankreas | 0 |
| B | Pankreasta fokal (bölgesel) veya diffüz (yaygın) büyüme | 1 |
| C | Pankreas glandında anormallikler (Grade B'deki gibi) VE pankreas çevresindeki yağ dokusunda inflamatuar değişiklikler | 2 |
| D | Pankreas çevresinde tek bir sıvı koleksiyonu | 3 |
| E | Pankreas çevresinde iki veya daha fazla sıvı koleksiyonu VEYA pankreas çevresinde/retroperitonda gaz varlığı | 4 |
B. Pankreatik Nekroz Derecesi (Kontrastlı BT'de değerlendirilir)
| Nekroz Yüzdesi (Pankreas Parankiminde) | Puan |
|---|---|
| Nekroz yok | 0 |
| ≤ %30 nekroz | 2 |
| > %30 – %50 nekroz | 4 |
| > %50 nekroz | 6 |
Toplam BT Ciddiyet İndeksi (CTSI) Hesaplaması ve Yorumlanması:
Toplam CTSI = (Balthazar Grade Puanı) + (Pankreatik Nekroz Puanı)
Minimum Toplam Puan: 0
Maksimum Toplam Puan: 10
Toplam CTSI Skorunun Yorumlanması:
Glasgow-Blatchford Bleeding Score (GBS): Üst GİS kanamalı hastalarda müdahale veya ölüm riskini, ayaktan takip uygunluğunu belirleme.
Glasgow-Blatchford Kanama Skoru (GBS) Üst GİS kanama şüphesinde müdahale/ölüm riskini belirler.
| Parametre | Puan Değeri (Özetlenmiş) |
|---|---|
| Kan Üre Azotu (BUN) | Değere göre 0-6 puan |
| Hemoglobin (Erkek/Kadın ayrı) | Değere göre 0-6 puan |
| Sistolik Kan Basıncı | Değere göre 0-3 puan |
| Nabız ≥ 100/dakika | 1 puan |
| Melena varlığı | 1 puan |
| Senkop öyküsü | 2 puan |
| Karaciğer hastalığı öyküsü | 2 puan |
| Kalp yetmezliği öyküsü | 2 puan |
| Toplam GBS | 0-23 |
Yorum: Skor 0 (veya ≤1) çok düşük risk. Skor arttıkça risk artar.
Rockall Score: Üst GİS kanamalı hastalarda yeniden kanama ve mortalite riskini belirleme.
| Parametre | Değer / Durum | Puan |
|---|---|---|
| Yaş (Yıl) | < 60 | 0 |
| 60 – 79 | 1 | |
| ≥ 80 | 2 | |
| Şok Durumu | Şok yok (Sistolik KB ≥100 mmHg, Nabız <100/dk) | 0 |
| Taşikardi (Sistolik KB ≥100 mmHg, Nabız ≥100/dk) | 1 | |
| Hipotansiyon (Sistolik KB <100 mmHg) | 2 | |
| Önemli Eşlik Eden Hastalıklar (Komorbiditeler) | Yok | 0 |
| İskemik kalp hastalığı, konjestif kalp yetmezliği, diğer major komorbiditeler | 2 | |
| Böbrek yetmezliği, karaciğer yetmezliği, yaygın malignite (kanser) | 3 | |
| Endoskopik Tanı | Mallory-Weiss yırtığı, lezyon yok, mukozal erozyonlar | 0 |
| Diğer tüm tanılar (örn. peptik ülser, özofajit, gastrit, duodenit) | 1 | |
| Üst GİS malign tümörü | 2 | |
| Endoskopik Kanama Stigmatası (Belirteçleri) | Temiz ülser tabanı (Forrest III) veya non-protuberan pigmente spot (Forrest IIc) | 0 |
| Pıhtı (Forrest IIb), görünür damar (Forrest IIa), aktif kanama (Forrest Ia veya Ib) | 2 | |
| TOPLAM PUAN | 0-11 |
Rockall Skorunun Yorumlanması:
Toplam skor, hastanın tekrar kanama ve mortalite riskini gösterir.
Skor ne kadar yüksekse, risk de o kadar artar:
Düşük Risk:
Orta Risk:
Yüksek Risk:
Forrest Classification: Peptik ülsere bağlı kanamalarda endoskopik bulgulara göre yeniden kanama riskini sınıflandırma.
| Forrest Sınıfı | Endoskopik Görünüm (Tanım) | Tekrar Kanama Riski (Yaklaşık Oranlar, Tedavisiz) | Genel Tedavi Yaklaşımı (Endoskopik Tedavi Gerekliliği) |
|---|---|---|---|
| Aktif Kanama | |||
| Ia | Fışkırır tarzda arteriyel kanama (Spurting hemorrhage) | ~%55-90 | Kesinlikle Gerekli |
| Ib | Sızma şeklinde venöz veya kapiller kanama (Oozing hemorrhage) | ~%20-55 | Kesinlikle Gerekli |
| Yakın Zamanda Geçirilmiş Kanama Belirtileri (Kanama Stigmatası) | |||
| IIa | Görünür damar (Non-bleeding visible vessel - NBVV) | ~%40-50 | Genellikle Gerekli |
| IIb | Ülser tabanına yapışık pıhtı (Adherent clot) | ~%25-35 | Tartışmalı; pıhtı kaldırılıp altındaki lezyona göre karar verilebilir. Sıklıkla Gerekli. |
| IIc | Ülser tabanında pigmente leke / siyah nokta (Flat pigmented spot) | ~%5-10 | Genellikle Gerekli Değil |
| Kanama Belirtisi Olmayan Lezyonlar | |||
| III | Ülser tabanı temiz, kanama belirtisi yok (Clean base ulcer) | <%5 | Gerekli Değil |
Açıklamalar ve Önemli Notlar:
Tekrar Kanama Riski: Tabloda belirtilen tekrar kanama riskleri, herhangi bir endoskopik tedavi uygulanmadığı durumdaki yaklaşık oranlardır. Endoskopik tedavi (örneğin, enjeksiyon, termal koagülasyon, klip uygulaması) bu riski önemli ölçüde azaltır.
Genel Tedavi Yaklaşımı:
Klinik Karar: Forrest Sınıflaması, ÜGİS kanamalı hastaların yönetiminde çok önemli bir araçtır. Ancak, tedavi kararları her zaman hastanın genel durumu, komorbiditeleri, kanamanın şiddeti, hemodinamik stabilitesi ve hekimin klinik yargısı ile birlikte değerlendirilmelidir.
PPİ Tedavisi: Endoskopik tedavinin yanı sıra, tüm bu hastalarda (özellikle yüksek riskli olanlarda) yüksek doz intravenöz proton pompa inhibitörü (PPİ) tedavisi standart bir yaklaşımdır.
HAPS: Hafif seyirli akut pankreatit hastalarını belirleme.
| Parametre | Hafif (Zararsız) Seyir Öngörüsü İçin Karşılanması Gereken Durum |
|---|---|
| 1. Karın Muayenesi | Rebound hassasiyeti (geri tepme duyarlılığı) VEYA defans (karın kaslarında sertlik) YOKLUĞU. |
| 2. Hematokrit Değeri | Hematokrit düzeyinin normal sınırlarda olması (örneğin, laboratuvar referans aralığında veya spesifik bir çalışmada belirtilen normal eşikler içinde). |
| 3. Serum Kreatinin Değeri | Serum kreatinin düzeyinin normal sınırlarda olması (örneğin, genellikle ≤2 mg/dL veya ≤176.8 µmol/L). |
Skorun Yorumlanması:
Eğer yukarıda listelenen üç kriterin tamamı karşılanıyorsa (yani hastada rebound/defans yoksa, hematokrit normalse VE kreatinin normalse), hastanın akut pankreatiti hafif (zararsız) geçirme olasılığı yüksektir.
Bu durumda, hasta daha az yoğun bir izlemle yönetilebilir ve erken taburculuk düşünülebilir.
Bu üç kriterden bir veya daha fazlası karşılanmıyorsa (yani rebound/defans VARSA, hematokrit anormalse VEYA kreatinin yüksekse), HAPS skoruna göre hafif seyir öngörüsü yapılamaz ve hastanın daha dikkatli izlenmesi, potansiyel olarak daha şiddetli bir seyir olasılığının göz önünde bulundurulması gerekir.
Child-Pugh Score for Cirrhosis Mortality: Sirozlu hastalarda karaciğer fonksiyonunu ve prognozu değerlendirme.
| Parametre | 1 Puan | 2 Puan | 3 Puan |
|---|---|---|---|
| Total Bilirubin (mg/dL) | < 2 | 2 - 3 | > 3 |
| Serum Albumin (g/dL) | > 3.5 | 2.8 - 3.5 | < 2.8 |
| INR | < 1.7 | 1.7 - 2.3 | > 2.3 |
| Assit (Sıvı Birikimi) | Yok | Hafif (ya da diüretikle kontrol altında) | Orta ila Şiddetli (ya da diüretiğe dirençli) |
| Hepatik Ensefalopati (Evre) | Yok (Evre 0) | Evre 1 - 2 (Hafif ila Orta) | Evre 3 - 4 (Şiddetli) |
Skorun Yorumlanması ve Sınıflandırma:
Toplam puan, hastanın Child-Pugh sınıfını belirler:
| Toplam Puan | Sınıf | 1 Yıllık Hayatta Kalma Oranı (Tahmini) | 2 Yıllık Hayatta Kalma Oranı (Tahmini) |
|---|---|---|---|
| 5 - 6 | A | %100 | %85 |
| 7 - 9 | B | %81 | %57 |
| 10 - 15 | C | %45 | %35 |
MELD / MELD-Na: Son dönem karaciğer hastalığında mortalite riskini ve transplantasyon önceliğini belirleme.
| Parametre | Laboratuvar Değeri | Formülde Kullanılan Değer |
|---|---|---|
| Serum Bilirubin | Ölçülen değer (mg/dL) | Eğer < 1.0 ise 1.0 olarak alınır, aksi halde ölçülen değer |
| INR | Ölçülen değer | Eğer < 1.0 ise 1.0 olarak alınır, aksi halde ölçülen değer |
| Serum Kreatinin | Ölçülen değer (mg/dL) | Eğer < 1.0 ise 1.0 olarak alınır; eğer > 4.0 ise 4.0 olarak alınır; diyaliz durumunda 4.0 |
| Sabit Değer | Yok | 6.43 |
MELD Skoru ve Tahmini 3 Aylık Mortalite:
| MELD Skoru | Tahmini 3 Aylık Mortalite Oranı |
|---|---|
| ≥ 40 | %71.3 |
| 30–39 | %52.6 |
| 20–29 | %19.6 |
| 10–19 | %6.0 |
| < 9 | %1.9 |
(Bu mortalite oranları genel tahminlerdir ve bireysel farklılıklar gösterebilir.)
2. MELD-Na Skoru (MELD-Sodium)
MELD-Na skoru, MELD skoruna serum sodyum (Na) değerini de dahil ederek özellikle hiponatreminin (düşük sodyum seviyeleri) mortalite üzerindeki etkisini hesaba katan geliştirilmiş bir versiyonudur.
MELD-Na Skoru Formülü:
$$MELD-Na = MELD - \text{Na} - [0.025 \times MELD \times (140 - \text{Na})] + 140$$
Formül Açıklamaları ve Kurallar:
MELD: Bu formüldeki MELD, yukarıda tanımlanan orijinal MELD skorudur.
Na (Serum Sodyum): mEq/L cinsinden ölçülür.
Sodyum Değer Sınırları:
(Not: Bazı kaynaklar üst sınırı 140 mEq/L olarak belirtebilir, ancak genellikle transplantasyon listeleme sistemlerinde 137 mEq/L sınırı kullanılır.)
MELD Skoru Sınırı (MELD-Na Hesaplaması İçin): Eğer orijinal MELD skoru, MELD-Na formülü uygulandığında MELD-Na skorunu düşürecek kadar yüksekse (genellikle MELD > 11 civarında), MELD-Na hesaplaması yapılır. Aksi takdirde MELD skoru geçerli olabilir. Ancak güncel uygulamada MELD-Na skoru yaygın olarak hesaplanır.
Nihai Skor: Hesaplanan MELD-Na skoru, orijinal MELD skorundan düşük olamaz. Eğer MELD-Na hesaplaması sonucu orijinal MELD skorundan daha düşük bir değer çıkarsa, MELD skoru geçerli olur. Genellikle MELD-Na skoru, MELD skoruna eşit veya daha yüksektir. Skor 6 ile 40 arasında raporlanır.
| Parametre | Değer |
|---|---|
| MELD Skoru | Yukarıda hesaplanan MELD skoru. |
| Serum Sodyum (Na) | Ölçülen değer (mEq/L). Hesaplamada 125-137 mEq/L aralığında sınırlandırılır. |
| Sabit Değerler | Formüldeki 0.025 ve 140. |
MELD-Na Skorunun Önemi:
MELD-Na skoru, özellikle düşük sodyum seviyelerine sahip siroz hastalarında mortalite riskini MELD skoruna göre daha iyi yansıttığı düşünülmektedir. Bu nedenle birçok ülkede karaciğer nakli bekleme listelerindeki hasta sıralamasında MELD-Na skoru kullanılmaktadır. Bu tablolar ve formüller, MELD ve MELD-Na skorlarının temel yapısını ve hesaplanma şeklini özetlemektedir. Bu skorların klinik yorumu ve kullanımı her zaman bir sağlık profesyoneli tarafından yapılmalıdır.
UKELD Score: İngiltere'de son dönem karaciğer hastalığı için kullanılan bir model.
| Parametre | Birim | Formüldeki Katsayı | Notlar |
|---|---|---|---|
| INR | - | 1.5 | Uluslararası Normalize Oran |
| Serum Kreatinin | μmol/L | 0.3 | Mikromol/litre |
| Serum Bilirubin | μmol/L | 0.6 | Mikromol/litre |
| Serum Sodyum | mmol/L | -13 | Milimol/litre (dikkat: katsayı negatif) |
| Sabit Değer | - | 70 | Formülün sonuna eklenir (ve tüm ifade 5 ile çarpılır) |
| Genel Çarpan | - | 5 | Köşeli parantez içindeki ifadenin tamamı bu sayıyla çarpılır. |
UKELD Skorunun Önemi:
UKELD skoru, MELD skorunun Birleşik Krallık popülasyonu ve sağlık sistemi için uyarlanmış bir versiyonu olarak geliştirilmiştir. Serum sodyumunu içermesi, özellikle hiponatreminin prognoz üzerindeki olumsuz etkisini dikkate almasını sağlar. Belirli bir eşik değerin (genellikle 49) üzerindeki hastalar, karaciğer nakli için değerlendirme ve listeleme açısından öncelik kazanır.
Fibrosis-4 (FIB-4) Index for Liver Fibrosis: Karaciğer fibrozisini non-invaziv olarak tahmin etme.
FIB-4 İndeksinin Bileşenleri:
FIB-4 İndeksi dört değişkene dayanır:
FIB-4 İndeksi Formülü:
FIB-4 İndeksi aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır:
$$FIB-4 = \frac{\text{Yaş (yıl)} \times \text{AST (U/L)}}{\text{Trombosit Sayısı} (10^9\text{/L}) \times \sqrt{\text{ALT (U/L)}}}$$
Formül Açıklamaları:
Yaş: Hastanın yaşı yıl olarak girilir.
AST ve ALT: Serum AST ve ALT düzeyleri Uluslararası Birim/Litre (U/L) cinsinden kullanılır.
Trombosit Sayısı: Trombosit sayısı 10^9/L (yani bin/mikrolitre veya 10^3/mm³) cinsinden ifade edilir. Örneğin, eğer trombosit sayısı 150,000/mm³ ise, formülde 150 olarak kullanılır.
FIB-4 İndeksinin Yorumlanması ve Kesme Değerleri:
FIB-4 İndeksi, ileri düzeyde fibrozis (genellikle Metavir evre F3-F4 veya siroz) varlığını dışlamak veya tahmin etmek için kullanılır. Yorumlama genellikle aşağıdaki kesme değerlerine göre yapılır:
| FIB-4 Skoru | Yorum | Önerilen Eylem (Genel Yaklaşım) |
|---|---|---|
| < 1.30 - 1.45 | İleri düzeyde fibrozis olasılığı düşük. | Genellikle ileri değerlendirmeye (örneğin, karaciğer biyopsisi, elastografi) gerek yoktur. Klinik izlem yeterli olabilir. (Hepatit C hastaları için <1.45, NAFLD için <1.30 sıklıkla kullanılır) |
| 1.30 - 1.45 arası < 3.25 | Belirsiz (Orta risk). | İleri değerlendirme (örneğin, karaciğer elastografisi gibi diğer non-invaziv testler veya bazı durumlarda biyopsi) düşünülmelidir. |
| ≥ 3.25 | İleri düzeyde fibrozis (F3-F4) veya siroz olasılığı yüksek. | Mutlaka ileri değerlendirme ve uzman görüşü gereklidir. Karaciğer biyopsisi veya elastografi kuvvetle önerilir. |
Discriminant Function (Maddrey's) / Modified Maddrey's: Alkolik hepatitli hastalarda tedavi faydasını ve mortalite riskini değerlendirme.
Maddrey Diskriminant Fonksiyonu (mDF)
Bileşenleri:
mDF skoru iki basit laboratuvar değerine dayanır:
Formülü:
Maddrey Diskriminant Fonksiyonu (mDF) aşağıdaki formülle hesaplanır:
$$mDF = [4.6 \times (\text{Hastanın Protrombin Zamanı (saniye)} - \text{Kontrol Protrombin Zamanı (saniye)})] + \text{Total Bilirubin (mg/dL)}$$
Formül Açıklamaları:
Protrombin Zamanı (PT):
Hastanın plazmasındaki protrombin zamanı ölçülür.
Aynı laboratuvarda ölçülen normal kontrol protrombin zamanı değeri kullanılır.
Fark, saniye cinsinden ifade edilir.
Total Bilirubin:
Serumdaki total bilirubin düzeyi mg/dL cinsinden kullanılır. Eğer laboratuvar sonucu μmol/L cinsinden ise, mg/dL'ye çevrilmelidir (1 mg/dL = 17.1 μmol/L).
mDF Skorunun Yorumlanması:
mDF skorunun temel amacı, şiddetli alkolik hepatiti tanımlamak ve bu hastalarda kortikosteroid tedavisinden fayda görebilecekleri öngörmektir.
| mDF Skoru | Yorum | Tahmini Kısa Dönem Mortalite (Tedavisiz) | Tedavi Önerisi (Genel Yaklaşım) |
|---|---|---|---|
| < 32 | Hafif ila orta derecede alkolik hepatit. | Düşük (genellikle <%20) | Genellikle destekleyici tedavi (beslenme, alkol kesilmesi). Kortikosteroid tedavisi rutin olarak önerilmez. |
| ≥ 32 | Şiddetli alkolik hepatit. | Yüksek (yaklaşık %30-50, 1 ay içinde) | Kontrendikasyon yoksa (aktif enfeksiyon, GİS kanaması vb.) kortikosteroid tedavisi (örn. prednisolon) veya pentoksifilin (bazı durumlarda) düşünülmelidir. |
Rumack-Matthew Nomogramı: Akut asetaminofen zehirlenmesinde hepatotoksisite riskini belirleme ve NAC tedavisi endikasyonunu koyma.
Rumack-Matthew Nomogramı Nedir?
Rumack-Matthew Nomogramı, parasetamolün tek bir akut alımından sonra, kan parasetamol konsantrasyonunu ve ilacın alınmasından bu yana geçen süreyi ilişkilendirerek potansiyel hepatotoksisite riskini tahmin eden logaritmik bir grafiktir.
Nomogramın Eksenleri ve Yapısı:
Nomogramdaki Tedavi Çizgisi ("Treatment Line"):
Nomogram üzerinde en önemli unsur "tedavi çizgisi" veya "risk çizgisi"dir. Bu çizgi, potansiyel hepatotoksisite riskinin başladığı eşiği temsil eder.
Orijinal Nomogram (veya "150'lik Çizgi" / "ABD Çizgisi"): Genellikle ABD ve bazı diğer ülkelerde kullanılan nomogramda, tedavi çizgisi 4 saatte 150 mcg/mL (veya yaklaşık 1000 μmol/L) parasetamol konsantrasyonundan başlar ve zamanla azalan bir eğri şeklinde devam eder. Örneğin:
"200'lük Çizgi" (Birleşik Krallık ve Avustralya'da kullanılan eski çizgi): Birleşik Krallık ve Avustralya gibi bazı ülkelerde geçmişte daha yüksek bir tedavi çizgisi (4 saatte 200 mcg/mL) kullanılmıştır. Ancak, günümüzde güvenlik marjını artırmak amacıyla birçok bölge daha konservatif olan 150 mcg/mL (veya buna eşdeğer μmol/L) çizgisini veya benzer bir eşiği benimsemiştir. Güncel Birleşik Krallık kılavuzları, alımdan 4 saat sonra 100 mg/L (100 mcg/mL) veya daha yüksek bir plazma parasetamol konsantrasyonunda NAC tedavisine başlanmasını önerir. Bu, orijinal Rumack-Matthew nomogramındaki 150 mcg/mL çizgisinden daha düşüktür ve daha fazla hastanın tedavi edilmesini sağlar.
Nomogramın Yorumlanması ve Kullanımı (Genellikle 150 mcg/mL çizgisine göre):
Zamanlama: Parasetamol seviyesi, ilacın alımından en erken 4 saat sonra ölçülmelidir. Daha erken alınan örnekler, emilim henüz tamamlanmış olabileceğinden yanıltıcı olabilir ve riskin düşük görünmesine neden olabilir. Eğer alım zamanı tam olarak bilinmiyorsa, mümkün olan en erken alım zamanı varsayılır.
Değerlendirme:
Hastanın kan parasetamol konsantrasyonu ve ilacın alımından bu yana geçen süre nomograma işaretlenir.
Eğer bu nokta tedavi çizgisinin **üzerinde veya sağında** kalıyorsa ("muhtemel hepatotoksisite" bölgesi), N-asetilsistein (NAC) tedavisine başlanması veya devam edilmesi endikedir.
Eğer nokta tedavi çizgisinin **altında veya solunda** kalıyorsa ("hepatotoksisite riski düşük" bölgesi), NAC tedavisi genellikle gerekli değildir (ancak klinik duruma göre karar verilir).
24 Saat Sonrası: Nomogram genellikle 24 saate kadar olan durumlar için tasarlanmıştır. Alımdan 24 saatten fazla süre geçmişse veya parasetamol seviyesi tespit edilemiyorsa ancak toksik doz alımından şüpheleniliyorsa, klinik belirti ve semptomlara, karaciğer fonksiyon testlerine göre karar verilir ve genellikle NAC tedavisi düşünülür.
| Parasetamol Alımından Sonra Geçen Süre (Saat) | Plazma Parasetamol Konsantrasyonu (mcg/mL) - Tedavi Çizgisi Üzeri | Plazma Parasetamol Konsantrasyonu (μmol/L) - Tedavi Çizgisi Üzeri (yaklaşık) | Yorum / Eylem |
|---|---|---|---|
| 4 | ≥ 150 | ≥ 1000 (veya 990) | NAC Tedavisine Başla/Devam Et |
| 5 | ≥ 130-140 (eğriye göre değişir) | NAC Tedavisine Başla/Devam Et | |
| 8 | ≥ 75 | ≥ 500 (veya 495) | NAC Tedavisine Başla/Devam Et |
| 12 | ≥ 37.5 (veya 37-38) | ≥ 250 (veya 248) | NAC Tedavisine Başla/Devam Et |
| 16 | ≥ 18-20 | ≥ 120-130 | NAC Tedavisine Başla/Devam Et |
| 20 | ≥ 8-10 | ≥ 50-60 | NAC Tedavisine Başla/Devam Et |
| 24 | ≥ 3-5 | ≥ 20-30 | NAC Tedavisine Başla/Devam Et |
Rumack-Matthew Nomogramı Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler (14 Mayıs 2025 itibarıyla):
Özet Tablo (Genel Yaklaşım - ABD "150'lik Çizgi" Temelli):
Done Nomogramı: Salisilat zehirlenmesinde toksisite riskini belirleme (Güncel pratikte önerilmez).
Done Nomogramı Nedir?
Done Nomogramı, 1960 yılında Dr. Alan K. Done tarafından, tek bir akut salisilat dozu alındıktan sonra serum salisilat konsantrasyonunu ve ilacın alınmasından bu yana geçen süreyi ilişkilendirerek zehirlenmenin potansiyel ciddiyetini sınıflandırmak amacıyla oluşturulmuş bir grafiktir.
Nomogramın Eksenleri ve Yapısı:
Nomogramdaki Sınıflandırma Bölgeleri:
Nomogram, farklı ciddiyet seviyelerini gösteren bölgelere ayrılmıştır. Hastanın salisilat alımından sonraki belirli bir saatte ölçülen serum salisilat düzeyi, bu bölgelerden birine denk gelir:
Nomogramın Kullanımı (Tarihsel Bağlamda):
Zamanlama: Serum salisilat seviyesi, ilacın alımından en erken 6 saat sonra ölçülmelidir. Bunun nedeni, emilimin tamamlanması ve dağılımın dengeye ulaşması için zaman tanımaktır. Enterik kaplı veya yavaş salınımlı preparatlarda bu süre daha da uzun olabilir.
Değerlendirme:
Hastanın serum salisilat konsantrasyonu (mg/dL) ve ilacın alımından bu yana geçen süre (saat) nomograma işaretlenir.
Noktanın düştüğü bölge, zehirlenmenin potansiyel ciddiyeti hakkında bir fikir verir.
Örnek Sınıflandırma (Genel Değerler - Nomograma Göre Değişebilir):
| Saat (Alımdan Sonra) | Hafif (mg/dL) | Orta (mg/dL) | Şiddetli (mg/dL) |
|---|---|---|---|
| 6 | < 45-50 | 50-80 | > 80-100 |
| 12 | < 30-40 | 40-60 | > 60-80 |
| 24 | < 20-25 | 25-40 | > 40-50 |
| 36 | < 15-20 | 20-30 | > 30-35 |
| 48 | < 10-15 | 15-20 | > 20-25 |
(Bu değerler yaklaşıktır ve orijinal Done Nomogramı'na başvurularak teyit edilmelidir. Farklı çizimlerde hafif oynamalar olabilir.)
Done Nomogramının Sınırlılıkları ve Güncel Durumu (14 Mayıs 2025 itibarıyla):
Done Nomogramı, salisilat zehirlenmesi yönetiminde önemli bir erken adım olmasına rağmen, günümüzde kullanımı önemli ölçüde azalmıştır ve yerini daha kapsamlı klinik değerlendirmelere bırakmıştır.
Başlıca sınırlılıkları şunlardır:
Sonuç:
Done Nomogramı, salisilat zehirlenmesi değerlendirmesinin evriminde tarihi bir yere sahip olmakla birlikte, günümüz modern toksikoloji pratiğinde rutin olarak önerilmemektedir ve kullanımı büyük ölçüde terk edilmiştir. Güncel yaklaşımlar, hastanın klinik durumu, seri salisilat seviyeleri, kan gazı analizi, elektrolitler, böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri gibi daha dinamik ve kapsamlı verilere dayanır. Alınan dozun tahmini ve hastanın semptomları, nomogramdan elde edilecek bir ciddiyet sınıflandırmasından çok daha önemlidir. Eğer salisilat zehirlenmesinden şüpheleniliyorsa, derhal tıbbi yardım alınmalı ve güncel toksikoloji kılavuzlarına göre değerlendirme ve tedavi yapılmalıdır.
COWS: Opiyat yoksunluk semptomlarının şiddetini değerlendirme.
| Madde No. | Değerlendirilen Belirti/Bulgu | Puan | Açıklama / Kriterler |
|---|---|---|---|
| 1 | Nabız Hızı (Dinlenme Halinde) | 0 | ≤ 80 atım/dakika |
| 1 | 81 - 100 atım/dakika | ||
| 2 | 101 - 120 atım/dakika | ||
| 4 | > 120 atım/dakika | ||
| 2 | Terleme | 0 | Terleme yok |
| (Son yarım saatte, ateş/ortamdan bağımsız) | 1 | Alında hafif nemlilik, ancak ter damlası yok | |
| 2 | Alında belirgin ter damlaları | ||
| 3 | Yüzde veya kollarda yaygın ter damlaları | ||
| 4 | Tüm vücutta belirgin terleme | ||
| 3 | Huzursuzluk | 0 | Normal, sakin |
| (Gözlem sırasında) | 1 | Ara sıra hafif huzursuzluk hareketleri | |
| 2 | Oldukça huzursuz hareketler, sık sık pozisyon değiştirme | ||
| 4 | Sürekli ileri geri yürüme, yerinde duramama | ||
| 4 | Göz Bebeği Büyüklüğü | 0 | Normal büyüklükte |
| 1 | Normalden biraz daha büyük | ||
| 2 | Orta derecede genişlemiş (midriyatik) | ||
| 5 | Belirgin şekilde genişlemiş (midriyatik) | ||
| 5 | Kemik veya Eklem Ağrıları | 0 | Ağrı yok |
| (Subjektif bildirim) | 1 | Hafif, belirsiz ağrı veya sızlama | |
| 2 | Orta şiddette kemik veya eklem ağrısı | ||
| 4 | Şiddetli, yaygın kemik veya eklem ağrısı | ||
| 6 | Burun Akıntısı / Göz Yaşarması | 0 | Yok |
| (Ateş/alerjiden bağımsız) | 1 | Hafif burun akıntısı veya göz yaşarması | |
| 2 | Belirgin burun akıntısı veya göz yaşarması | ||
| 4 | Sürekli ve belirgin burun akıntısı veya göz yaşarması | ||
| 7 | Gastrointestinal (GI) Rahatsızlık | 0 | GI rahatsızlığı yok |
| (Son yarım saatte) | 1 | Midede hafif rahatsızlık, gaz veya gurultu | |
| 2 | Mide bulantısı veya belirgin bağırsak hareketliliği (sesli gurultular) | ||
| 3 | Kusma veya ishal | ||
| 5 | Birden fazla kusma veya ishal atağı | ||
| 8 | Tremor (Titreme) | 0 | Tremor yok |
| (Kollar dışa uzatılmışken) | 1 | Elle hissedilebilen, ancak gözle zor görülen tremor | |
| 2 | Orta şiddette, gözle görülebilir tremor | ||
| 4 | Şiddetli, kaba tremor (kas seğirmeleri dahil) | ||
| 9 | Esneme | 0 | Esneme yok |
| (Gözlem sırasında) | 1 | Bir kez esneme | |
| 2 | Birkaç kez esneme | ||
| 4 | Sık sık, şiddetli esneme | ||
| 10 | Anksiyete veya İrritabilite | 0 | Normal, sakin |
| (Kaygı veya sinirlilik) | 1 | Hafifçe endişeli veya sinirli görünüyor | |
| 2 | Belirgin şekilde endişeli veya sinirli | ||
| 4 | Aşırı derecede endişeli veya panik halinde | ||
| 11 | Piloereksiyon / Üşüme Titreme | 0 | Cilt pürüzsüz |
| (Tüylerin diken diken olması) | 1 | Hafif piloereksiyon | |
| 2 | Belirgin piloereksiyon, ancak yaygın değil | ||
| 3 | Yaygın piloereksiyon veya üşüme hissi ile titreme |
Tablo 2: COWS Toplam Skorunun Yorumlanması
| Toplam COWS Skoru | Yoksunluk Şiddeti |
|---|---|
| 5 - 12 | Hafif Yoksunluk |
| 13 - 24 | Orta Derecede Yoksunluk |
| 25 - 36 | Orta Derecede Şiddetli Yoksunluk |
| > 36 | Şiddetli Yoksunluk |
CIWA-Ar: Alkol yoksunluğunun şiddetini objektif olarak değerlendirme.
| Madde | Maksimum Puan |
|---|---|
| 1. Mide Bulantısı ve Kusma | 7 |
| 2. Tremor (Titreme) | 7 |
| 3. Terleme | 7 |
| 4. Anksiyete (Kaygı) | 7 |
| 5. Ajitasyon (Huzursuzluk) | 7 |
| 6. Dokunma Bozuklukları / His Yanılsamaları | 7 |
| 7. İşitsel Bozukluklar / Halüsinasyonlar | 7 |
| 8. Görsel Bozukluklar / Halüsinasyonlar | 7 |
| 9. Baş Ağrısı, Başta Dolgunluk Hissi | 7 |
| 10. Oryantasyon ve Bilinç Düzeyi Bozukluğu | 4 |
| Toplam Maksimum Skor | 67 |
CIWA-Ar Toplam Skorunun Yorumlanması (Genel Yaklaşım):
| Toplam CIWA-Ar Skoru | Yoksunluk Şiddeti | Önerilen Yaklaşım (Genel) |
|---|---|---|
| < 8-10 | Çok Hafif Yoksunluk | Genellikle farmakolojik tedavi gerekmez, destekleyici bakım. |
| 8-15 (veya 10-15) | Hafif ila Orta Derecede Yoksunluk | Semptomatik tedavi (örn. benzodiazepinler) düşünülebilir. |
| > 15 | Orta ila Şiddetli Yoksunluk / Şiddetli Yoksunluk | Farmakolojik tedavi (örn. benzodiazepinler) gereklidir. |
| > 20 | Şiddetli Yoksunluk (Deliryum Tremens riski artar) | Yoğun tedavi ve yakın takip. |
King's College Criteria for Liver Transplant Referral (Acetaminophen Toxicity): Asetaminofen zehirlenmesine bağlı akut karaciğer yetmezliğinde karaciğer transplantasyonu gerekliliğini belirleme.
| Kriter Grubu | Parametreler | Nakil Değerlendirmesi İçin Endikasyon |
|---|---|---|
| Grup 1 (Asidoz Temelli) | Arteriyel pH < 7.30 (resüsitasyon sonrası) VEYA Arteriyel Laktat > 3 mmol/L (hidrasyon sonrası; bazı kaynaklarda pH ile birlikte) |
Bu kriterlerden BİRİ yeterlidir. |
| Grup 2 (Kombine Kriterler) | 1. Protrombin Zamanı (PT) > 100 saniye (INR > yaklaşık 6.5-7.0) VE 2. Serum Kreatinin > 3.4 mg/dL (> 300 µmol/L) VE 3. Hepatik Ensefalopati Evre III veya IV |
Bu ÜÇ kriterin HEPSİNİN BİRDEN varlığı gereklidir. |
Önemli Notlar (14 Mayıs 2025 itibarıyla):
Poisoning Severity Score (PSS): Genel zehirlenme vakalarında ciddiyeti ve prognozu değerlendirme (acil servis için daha az pratik).
PSS Sınıflandırma Dereceleri:
PSS, zehirlenme şiddetini beş ana kategoriye ayırır:
Her Bir Derecenin Açıklaması ve Kriterleri:
Aşağıda her bir PSS derecesinin genel tanımları ve tipik özellikleri bulunmaktadır. Unutulmamalıdır ki spesifik semptomlar zehirleyici maddeye göre büyük farklılıklar gösterecektir.
Tablo: Zehirlenme Şiddet Skoru (PSS) Dereceleri ve Tanımları
| PSS Derecesi | Tanım | Genel Kriterler ve Örnekler |
|---|---|---|
| 0 | Yok | - Zehirlenmeye maruz kalma öyküsü olabilir ancak hiçbir belirti veya semptom gelişmemiştir. - Gözlem sonrası veya dekontaminasyon sonrası semptomsuz kalmıştır. - Herhangi bir tedavi gerektirmemiştir (veya sadece dekontaminasyon yapılmıştır). |
| 1 | Hafif | - Hafif, geçici ve kendiliğinden düzelen belirti ve semptomlar vardır. - Genellikle rahatsız edicidir ancak hayati tehlike oluşturmaz. - Örnekler: Hafif mide bulantısı, kısa süreli kusma, hafif baş dönmesi, minimal deri veya mukoza irritasyonu, hafif uyuşukluk (tamamen uyanık). - Genellikle spesifik bir antidot veya yoğun tedavi gerektirmez. Destekleyici bakım yeterli olabilir. |
| 2 | Orta | - Belirgin veya uzun süreli belirti ve semptomlar vardır. - Hayatı tehdit edici olmasa da, hastaneye yatış ve spesifik tedavi (örn. antidot) gerektirebilir. - Sistemik etkiler belirgindir. - Örnekler: Tekrarlayan kusma, ishal, belirgin kas seğirmeleri, orta derecede bilinç bulanıklığı (uyandırılabilir, koopere), hipotansiyon (sıvıya yanıt veren), kısa süreli nöbet (kendiliğinden duran veya tek doz antikonvülzanla kontrol altına alınan), hafif asit-baz dengesizliği, non-spesifik EKG değişiklikleri (örn. sinüs taşikardisi/bradikardisi). |
| 3 | Şiddetli | - Hayatı tehdit eden belirti ve semptomlar vardır. - Yoğun bakım ve acil müdahale gerektirir. - Ciddi organ yetmezliği veya disfonksiyonu belirtileri olabilir. - Örnekler: Şiddetli bilinç bozukluğu (koma, stupor), tekrarlayan veya uzamış nöbetler, solunum yetmezliği (mekanik ventilasyon gerektiren), tedaviye dirençli şok/hipotansiyon, ciddi kardiyak aritmiler (örn. ventriküler taşikardi), akut böbrek veya karaciğer yetmezliği, ciddi asit-baz veya elektrolit bozuklukları, yaygın damar içi pıhtılaşma (DIC). |
| 4 | Ölümcül | - Zehirlenme doğrudan veya dolaylı olarak ölüme yol açmıştır. - Beyin ölümü gelişen vakalar da bu kategoriye dahildir. |
PSS'nin Uygulanması:
En Kötü Durum: PSS, genellikle zehirlenme epizodu boyunca gözlemlenen en yüksek ciddiyet düzeyine göre atanır.
Nedensellik: Atanan PSS derecesinin doğrudan zehirlenmeye bağlı semptomlarla ilişkili olması önemlidir. Altta yatan hastalıklar veya diğer nedenlerle ortaya çıkan semptomlar dikkate alınmamalıdır.
Objektiflik: Değerlendirme, mümkün olduğunca objektif klinik ve laboratuvar verilerine dayanmalıdır.
Kullanım Alanları:
Modified SAD PERSONS Scale: İntihar riskini değerlendirme.
| Madde | Açıklama / Kriterler | Puan |
|---|---|---|
| S - Sex (Cinsiyet) | Erkek | 1 |
| A - Age (Yaş) | < 25 yaş VEYA > 44 yaş (bazı versiyonlarda <19 veya >45 olabilir, bu yaygın bir modifikasyondur) | 1 |
| D - Depression (Depresyon) | Depresyon veya umutsuzluk belirtileri/tanısı var | 2 |
| P - Previous Attempt (Önceki Girişim) | Daha önce intihar girişiminde bulunmuş | 1 |
| E - Ethanol/Drug Use (Alkol/Madde Kullanımı) | Aşırı alkol veya madde kullanımı (güncel veya geçmişte) | 1 |
| R - Rational Thinking Loss (Rasyonel Düşünme Kaybı) | Psikotik belirtiler (halüsinasyon, hezeyan), organik beyin sendromu, ağır anksiyete/panik, konsantrasyon güçlüğü | 2 |
| S - Social Supports Lacking (Sosyal Destek Eksikliği) | Yalnız yaşıyor, aile veya arkadaş desteği yok, son zamanlarda önemli bir kayıp yaşamış | 1 |
| O - Organized Plan (Organize Plan) | Detaylı ve ölümcül bir intihar planı var (zaman, yer, yöntem belirlenmiş) | 2 |
| N - No Spouse (Eşin Olmaması) | Bekar, boşanmış, dul | 1 |
| S - Sickness (Hastalık) | Ciddi, kronik, ağrılı veya yaşamı tehdit eden bir fiziksel hastalığı var veya fonksiyon kaybı yaşıyor | 1 |
| (Ek Modifiye Maddeler - bazı versiyonlarda) | ||
| No recent psychotherapy/help (Yakın zamanda psikoterapi/yardım almamış olma) | 1 | |
| Impulsivity (Dürtüsellik) | 1 | |
Not: Ek modifiye maddeler ve puanlamaları farklı kaynaklarda değişiklik gösterebilir. Yukarıdaki tablo, temel SAD PERSONS maddelerinin yaygın bir modifiye puanlama sistemini göstermektedir.
Modifiye SAD PERSONS Ölçeği Toplam Skorunun Yorumlanması:
Toplam skor, hastanın intihar risk düzeyini ve önerilen müdahale seviyesini belirlemede kullanılır. Aşağıdaki yorumlama genel bir rehberdir ve kurumsal protokollere göre değişebilir:
| Toplam Skor | Risk Düzeyi | Önerilen Eylem (Genel Yaklaşım) |
|---|---|---|
| 0 - 4 | Düşük Risk | Ayaktan takip düşünülebilir. Psikososyal destek ve gerekirse psikoterapiye yönlendirme. Risk faktörleri ve uyarı işaretleri hakkında hasta ve aile eğitimi. Acil durumda başvurulacak yerler belirtilmeli. |
| 5 - 8 | Orta Risk | Kapsamlı psikiyatrik değerlendirme önerilir. Ayaktan yoğun takip veya acil psikiyatrik konsültasyon ve muhtemelen hastaneye yatış düşünülmeli. Güvenlik planı oluşturulmalı. |
| ≥ 9 | Yüksek Risk | Acil psikiyatrik değerlendirme ve büyük olasılıkla hastaneye yatış gereklidir. Hasta hiçbir zaman yalnız bırakılmamalı. Güvenlik önlemleri en üst düzeyde tutulmalı. |
Behavioural Activity Rating Scale (BARS): Ajitasyon düzeyini kategorize etme.
| Puan | Düzey | Açıklama / Gözlemlenebilir Davranışlar |
|---|---|---|
| 1 | Uykuya Dalmakta Güçlük / Çok Hafif Sedasyon | Uykulu görünüyor, ancak uyanık ve konuşabiliyor. Normal motor aktivite. |
| 2 | Uykulu / Hafif Sedasyon | Belirgin şekilde uykulu görünüyor, konuşması yavaşlamış olabilir, ancak sözel uyaranlara kolayca yanıt veriyor. Motor aktivite hafif azalmış. |
| 3 | Çok Uykulu / Orta Derecede Sedasyon | Çoğunlukla uyuyor, ancak yüksek sesli veya tekrarlayan sözel uyaranlara yanıt veriyor veya hafif dokunsal uyarana (örneğin, hafifçe sarsmaya) yanıt veriyor. Motor aktivite belirgin şekilde azalmış. |
| 4 | Normal / Sakin Davranış | Uyanık, sakin, normal motor aktiviteye sahip. Normal konuşma ve etkileşim. |
| 5 | Hafif Ajitasyon | Huzursuz, yerinde durmakta zorlanıyor, artmış motor aktivite (örn. parmaklarıyla oynama, sık pozisyon değiştirme), hafif anksiyete veya irritabilite belirtileri gösterebilir. Konuşması normal veya hafifçe hızlanmış. |
| 6 | Orta Derecede Ajitasyon | Belirgin şekilde huzursuz ve ajite. Sürekli hareket halinde, yerinde oturamıyor, ileri geri yürüyor olabilir. Sesli konuşma, bağırabilir. İrritabl, gergin ve potansiyel olarak iş birliği yapmayan bir tutum sergileyebilir. |
| 7 | Şiddetli Ajitasyon / Saldırganlık | Aşırı derecede ajite, kontrolsüz motor aktivite. Kendine veya başkalarına zarar verme potansiyeli taşıyan davranışlar (örn. vurma, tekmeleme, eşya fırlatma). Bağırma, küfür etme. Mantıklı iletişim kurmak zor veya imkansız. |
Not: Bazı kaynaklarda puanlama ve tanımlamalarda çok küçük farklılıklar olabilir, ancak genel yapı bu şekildedir.
Ölçeğin temel mantığı, gözlemlenebilir motor aktivite ve uyarılabilirlik düzeyine dayanmasıdır.
BARS Ölçeğinin Kullanımı:
Başlangıç Değerlendirmesi: Ajitasyon veya sedasyon belirtileri gösteren bir hastanın ilk değerlendirmesinde kullanılır.
Tedavi İzlemi: Ajitasyon için verilen ilaçların (örn. antipsikotikler, benzodiazepinler) veya sedasyon amaçlı ilaçların etkinliğini izlemek için düzenli aralıklarla (örn. 15-30 dakika, saatlik) tekrarlanır.
Doz Ayarlaması: Hastanın BARS skorundaki değişikliklere göre ilaç dozları ayarlanabilir. Amaç genellikle hastayı sakin (BARS 4) bir duruma getirmek veya aşırı sedasyondan (BARS 1-3) kaçınmaktır.
Objektiflik: Subjektif değerlendirmeler yerine gözlemlenebilir davranışlara dayandığı için daha objektif bir ölçüm sağlar.
İletişim: Sağlık profesyonelleri arasında hastanın ajitasyon/sedasyon düzeyi hakkında ortak bir dil oluşturur.
Brøset Violence Checklist (BVC): Kısa dönemli şiddet riskini öngörme.
| Madde No. | Davranışsal Belirti | Puanlama (Evet = 1, Hayır = 0) |
|---|---|---|
| 1 | Konfüzyon (Kafa karışıklığı) | |
| 2 | İrritabilite (Kolay sinirlenme, tahammülsüzlük) | |
| 3 | Taşkınlık (Gürültücü, rahatsız edici davranışlar) | |
| 4 | Fiziksel Tehditler (Personele, diğer hastalara veya nesnelere yönelik sözlü olmayan tehditkar davranışlar; örneğin, yumruk sıkma, tehditkar duruş) | |
| 5 | Sözel Tehditler (Personele veya diğer hastalara yönelik küfür, hakaret veya açık şiddet tehditleri) | |
| 6 | Nesnelere Yönelik Saldırganlık (Eşyalara vurma, fırlatma, kırma gibi fiziksel olarak saldırgan davranışlar) |
Toplam Skorun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Altı maddenin puanları toplanarak 0 ile 6 arasında bir toplam skor elde edilir.
Toplam skor, yakın gelecekteki şiddet riskini gösterir:
PHQ-9: Depresyon şiddetini tarama.
PHQ-9'un Maddeleri ve Puanlaması:
PHQ-9, son iki hafta içinde aşağıdaki dokuz belirtinin ne sıklıkta yaşandığını sorgular. Her bir madde için hastanın verdiği yanıtlar aşağıdaki gibi puanlanır:
İşlere karşı ilgisizlik veya zevk alamama
Kendini moralsiz, depresif veya umutsuz hissetme
Uykuya dalmakta veya uykuyu sürdürmekte güçlük ya da fazla uyuma
Yorgunluk veya enerji azlığı hissetme
İştahsızlık veya aşırı yeme
Kendini kötü hissetme veya bir başarısızlık olarak görme ya da kendini veya aileni hayal kırıklığına uğratmış hissetme
Gazete okumak veya televizyon seyretmek gibi şeylere konsantre olmakta zorlanma
Başkalarının fark edebileceği kadar yavaş hareket etme veya konuşma ya da tam tersi, normalden daha kıpır kıpır veya huzursuz olma
Ölmüş olmanın daha iyi olacağını veya kendine bir şekilde zarar vermeyi düşünme
Toplam Skorun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Dokuz maddenin puanları toplanarak 0 ile 27 arasında bir toplam skor elde edilir. Bu toplam skor, depresyonun şiddetini gösterir:
| Toplam PHQ-9 Skoru | Depresyon Şiddeti | Önerilen Klinik Eylem (Genel Yaklaşım) |
|---|---|---|
| 0 - 4 | Minimal veya Yok | Genellikle tedavi gerektirmez. |
| 5 - 9 | Hafif Derecede Depresyon | Dikkatli izlem; hastanın tercihine göre destek, eğitim, aktif izlem veya tedavi (psikoterapi ve/veya farmakoterapi) düşünülebilir. |
| 10 - 14 | Orta Derecede Depresyon | Aktif tedavi (psikoterapi ve/veya farmakoterapi) önerilir. Ayaktan takip. |
| 15 - 19 | Orta-Şiddetli Derecede Depresyon | Aktif tedavi (genellikle psikoterapi ile birlikte farmakoterapi) kuvvetle önerilir. Daha yakın takip ve gerekirse psikiyatrik konsültasyon. |
| 20 - 27 | Şiddetli Derecede Depresyon | Yoğun tedavi (farmakoterapi ve psikoterapi kombinasyonu) ve acil psikiyatrik konsültasyon önerilir. Hastaneye yatış olasılığı (özellikle intihar riski varsa veya işlevsellik ciddi şekilde bozulmuşsa) değerlendirilmelidir. |
GAD-7: Anksiyete bozukluğu semptomlarının şiddetini tarama.
GAD-7'nin Maddeleri ve Puanlaması:
GAD-7, son iki hafta içinde aşağıdaki yedi belirtinin ne sıklıkta yaşandığını sorgular. Her bir madde için hastanın verdiği yanıtlar aşağıdaki gibi puanlanır:
GAD-7 Soruları (Belirti Alanları):
Aşağıdaki sorunların son **iki hafta içinde** sizi ne kadar rahatsız ettiğini belirtiniz:
Gerginlik, endişe veya aşırı kuruntu hissetme
Endişelenmeyi durduramama veya kontrol edememe
Farklı şeyler hakkında çok fazla endişelenme
Rahatlamakta zorluk çekme
O kadar huzursuz olma ki yerinde durmakta zorlanma
Kolayca sinirlenme veya alınganlaşma
Kötü bir şey olacağı hissine kapılma veya korkma
Toplam Skorun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Yedi maddenin puanları toplanarak 0 ile 21 arasında bir toplam skor elde edilir. Bu toplam skor, anksiyete düzeyinin şiddetini gösterir:
| Toplam GAD-7 Skoru | Anksiyete Şiddeti | Önerilen Klinik Eylem (Genel Yaklaşım) |
|---|---|---|
| 0 - 4 | Minimal Anksiyete | Genellikle tedavi gerektirmez. |
| 5 - 9 | Hafif Derecede Anksiyete | Dikkatli izlem; temel eğitim ve gerekirse aktif izlem veya kısa müdahaleler düşünülebilir. |
| 10 - 14 | Orta Derecede Anksiyete | Daha ileri değerlendirme ve aktif tedavi (psikoterapi ve/veya farmakoterapi) düşünülmelidir. Ayaktan takip. |
| 15 - 21 | Şiddetli Derecede Anksiyete | Kapsamlı değerlendirme ve aktif tedavi (genellikle psikoterapi ile birlikte farmakoterapi) kuvvetle önerilir. Gerekirse psikiyatrik konsültasyon. |
Kesme Noktası (Cut-off Point): Genellikle toplam 10 puan ve üzeri bir skor, yaygın anksiyete bozukluğu için daha ileri bir değerlendirme yapılması gerektiğini düşündüren bir kesme noktası olarak kabul edilir.
AIMS: Tardif diskinezi gibi istemsiz hareketlerin şiddetini değerlendirme.
Anormal İstemsiz Hareketler Ölçeği (AIMS) - Özet Tablo
Bölüm 1: Anormal İstemsiz Hareketlerin Değerlendirilmesi (Madde 1-7) Hareketlerin şiddeti 0-4 arası puanlanır: 0=Yok, 1=Minimal, 2=Hafif, 3=Orta, 4=Şiddetli
| Madde No. | Değerlendirilen Vücut Bölgesi | Gözlemlenen Hareket Türleri (Örnekler) | Puan (0-4) |
|---|---|---|---|
| 1 | Yüz Kasları | Alın, kaş, göz çevresi, yanaklarda buruşturma, tik, kasılma. | |
| 2 | Dudaklar ve Ağız Çevresi | Isırma, emme, dudak büzme, çiğneme benzeri hareketler. | |
| 3 | Çene | Yana kayma, açma-kapama, itme hareketleri. | |
| 4 | Dil | Dili dışarı çıkarma, kıvırma, ağız içinde döndürme. (Dilin ağız içinde kalması veya çıkarılamaması not edilir.) | |
| 5 | Üst Ekstremiteler (Kollar/Eller) | Koreik (hızlı, sıçrayıcı), atetoid (yavaş, kıvrılma), tremor (titreme). | |
| 6 | Alt Ekstremiteler (Bacaklar/Ayaklar) | Bacak sallama, ayak parmaklarını oynatma, pedal çevirme, koreik veya atetoid hareketler. | |
| 7 | Gövde (Boyun, Omuzlar, Kalça) | Sallanma, bükülme, kıvranma, itme hareketleri. |
Bölüm 2: Global Değerlendirmeler (Madde 8-10) Şiddet ve işlev bozukluğu 0-4 arası puanlanır: 0=Yok, 1=Minimal, 2=Hafif, 3=Orta, 4=Şiddetli.
Farkındalık için özel puanlama.
| Madde No. | Değerlendirme Alanı | Puanlama Kriteri / Açıklama | Puan (0-4) |
|---|---|---|---|
| 8 | Anormal Hareketlerin Genel Şiddeti | Klinisyenin genel yargısı (hastanın farkındalığından bağımsız). | |
| 9 | Hareketlere Bağlı İşlev Bozukluğu | Hareketlerin hastanın günlük yaşam aktivitelerini (yemek, giyinme, yürüme, konuşma vb.) etkileme derecesi. | |
| 10 | Hastanın Hareketlerden Haberdar Olma Durumu / Rahatsızlığı | 0=Farkında değil; 1=Farkında, rahatsız değil; 2=Farkında, hafif rahatsız; 3=Farkında, orta rahatsız; 4=Farkında, şiddetli rahatsız. |
Bölüm 3: Diş ve Protez Durumu (Madde 11-12) Bu maddeler evet/hayır şeklinde yanıtlanır ve toplam skora dahil edilmez.
| Madde No. | Değerlendirme Alanı | Yanıt (Evet/Hayır) |
|---|---|---|
| 11 | Mevcut Diş Problemleri Var mı? (Dişler/Protezler) | |
| 12 | Dişler/Protezler Hareketleri Etkiliyor mu? |
Genel Yorumlama Notları:
Tanı: AIMS tek başına tanı koydurmaz. Klinik öykü ve diğer bulgularla birlikte değerlendirilir. Genellikle Madde 1-7 arasında en az bir bölgede 2 puan veya birden fazla bölgede 1 puan olması tardiv diskinezi şüphesini artırır (özellikle antipsikotik kullanım öyküsü varsa).
İzlem: Antipsikotik kullanan hastalarda düzenli aralıklarla AIMS yapılması, tardiv diskinezinin erken tespiti ve takibi için önemlidir.
Klinik Karar: Tedavi ve yönetim kararları, AIMS skorlarının yanı sıra hastanın genel durumu, risk faktörleri ve bireysel ihtiyaçlarına göre verilir.
Preeklampsi Tanı Kriterleri (ACOG): Gebelikte hipertansiyon ve proteinüri veya ciddi özelliklerle preeklampsi tanısı.
| Kategori | Kriter |
|---|---|
| 1. Hipertansiyon | Yeni Başlayan Hipertansiyon: • Sistolik Kan Basıncı (SKB) ≥ 140 mmHg VEYA • Diyastolik Kan Basıncı (DKB) ≥ 90 mmHg (En az 4 saat arayla yapılan iki ayrı ölçümde doğrulanmalı) |
| VE | |
| 2. Aşağıdakilerden En Az Biri: | A. Proteinüri: • ≥ 300 mg / 24 saatlik idrar VEYA • Protein/Kreatinin Oranı ≥ 0.3 VEYA • İdrar Stribi ile ≥ 2+ protein (kantitatif testlerle doğrulanmalı) VEYA (Proteinüri Yokluğunda Aşağıdaki Yeni Başlayan Bulgulardan Herhangi Biri): |
| • Trombositopeni: Trombosit < 100,000/µL | |
| • Böbrek Yetmezliği: Serum Kreatinin > 1.1 mg/dL veya bazal değerin iki katına çıkması (altta yatan böbrek hastalığı yoksa) | |
| • Karaciğer Fonksiyon Bozukluğu: Karaciğer transaminazları (AST/ALT) normalin en az iki katı VEYA şiddetli, kalıcı sağ üst kadran/epigastrik ağrı (açıklanamayan ve ilaca yanıtsız) | |
| • Akciğer Ödemi | |
| • Yeni Başlayan Baş Ağrısı (ilaca yanıtsız, açıklanamayan) veya Görsel Rahatsızlıklar (bulanık görme, ışık çakmaları, skotomlar) |
Tablo 2: Preeklampsinin Şiddetli Özellikleri ("Preeclampsia with Severe Features") (Aşağıdaki bulgulardan herhangi birinin varlığı)
| Kategori | Kriter |
|---|---|
| Şiddetli Hipertansiyon | • Sistolik Kan Basıncı (SKB) ≥ 160 mmHg VEYA • Diyastolik Kan Basıncı (DKB) ≥ 110 mmHg (Kısa sürede (örn. dakikalar içinde) doğrulanmış) |
| Trombositopeni | • Trombosit Sayısı < 100,000/µL |
| Karaciğer Fonksiyon Bozukluğu | • Karaciğer transaminazları (AST/ALT) normalin en az iki katı VEYA • Şiddetli, kalıcı sağ üst kadran veya epigastrik ağrı (açıklanamayan ve ilaca yanıtsız) |
| Böbrek Yetmezliği İlerlemesi | • Serum Kreatinin > 1.1 mg/dL veya bazal değerin iki katına çıkması (altta yatan böbrek hastalığı yoksa) |
| Akciğer Ödemi | • Klinik olarak belirgin akciğer ödemi |
| Yeni Başlayan Serebral veya Görsel Rahatsızlıklar | • İlaç tedavisine yanıt vermeyen ve başka bir nedenle açıklanamayan yeni başlayan baş ağrısı. |
| • Görsel rahatsızlıklar (bulanık görme, ışık çakmaları, skotomlar, körlük). | |
| • Bilinç değişikliği, koma, inme. |
Şiddetli Preeklampsi Kriterleri (ACOG): Preeklampsinin şiddetli formunu tanımlayan kriterler.
ACOG Şiddetli Preeklampsi Özellikleri Tablosu (Preeklampsi tanısı almış bir hastada aşağıdaki bulgulardan herhangi birinin varlığı)
| Kategori | Kriter |
|---|---|
| 1. Şiddetli Hipertansiyon | • Sistolik Kan Basıncı (SKB) ≥ 160 mmHg VEYA • Diyastolik Kan Basıncı (DKB) ≥ 110 mmHg (Kısa sürede (örn. dakikalar içinde) doğrulanmış) |
| 2. Trombositopeni | • Trombosit Sayısı < 100,000/mikrolitre |
| 3. Karaciğer Fonksiyon Bozukluğu | • Karaciğer transaminazları (AST veya ALT) normalin üst sınırının en az iki katı VEYA • Başka bir nedenle açıklanamayan ve standart ağrı kesicilere yanıt vermeyen şiddetli, kalıcı sağ üst kadran veya epigastrik ağrı. |
| 4. Böbrek Yetmezliği İlerlemesi | • Serum kreatinin konsantrasyonu > 1.1 mg/dL VEYA • Altta yatan böbrek hastalığı olmayan bir kadında serum kreatinin düzeyinin bazal değerin iki katına çıkması. |
| 5. Akciğer Ödemi | • Klinik olarak belirgin akciğer ödemi. |
| 6. Yeni Başlayan Serebral veya Görsel Rahatsızlıklar | • Yeni Başlayan Baş Ağrısı: Standart ağrı kesicilere yanıt vermeyen ve başka bir patoloji ile açıklanamayan şiddetli baş ağrısı. |
| • Görsel Rahatsızlıklar: Bulanık görme, ışık çakmaları (fotopsi), skotomlar (görme alanında kör noktalar) veya geçici körlük. | |
| • Diğer Serebral Belirtiler: Bilinç değişikliği, konfüzyon, ajitasyon, koma, inme. |
HELLP Sendromu Tanı Kriterleri: HELLP sendromunun tanısı (Hemoliz, Yüksek Karaciğer Enzimleri, Düşük Trombosit).
| Sendrom Bileşeni | Laboratuvar Kriteri (Genel Kabul Gören) | Tipik Eşik Değerler (Değişkenlik gösterebilir) |
|---|---|---|
| H - Hemolysis (Hemoliz) | Mikroanjiyopatik Hemolitik Anemi Kanıtı (Aşağıdakilerden en az ikisi): • Anormal Periferik Kan Yayması • Artmış Laktat Dehidrogenaz (LDH) • Artmış Bilirubin (Total veya İndirekt) • Düşük Serum Haptoglobini (isteğe bağlı, her zaman kullanılmaz) |
• Şistositler, burr hücreleri vb. |
| • LDH > 600 IU/L | ||
| • Total Bilirubin ≥ 1.2 mg/dL | ||
| • Haptoglobin < 25 mg/dL | ||
| EL - Elevated Liver enzymes (Yükselmiş Karaciğer Enzimleri) | Karaciğer Hücre Hasarı Kanıtı: • Artmış Aspartat Aminotransferaz (AST veya SGOT) • Artmış Alanin Aminotransferaz (ALT veya SGPT) (AST kadar tipik veya belirgin olmayabilir) • Artmış Laktat Dehidrogenaz (LDH) (hemoliz ve karaciğer hasarını yansıtır) |
• AST > 70 IU/L (ve normalin üst sınırının ≥2 katı) |
| • ALT (genellikle AST ile birlikte yükselir) | ||
| • LDH > 600 IU/L | ||
| LP - Low Platelet count (Düşük Trombosit Sayısı) | Trombositopeni: • Düşük Trombosit Sayısı |
• Trombosit Sayısı < 100,000/mm³ (veya < 100 x 10^9/L) |
| (Bazı sınıflandırmalar < 150,000/mm³ değerini de dikkate alabilir veya trombosit sayısına göre sınıflandırma yapabilir, örn. Mississippi Sınıflandırması) |
Önemli Hatırlatmalar:
Mississippi Triple-Class HELLP System: HELLP sendromunu trombosit sayısına göre sınıflandırma.
| Sınıf | Trombosit (Platelet) Sayısı Kriteri | Ciddiyet Düzeyi ve Genel Prognoz |
|---|---|---|
| Sınıf 1 | ≤ 50,000/mm³ (veya ≤ 50 x 10^9/L) | En Şiddetli Form. Daha yüksek maternal morbidite ve mortalite riski ile ilişkilidir. Daha agresif yönetim ve yakın takip gerektirir. |
| Sınıf 2 | > 50,000/mm³ ile ≤ 100,000/mm³ arası (veya > 50 x 10^9/L ile ≤ 100 x 10^9/L arası) |
Orta Şiddette Form. Morbidite riski Sınıf 1'e göre daha düşük, Sınıf 3'e göre daha yüksektir. |
| Sınıf 3 | > 100,000/mm³ ile ≤ 150,000/mm³ arası (veya > 100 x 10^9/L ile ≤ 150 x 10^9/L arası) |
En Hafif Form. Genellikle daha iyi maternal prognoz ile ilişkilidir. Ancak yine de HELLP sendromunun diğer tanı kriterlerini (hemoliz ve yükselmiş karaciğer enzimleri) karşılaması gerekir. |
Önemli Notlar ve Klinik Anlamı:
Barnhart Ektopik Gebelik Risk Skorlaması: Bilinmeyen lokalizasyonlu, canlı olmayan gebeliklerde ektopik gebelik riskini değerlendirme.
| Parametre | Değer | Puan | |
|---|---|---|---|
| 1 | Yaş (Yıl) | < 18 yaş | +1 |
| > 38 yaş | +3 | ||
| 2 | Önceki Ektopik Gebelik Öyküsü | 1 kez | +2 |
| 2 veya daha fazla | +3 | ||
| 3 | Kanama | Mevcut | +4 |
| 4 | Önceki Düşük Öyküsü | 1 önceki düşük | -1 |
| 5 | Serum hCG Düzeyi | > 2,000 mIU/mL | -1 |
| Toplam Skor Aralığı | -2 ile +10 arası | ||
| Toplam Puan Aralığı | Risk Kategorisi | Ektopik Gebelik Riski | Önerilen Yaklaşım (Genel Fikir) |
|---|---|---|---|
| 0 – 1 | Düşük Risk | %5.2 | Genellikle daha az yoğun takip, seri hCG ve progesteron takibi ile ayaktan izlem. Rahim içi gebelik olasılığı daha yüksek. |
| 2 – 3 | Orta Risk | %15.7 | Daha dikkatli takip, seri hCG ve ultrasonografi değerlendirmeleri. Ektopik gebelik olasılığı göz önünde bulundurulmalı, ancak diğer olasılıklar da (başarısız intrauterin gebelik, erken intrauterin gebelik) değerlendirilmeli. |
| ≥ 4 | Yüksek Risk | %45.5 | Yoğun takip ve değerlendirme gereklidir. Ektopik gebelik olasılığı yüksektir. Gerektiğinde daha invaziv tanısal veya tedavi edici müdahaleler (örn. laparoskopi) için erken hazırlık düşünülebilir. |
Bishop Skoru: Servikal olgunluğu değerlendirerek doğum indüksiyonunun başarısını öngörme.
| Puan | Servikal Dilatasyon (cm) | Servikal Silinme (Effacement) (%) | Fetal Başı İstasyonu (Station) | Servikal Kıvam (Consistency) | Servikal Pozisyon (Position) |
|---|---|---|---|---|---|
| 0 | Kapalı (0 cm) | %0 - %30 | -3 | Sert (Katı) | Posterior (Arkada) |
| 1 | 1 - 2 cm | %40 - %50 | -2 | Orta | Orta (Mid-pozisyon) |
| 2 | 3 - 4 cm | %60 - %70 | -1 / 0 | Yumuşak | Anterior (Önde) |
| 3 | ≥ 5 cm | ≥ %80 | +1 / +2 | - | - |
Puanların Açıklaması:
Modifiye Bishop Skoru:
Bishop skorunun çeşitli modifikasyonları da bulunmaktadır. En yaygın modifikasyonlardan biri, özellikle daha önce sezaryenle doğum yapmış kadınlarda veya nullipar (hiç doğum yapmamış) kadınlarda farklı parametrelerin ağırlıklandırılması veya bazı parametrelerin çıkarılmasıdır. Örneğin, bazı modifiye skorlarda istasyon veya silinme gibi parametrelere daha fazla önem verilebilir veya puanlama sistemi basitleştirilebilir. Ancak klasik Bishop skoru hala yaygın olarak kullanılmaktadır.
Numerik Derecelendirme Ölçeği (NRS): Sözel iletişim kurabilen hastalarda ağrı şiddetini 0-10 arası değerlendirme.
| NRS Puanı | Ağrı Şiddeti Düzeyi | Genel Açıklama / Etkileri (Tipik Olarak) |
|---|---|---|
| 0 | Ağrı Yok | Kişi herhangi bir ağrı hissetmiyor. |
| 1 - 3 | Hafif Ağrı | Ağrı fark edilebilir ancak genellikle günlük aktiviteleri çok fazla etkilemez. |
| 4 - 6 | Orta Derecede Ağrı | Ağrı daha belirgindir, günlük aktiviteleri etkileyebilir ve dikkati dağıtabilir. |
| 7 - 10 | Şiddetli Ağrı | Ağrı çok yoğundur, günlük aktiviteleri ciddi şekilde kısıtlar, konsantrasyonu bozar. 10 puan "hayal edilebilecek en şiddetli ağrı" olarak kabul edilir. |
Görsel Analog Skala (VAS): Sözel iletişim kurabilen hastalarda ağrı şiddetini çizgi üzerinde işaretleyerek değerlendirme.
| VAS Puanı (mm) | Ağrı Şiddeti Düzeyi | Genel Açıklama / Etkileri (Tipik Olarak) |
|---|---|---|
| 0 | Ağrı Yok | Kişi herhangi bir ağrı hissetmiyor. |
| 1 - 30 | Hafif Ağrı | Ağrı fark edilebilir ancak genellikle günlük aktiviteleri çok fazla etkilemez. |
| 31 - 69 | Orta Derecede Ağrı | Ağrı daha belirgindir, günlük aktiviteleri etkileyebilir ve dikkati dağıtabilir. |
| 70 - 100 | Şiddetli Ağrı | Ağrı çok yoğundur, günlük aktiviteleri ciddi şekilde kısıtlar, konsantrasyonu bozar. 100 mm "hayal edilebilecek en şiddetli ağrı" olarak kabul edilir. |
Yüz İfadeleri Ölçeği (FPS): Özellikle çocuklarda yüz ifadeleri aracılığıyla ağrı şiddetini değerlendirme.
| Özellik | Wong-Baker FACES® Ağrı Derecelendirme Ölçeği | Gözden Geçirilmiş Yüz İfadeleri Ağrı Ölçeği (FPS-R) |
|---|---|---|
| Kısa Tanım | Özellikle çocuklar için tasarlanmış, duygusal ifadeler içeren karikatür yüzlerden oluşan ağrı ölçeği. | Daha nötr, cinsiyetsiz yüz ifadeleri kullanarak ağrı yoğunluğunu ölçen, çocuklar ve iletişim güçlüğü olan yetişkinler için uygun ölçek. |
| Yapısı | 6 adet yüz ifadesi (gülümseyenden ağlayana doğru). | Genellikle 6 (bazen 7) adet yüz ifadesi (nötr ifadeden şiddetli ağrı ifadesine doğru). |
| Puanlama | Her yüze karşılık gelen sayılar: 0, 2, 4, 6, 8, 10 . | Her yüze karşılık gelen sayılar: Genellikle 0, 2, 4, 6, 8, 10 (veya 0-5 arası puanlanıp 0-10'a çevrilebilir). |
| Anker Noktaları (Tipik) | 0 = Hiç acı/ağrı yok 10 = Hayal edilebilecek en kötü acı/ağrı |
0 = Hiç ağrı yok 10 = Çok şiddetli ağrı |
| Hedef Kitle (Öncelikli) | 3 yaş ve üzeri çocuklar. | 3-4 yaş ve üzeri çocuklar, bilişsel kısıtlılığı veya iletişim güçlüğü olan yetişkinler. |
| Avantajları (Öne Çıkan) | Çocuklar tarafından kolay anlaşılır, yaygın bilinirlik. | Duygusal ifadelerden daha arınık olduğu için ağrıyı duygudan daha iyi ayırabilir. |
| Dezavantajları (Öne Çıkan) | Duygusal ifadeler (üzüntü/ağlama) ağrı yerine duyguyu yansıtabilir. | Wong-Baker kadar yaygın bilinirliği olmayabilir (ancak klinik geçerliliği yüksektir). |
Genel Ağrı Şiddeti Yorumlaması (0-10 Puanlık Metriğe Göre):
| Puan Aralığı (0-10) | Ağrı Şiddeti Düzeyi |
|---|---|
| 0 | Ağrı Yok |
| 1 - 3 (Wong-Baker için 2) | Hafif Ağrı |
| 4 - 6 | Orta Derecede Ağrı |
| 7 - 10 (Wong-Baker için 8-10) | Şiddetli Ağrı |
FLACC Ölçeği: İletişim kuramayan veya preverbal çocuklarda davranışsal gözlemlerle ağrı değerlendirmesi.
| Kategori | 0 Puan (Normal / Rahat) | 1 Puan (Hafif Rahatsızlık / Ara Sıra) | 2 Puan (Belirgin Rahatsızlık / Sık veya Sürekli) |
|---|---|---|---|
| F - Face (Yüz) | Belirli bir ifade yok veya gülümsüyor, normal ifade. | Ara sıra kaş çatma veya somurtma, içine kapanık, ilgisiz görünüm. | Sık veya sürekli çene titremesi, sıkılı çene, yüzde belirgin ağrı ifadesi (örn. gözler sıkıca kapalı, ağız açık, derin nazolabial kıvrım). |
| L - Legs (Bacaklar) | Normal pozisyonda veya rahat. | Huzursuz, gergin bacaklar, ara sıra tekmeleme veya bacakları çekme. | Bacakları tekmeleme veya yukarı çekme, sürekli huzursuzluk. |
| A - Activity (Aktivite) | Sakin yatıyor, normal hareket ediyor, kolay hareket ediyor. | Kıvranma, ileri geri sallanma, gerginlik, tereddütlü hareketler. | Kaskatı kesilmiş veya sıçrayıcı tarzda hareketler, sürekli huzursuzluk, direnç gösterme. |
| C - Cry (Ağlama) | Ağlama yok (uyanık veya uykuda). | İnleme veya sızlanma; ara sıra şikayet etme. | Sürekli ağlama, çığlık atma veya hıçkırıklar; sık şikayet etme. |
| C - Consolability (Teselli Edilebilirlik) | Rahat, sakin, teselliye ihtiyaç duymuyor. | Dokunma, kucaklama veya konuşmayla ara sıra sakinleşiyor, dikkati dağıtılabiliyor. | Teselli etmeye veya rahatlatmaya çalışıldığında zor sakinleşiyor veya hiç sakinleşmiyor. |
Toplam Skorun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Beş kategoriden elde edilen puanlar toplanarak 0 ile 10 arasında bir toplam skor elde edilir.
Daha yüksek skorlar, daha fazla ağrı veya rahatsızlık olduğunu gösterir.
Genel olarak kabul gören bir yorumlama şöyledir:
FLACC Ölçeği'nin Kullanım Amaçları:
rFLACC: Bilişsel bozukluğu olan çocuklara özgü davranışları içeren FLACC ölçeği.
| Kategori | 0 Puan (Normal / Rahat / Alışılmış Davranışlar) | 1 Puan (Hafif Rahatsızlık / Ara Sıra / Alışılmışın Dışında Hafif Değişiklikler) | 2 Puan (Belirgin Rahatsızlık / Sık veya Sürekli / Alışılmışın Dışında Belirgin Değişiklikler) |
|---|---|---|---|
| F - Face (Yüz) | Olağan yüz ifadesi, gülümseme, sakin. Göz teması kuruyor veya alışılmış şekilde göz teması kurmuyor. | Ara sıra kaş çatma, somurtma, endişeli veya üzgün görünüm. Yüzde hafif gerginlik. Bilişsel bozukluğu olan çocukta: Daha az ifade, donuk bakış, gözlerini normalden fazla kapalı tutma, hafif yüz buruşturma. | Sık veya sürekli çene titremesi, sıkılı çene, belirgin ağrı ifadesi (örn. gözler sıkıca kapalı, ağız açık/kare şeklinde, derin nazolabial kıvrım). Bilişsel bozukluğu olan çocukta: Yoğun yüz buruşturma, ağlamaklı yüz, alışılmadık yüz hareketleri veya tikler. |
| L - Legs (Bacaklar) | Normal pozisyonda veya rahat, alışılmış hareketler. | Huzursuz, gergin bacaklar. Ara sıra tekmeleme, bacakları çekme veya sürtme. Bilişsel bozukluğu olan çocukta: Spastisitede hafif artış, pozisyon değiştirmede hafif zorluk. | Bacakları tekmeleme veya yukarı çekme, sürekli huzursuzluk, bacaklarda rijidite. Bilişsel bozukluğu olan çocukta: Spastisitede belirgin artış, opistotonus benzeri duruş, bacaklarda anormal pozisyonlar. |
| A - Activity (Aktivite) | Sakin, normal veya alışılmış aktivite düzeyi, kolay hareket ediyor. | Kıvranma, ileri geri sallanma, gerginlik. Aktivitede azalma veya artış. Bilişsel bozukluğu olan çocukta: Stereotipik hareketlerde hafif artış/azalma, çevreye ilgide azalma, huzursuzluk. | Kaskatı kesilmiş veya sıçrayıcı tarzda hareketler, sürekli huzursuzluk, direnç gösterme, hareketsizlik. Bilişsel bozukluğu olan çocukta: Stereotipik hareketlerde belirgin artış veya durma, kendini yaralama davranışı, aşırı irkilme. |
| C - Cry (Ağlama) | Ağlama yok, alışılmış sesler çıkarıyor. | İnleme, sızlanma; ara sıra şikayet etme veya hafif sesli rahatsızlık belirtileri. Bilişsel bozukluğu olan çocukta: Normalden farklı, monoton veya tiz sesler, hafif mızmızlanma. | Sürekli ağlama, çığlık atma, hıçkırıklar; sık ve yüksek sesle şikayet etme. Bilişsel bozukluğu olan çocukta: Yüksek sesli, keskin çığlıklar, sürekli inleme, teselli edilemeyen ağlama veya alışılmadık sessizlik. |
| C - Consolability (Teselli Edilebilirlik) | Rahat, sakin, teselliye ihtiyaç duymuyor veya alışılmış şekilde teselli oluyor. | Dokunma, kucaklama veya konuşmayla ara sıra sakinleşiyor, dikkati dağıtılabiliyor. Bilişsel bozukluğu olan çocukta: Tanıdık bir kişi veya yöntemle kısmen rahatlatılabiliyor. | Teselli etmeye veya rahatlatmaya çalışıldığında zor sakinleşiyor veya hiç sakinleşmiyor. Bilişsel bozukluğu olan çocukta: Teselli çabalarına direnç gösterme, daha da ajite olma veya tamamen tepkisiz kalma. |
Toplam Skorun Yorumlanması (rFLACC):
Orijinal FLACC ölçeğinde olduğu gibi, rFLACC için de toplam skor 0 ile 10 arasında değişir ve ağrı şiddeti benzer şekilde yorumlanır:
rFLACC'ın Kullanım Alanları ve Avantajları:
CPOT: Yoğun bakımda iletişim kuramayan yetişkin hastalarda davranışsal gözlemlerle ağrı değerlendirmesi.
| Kategori | 0 Puan (Ağrı Yok / Rahat) | 1 Puan (Hafif Ağrı / Gerginlik) | 2 Puan (Orta ila Şiddetli Ağrı / Belirgin Sıkıntı) |
|---|---|---|---|
| 1. Yüz İfadesi (Facial Expression) | Rahat, nötr ifade. | Gergin yüz, kaş çatma, yüz buruşturma, orbitada sıkışma (gözleri kısma). | Tüm yüz buruşuk (grimacing), gözler sıkıca kapalı, ağız açık. |
| 2. Vücut Hareketleri (Body Movements) | Hareket yok veya normal pozisyonda (aktivite kısıtlaması yoksa). | Yavaş, dikkatli hareketler, dokunulan bölgeyi koruma, pozisyon arama. | Huzursuz ve/veya ajite hareketler, etkilenen bölgeyi çekme, yatakta oturmaya veya kalkmaya çalışma, kendine vurma. |
| 3. Kas Gerginliği (Muscle Tension) | Rahat, normal kas tonusu. | Gergin, katı (rijit) postür veya hareketler. Fleksiyon veya ekstansiyonda direnç. | Çok gergin veya kaskatı kesilmiş (rijit). Aşırı derecede dirençli ekstremite hareketleri. |
| 4. Ventilatörle Uyum (Mekanik Ventilatöre Bağlı Hastalar İçin) | Ventilatörle uyumlu hareketler, alarm yok. | Öksürme var ama çoğunlukla ventilatörle uyumlu, ara sıra ventilatör alarmı (kendiliğinden susan). | Ventilatörle savaşma (fighting the ventilator), alarmlar sık sık çalıyor (manuel olarak susturulması gereken). |
| VEYA | |||
| 4. Vokalizasyon (Ekstübe Edilmiş veya Entübe Olmayan Hastalar İçin) | Normal tonda konuşuyor veya hiç ses çıkarmıyor. | Hafif inleme, sızlanma, iç çekme, mırıldanma. | Yüksek sesle inleme, ağlama, bağırma, hıçkırık. |
Toplam Skorun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Dört kategoriden (Mekanik ventilatöre bağlı hastalar için ilk 3 madde + Ventilatörle Uyum; Ekstübe hastalar için ilk 3 madde + Vokalizasyon) elde edilen puanlar toplanarak toplam CPOT skoru (0-8 arası) hesaplanır.
BPS: Yoğun bakımda entübe ve sedatize yetişkin hastalarda davranışsal gözlemlerle ağrı değerlendirmesi.
| Kategori | 1 Puan | 2 Puan | 3 Puan | 4 Puan |
|---|---|---|---|---|
| 1. Yüz İfadesi (Facial Expression) | Rahat, gevşemiş. | Kısmen gergin (örn. kaş çatma). | Tamamen gergin (örn. göz kapakları sıkıca kapalı), yüz buruşturma (grimacing). | Yüzünü aşırı buruşturma, ağlamaklı yüz. |
| 2. Üst Ekstremiteler (Kollar) (Upper Limbs) | Hareket yok veya normal pozisyonda (tolere edilen hareketler). | Kısmen bükülmüş (fleksiyonda). | Parmaklar bükülmüş (fleksiyonda), kalıcı fleksiyon. | Sürekli geri çekme hareketleri, ekstremitelerde rijidite, kendine zarar verme amaçlı olmayan hareketler. |
| 3. Mekanik Ventilasyonla Uyum (Compliance with Mechanical Ventilation) (Entübe Hastalar İçin) | Ventilatörü tolere ediyor, alarm yok. | Öksürüyor ama ventilatörü tolere ediyor, ara sıra alarm (kendiliğinden düzelen). | Ventilatörle savaşıyor (fighting the ventilator), alarmlar sık sık çalıyor. | Kontrol edilemeyen ventilasyon, alarmlar sürekli çalıyor (manuel müdahale gerektiren). |
| VEYA | ||||
| 3. Vokalizasyon (Ses Çıkarma) (Ekstübe veya Entübe Olmayan Hastalar İçin) | Normal tonda konuşuyor veya ses yok. | Nadiren inliyor/sızlanıyor. | Sık sık inliyor/sızlanıyor. | Bağırıyor, ağlıyor. |
Toplam Skorun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Üç kategoriden (Entübe hastalar için ilk 2 madde + Mekanik Ventilasyonla Uyum; Ekstübe hastalar için ilk 2 madde + Vokalizasyon) elde edilen puanlar toplanarak toplam BPS skoru (3-12 arası) hesaplanır.
Genellikle, BPS skoru > 5 veya ≥ 6 olması klinik olarak anlamlı ağrıyı düşündürür ve analjezik (ağrı kesici) müdahalesini gerektirebilir. Ancak bu eşik değer, kurumsal protokollere göre değişebilir.
COMFORT-B Scale: Kritik hasta çocuklarda ağrı ve sedasyon düzeyini değerlendirme.
| Kategori | 1 Puan (Derin Sedasyon / Çok Rahat) | 2 Puan | 3 Puan | 4 Puan | 5 Puan (Yetersiz Sedasyon / Aşırı Ajitasyon / Şiddetli Ağrı) |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. Alertness (Uyanıklık / Farkındalık) | Derin uykuda, uyandırılamıyor. | Derin uykuda, ancak yoğun uyaranla (örn. ağrılı uyaran) uyandırılabiliyor. | Uykulu, ancak hafif uyaranla (seslenme, hafif dokunma) uyandırılabiliyor. | Tamamen uyanık ve tetikte veya huzursuz, ajite. | Aşırı uyanık, hiperalert, panik veya korku içinde. |
| 2. Calmness/Agitation (Sakinlik/Ajitasyon) | Tamamen sakin, hareket yok. | Sakin, ara sıra hafif hareketler. | Hafifçe ajite, ara sıra huzursuz hareketler. | Oldukça ajite, sık ve belirgin huzursuz hareketler. | Aşırı derecede ajite, sürekli şiddetli hareketler, yatakta tepinme, direnç gösterme. |
| 3. Respiratory Response (Solunumsal Yanıt) veya Crying (Ağlama) (Ventile olmayan hastalarda "Ağlama" olarak değerlendirilir) | Mekanik ventilatörle tamamen uyumlu, spontan solunum yok veya düzenli, sakin solunum (ventile değilse). Ağlama yok. | Ventilatörle çoğunlukla uyumlu, ara sıra spontan solunum çabası veya hafif düzensiz solunum. Hafif inleme veya sızlanma. | Ventilatörle ara sıra savaşıyor veya belirgin spontan solunum çabası. Orta derecede ağlama veya şikayet. | Ventilatörle aktif olarak savaşıyor, solunum asenkronisi. Şiddetli ağlama veya bağırma. | Mekanik ventilasyonu tolere edemiyor, öksürük, öğürme. Kesintisiz, teselli edilemeyen ağlama. |
| 4. Physical Movement (Fiziksel Hareket) | Hareket yok, flask (gevşek). | Ara sıra amaçsız, hafif hareketler. | Sık, amaçsız, hafif hareketler. | Amaçlı, belirgin hareketler (örn. tüpleri çekmeye çalışma, pozisyon değiştirme). | Sürekli, şiddetli hareketler, kendini yatakta atma, direnç gösterme. |
| 5. Muscle Tone (Kas Tonusu) | Kas tonusu yok, flask. | Azalmış kas tonusu. | Normal kas tonusu. | Artmış kas tonusu, fleksiyon veya ekstansiyonda hafif direnç. | Aşırı kas rijiditesi, opistotonus benzeri duruş. |
| 6. Facial Tension (Yüz Gerginliği) | Yüz tamamen gevşemiş, ifade yok. | Yüz kaslarında hafif gerginlik, minimal ifade. | Yüz kaslarında belirgin gerginlik, ara sıra kaş çatma veya yüz buruşturma. | Yüz kasları sürekli gergin, sık kaş çatma veya yüz buruşturma. | Yüzde aşırı gerginlik, sürekli ağrılı yüz ifadesi, dişleri sıkma. |
Toplam Skorun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Altı kategoriden elde edilen puanlar toplanarak toplam COMFORT-B skoru elde edilir. Toplam skor 6 ile 30 arasında değişir.
Katz Index of Independence in Activities of Daily Living: Temel günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlık düzeyini değerlendirme.
| Değerlendirilen Aktivite | Bağımsız (1 Puan) | Bağımlı (0 Puan) |
|---|---|---|
| 1. Banyo Yapma | Yardım almadan (tek bir vücut bölgesi için yardım hariç) küvete/duşa girip çıkabilir ve tüm vücudunu yıkayabilir. | Banyo sırasında birden fazla vücut bölgesini yıkamak için veya küvete/duşa girip çıkmak için yardım alır. |
| 2. Giyinme | Ayakkabı bağcıkları hariç, iç ve dış giysilerini dolaptan alabilir, giyebilir ve çıkarabilir. | Giysilerini kendi başına tam olarak giyemez veya yardım alır. |
| 3. Tuvalet Kullanımı | Tuvalete gidip gelebilir, kıyafetlerini düzenleyebilir, perine temizliğini yapabilir (yatağında sürgü/ördek kullanıyorsa bunları boşaltabilir). | Tuvaleti kullanmak için yardım alır veya yatağında sürgü/ördek kullanıyorsa başkasının yardımına ihtiyaç duyar. |
| 4. Transfer (Yer Değiştirme) | Yatak ve sandalye arasında yardım almadan (mekanik destek kullanabilir) gidip gelebilir. | Yatak ve sandalye arasında transfer için yardım alır. |
| 5. Kontinans (İdrar ve Dışkı Tutabilme) | İdrar ve dışkı kontrolü tamdır. Ara sıra olan kazalar dikkate alınmaz. | İdrar veya dışkı kaçırma (veya her ikisi) nedeniyle kısmen veya tamamen bağımlıdır (sonda veya kolostomi bakımı dahil). |
| 6. Beslenme | Yiyecekleri kaptan ağzına götürebilir (yiyeceğin hazırlanması veya kesilmesi hariç). | Yiyecekleri ağzına götürmek için yardım alır veya parenteral/enteral beslenme desteği alır. |
Toplam Katz İndeksi Skorunun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Altı aktiviteden elde edilen puanlar toplanarak 0 ile 6 arasında bir toplam skor elde edilir.
Skorlar aynı zamanda harf sistemiyle de (A'dan G'ye ve Diğer) ifade edilebilir, bu da bağımsızlık düzeyinin hiyerarşik bir özetini sunar:
Genellikle, bireylerin bağımsızlıklarını kaybetme sırası (veya yeniden kazanma sırası) belirli bir hiyerarşiyi takip eder: Banyo > Giyinme > Tuvalet > Transfer > Kontinans > Beslenme.
Clinical Frailty Scale (CFS): Yaşlı bireylerde genel zindelik ve bağımlılık düzeyine göre kırılganlığı hızlıca değerlendirme.
| Puan | Tanım / Açıklama |
|---|---|
| 1. Çok Zinde | Sağlam, aktif, motive ve yüksek egzersizli kişiler. Genellikle en zinde olanlar arasında yer alır. |
| 2. Zinde | Hastalığı olmayan kişiler, ara sıra fiziksel aktivite yapan ancak belirgin semptomu olmayanlar. |
| 3. İyi Durumda | İyi durumda, aktif, ancak yaşla birlikte gelen bazı semptomları (yorgunluk gibi) olanlar. Aktif olmayan kişiler. |
| 4. Hassas | Semptomatik olan ancak tam bağımlı olmayan kişiler. İleri yaşın getirdiği kırılganlık belirtileri. |
| 5. Hafif Kırılgan | Günlük aktivitelerde (örn. alışveriş, temizlik) yardıma ihtiyaç duyan, orta derecede fonksiyonel kısıtlılığı olanlar. Genellikle dışarı çıkma kısıtlılığı. |
| 6. Orta Kırılgan | Yardım olmaksızın dışarı çıkamayan, kişisel bakımda (örn. banyo) ara sıra yardıma ihtiyaç duyanlar. Günlük yaşam aktivitelerinde belirgin bağımlılık. |
| 7. Şiddetli Kırılgan | Kişisel bakımda (örn. beslenme, tuvalet) veya mobilitede tam bağımlı olan, yatak/sandalye bağımlılığı olanlar. |
| 8. Çok Şiddetli Kırılgan | Yaşam sonu bakımı düşünen, yatak bağımlılığı olan, çok ciddi fonksiyonel kısıtlılık. |
| 9. Ölümcül Hasta | Ömrünün son aşamasında olan, çok yakın zamanda öngörülen ölüme sahip kişiler. |
Lawton Instrumental Activities of Daily Living (IADL) Scale: Enstrümantal günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlık düzeyini değerlendirme (geriatri).
Lawton Enstrümantal Günlük Yaşam Aktiviteleri (EGYA) Ölçeği
Bu ölçek, bireylerin kendi başlarına veya başkalarının yardımıyla ne düzeyde karmaşık günlük aktiviteleri gerçekleştirebildiğini değerlendirir. Her aktivite için genellikle "bağımsız" (1 puan) veya "bağımlı/yardıma ihtiyaç duyar" (0 puan) şeklinde puanlama yapılır.
| Değerlendirilen Aktivite | Bağımsız (1 Puan) | Bağımlı / Yardıma İhtiyaç Duyar (0 Puan) |
|---|---|---|
| 1. Telefon Kullanabilme Yeteneği | Telefonu kendi başına kullanabilir (numaraları bulma, çevirme, arama yapma/yanıtlama). | Telefonu sadece tanıdık birkaç numarayı aramak için kullanabilir veya hiç kullanamaz / yardıma ihtiyaç duyar. |
| 2. Alışveriş Yapabilme Yeteneği | Gerekli tüm alışverişlerini bağımsız olarak yapabilir (liste hazırlama, markete gitme, ürünleri seçme, ödeme yapma). | Tüm alışverişlerini yapmak için yardıma ihtiyaç duyar veya sadece küçük alışverişleri yapabilir ya da hiç yapamaz. |
| 3. Yemek Hazırlayabilme Yeteneği | Uygun yemekleri planlayabilir, hazırlayabilir ve servis edebilir. | Yemekleri hazırlamak için yardıma ihtiyaç duyar, sadece basit yemekleri hazırlayabilir, sadece ısıtıp servis edebilir veya hiç yemek hazırlayamaz. |
| 4. Ev İşlerini Yapabilme Yeteneği (Ev Temizliği ve Bakımı) | Ev işlerini (hafif veya ağır) kendi başına veya ara sıra yardımla (ağır işler için) yapabilir. | Ev işlerinin çoğunu veya tamamını yapmak için yardıma ihtiyaç duyar veya hiç yapamaz. |
| 5. Çamaşır Yıkayabilme Yeteneği | Kişisel çamaşırlarını tamamen kendi başına yıkayabilir. | Çamaşırların bir kısmını veya tamamını yıkamak için yardıma ihtiyaç duyar veya hiç yıkayamaz. |
| 6. Ulaşım Şekli (Seyahat Edebilme Yeteneği) | Toplu taşıma araçlarını kullanabilir veya kendi arabasını kullanabilir. Taksiyi bağımsız olarak ayarlayıp kullanabilir. | Sadece bir yakınının eşliğinde seyahat edebilir, toplu taşımayı kullanamaz veya hiç seyahat edemez. (Bazı yorumlamalarda, hiç seyahat etme ihtiyacı olmayanlar için farklı değerlendirme olabilir). |
| 7. Kendi İlaçlarını Yönetebilme Sorumluluğu | İlaçlarını doğru dozda ve doğru zamanda almaktan sorumludur ve bunu bağımsız olarak yapabilir. | İlaçlarını almak için başkasının yardımına (hazırlama, hatırlatma, verme) ihtiyaç duyar veya hiç yönetemez. |
| 8. Mali İşleri Yönetebilme Yeteneği | Banka işlemleri, fatura ödemeleri gibi mali işlerini bağımsız olarak yönetebilir (gelir düzeyinden bağımsız olarak). | Faturalarını ödemek, banka hesabını yönetmek gibi mali işler için yardıma ihtiyaç duyar veya hiç yönetemez. |
Toplam Lawton EGYA Skorunun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Her bir aktiviteden alınan puanlar (0 veya 1) toplanarak toplam bir skor elde edilir. Kadınlar için maksimum skor genellikle 8, erkekler için ise bazı geleneksel uygulamalarda ev işleri, yemek hazırlama, çamaşır gibi aktiviteler daha az değerlendirildiği için daha düşük (örneğin 5) olabilirdi. Ancak günümüzde daha cinsiyetten bağımsız bir değerlendirme ve skorlama (tüm maddeler için 0-8 arası) tercih edilmektedir.
Spesifik kesme noktaları (örn. hangi skorun ne düzeyde bir bağımlılığa işaret ettiği) çalışmalara veya klinik bağlama göre değişebilir. Genellikle skor, bireyin toplum içinde ne kadar destekle yaşayabileceğine dair bir gösterge olarak kullanılır
Edmonton Frail Scale (EFS): Yaşlılarda kırılganlık sendromunun ciddiyetini 10 farklı alanda değerlendirme.
| Alan No. | Değerlendirilen Alan | Tipik Değerlendirme Yöntemi / İçerik (Örnekler) |
|---|---|---|
| 1 | Bilişsel Durum (Cognition) | Saat Çizme Testi (belirli bir zamanı gösterme). |
| 2 | Genel Sağlık Durumu | Hastanın kendi sağlık algısı (mükemmel, iyi, kötü vb.), son bir yıldaki hastaneye yatış sayısı. |
| 3 | Fonksiyonel Bağımsızlık | Bazı temel ve enstrümantal günlük yaşam aktivitelerinde (örn. banyo, alışveriş) yardım ihtiyacı. |
| 4 | Sosyal Destek | İhtiyaç anında yardım isteyebileceği birinin varlığı. |
| 5 | İlaç Kullanımı | Reçeteli ilaç sayısı (örn. 5 veya daha fazla). |
| 6 | Beslenme (Nutrition) | İstemsiz kilo kaybı olup olmadığı. |
| 7 | Ruh Hali (Mood) | Son zamanlarda üzgün veya depresif hissetme durumu. |
| 8 | Kontinans (İdrar Tutabilme) | İdrar kaçırma sorunu olup olmadığı. |
| 9 | Fonksiyonel Performans | "Kalk ve Yürü" Testi (Timed Up and Go - TUG): Sandalyeden kalkma, 3 metre yürüme, dönme ve tekrar oturma süresi veya yeteneği. |
Not: EFS'nin bazı versiyonlarında madde sayısı veya puanlamada küçük farklılıklar olabilir. Yukarıdaki tablo genel yapıyı yansıtmaktadır.
Tablo 2: Edmonton Kırılganlık Ölçeği (EFS) - Toplam Skorun Yorumlanması (Toplam skor genellikle 0-17 veya 0-18 arasında değişir)
| Toplam EFS Skoru | Kırılganlık Düzeyi |
|---|---|
| 0 - 5 | Kırılgan Değil (Not Frail) / Çok İyi Durum |
| 6 - 7 | Hassas / Kırılganlığa Yatkın (Vulnerable) |
| 8 - 9 | Hafif Derecede Kırılgan (Mildly Frail) |
| 10 - 11 | Orta Derecede Kırılgan (Moderately Frail) |
| ≥ 12 | Şiddetli Derecede Kırılgan (Severely Frail) |
ISAR: Acil servise başvuran yaşlı hastalarda olumsuz sonuç riskini tarama.
| No. | Soru | Puanlama (Evet = 1, Hayır = 0) * |
|---|---|---|
| 1 | Sizi acile getiren bu hastalık veya yaralanmadan önce, gündelik hayatınızda bir kişinin yardımına ihtiyaç duyuyor muydunuz? | |
| 2 | Sizi acile getiren bu hastalık veya yaralanma olduğundan beri, kendi bakımınız için daha fazla destek ihtiyacı hisseder oldunuz mu? | |
| 3 | Son 6 ay içinde (acil servis kalışları hariç) 1 ya da daha fazla gece hastanede yatışınız oldu mu? | |
| 4 | Genel olarak görmeniz iyi midir? | ( Hayır = 1, Evet = 0) * |
| 5 | Genel olarak hafızanızla ilgili önemli sorunlar yaşar mısınız? | |
| 6 | Günde 3 veya daha fazla farklı reçeteli ilaç kullanıyor musunuz? |
Not: "Genel olarak görmeniz iyi midir?" sorusunda "Hayır" yanıtı riskli kabul edilip 1 puan verilirken, diğer sorularda "Evet" yanıtı 1 puan olarak değerlendirilir. Bazı versiyonlarda tüm sorular "Evet" yanıtı 1 puan alacak şekilde düzenlenmiş olabilir, bu nedenle kullanılan spesifik formun puanlama anahtarına dikkat etmek önemlidir.
Toplam ISAR Skorunun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Maddelerden elde edilen puanlar toplanarak 0 ile 6 arasında bir toplam skor elde edilir.
Kesme Noktası (Cut-off Point): Genellikle toplam ISAR skoru ≥ 2 olması, hastanın taburculuk sonrası olumsuz sağlık sonuçları açısından "risk altında" olduğunu gösterir.
Yorum:
Bu hastalar için daha kapsamlı bir geriatrik değerlendirme, taburculuk sonrası destek hizmetlerinin planlanması veya özel müdahaleler (örneğin, evde bakım, rehabilitasyon, sosyal hizmetler) düşünülmelidir.
TRST: Acil serviste yaşlı hastalarda olumsuz sonuç riskini triyajda belirleme.
| No. | Soru / Değerlendirilen Alan | Puanlama (Riskli Yanıt = 1 Puan) |
|---|---|---|
| 1 | Bilişsel Bozukluk (Cognitive Impairment): Hastada bilinen bir bilişsel bozukluk var mı (örn. demans, Alzheimer) VEYA son 24 saat içinde akut konfüzyon (deliryum) gelişti mi? |
Evet = 1 puan Hayır = 0 puan |
| 2 | Son 30 Gün İçinde Acil Servis Başvurusu (Recent ED Visit): Son 30 gün içinde (bu başvuru hariç) başka bir acil servis başvurusu oldu mu? |
Evet = 1 puan Hayır = 0 puan |
| 3 | Polifarmasi (Çoklu İlaç Kullanımı) (Polypharmacy): Hasta düzenli olarak 5 veya daha fazla farklı reçeteli ilaç kullanıyor mu? |
Evet = 1 puan Hayır = 0 puan |
| 4 | Genel Sağlık Durumunda Gerileme Algısı (Perceived Decline in General Health): Hasta veya bir yakını, son 2 hafta ile 6 ay arasında hastanın genel sağlık durumunda bir kötüleşme olduğunu düşünüyor mu? |
Evet = 1 puan Hayır = 0 puan |
| 5 | Zorlukla Yürüme / Denge Sorunu (Difficulty Walking / Balance Issues): Hasta genellikle yürürken yardıma ihtiyaç duyuyor mu veya denge sorunları yaşıyor mu? |
Evet = 1 puan Hayır = 0 puan (Bu madde bazı TRST versiyonlarında yer almayabilir veya farklı şekilde ifade edilebilir.) |
Not: TRST'nin farklı kurumlar veya çalışmalar tarafından uyarlanmış versiyonları bulunabilir ve madde sayısı veya içeriği küçük değişiklikler gösterebilir. Örneğin, bazı versiyonlar 4 maddeden oluşabilir.
Toplam TRST Skorunun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Riskli yanıtlardan elde edilen puanlar toplanarak bir toplam skor elde edilir. Örneğin, yukarıdaki 5 maddelik bir versiyon için toplam skor 0 ile 5 arasında değişebilir.
Kesme Noktası (Cut-off Point): Genellikle toplam TRST skoru ≥ 1 veya ≥ 2 olması, hastanın taburculuk sonrası olumsuz sağlık sonuçları açısından "risk altında" olduğunu gösterir. Kesme noktası, kullanılan spesifik TRST versiyonuna ve çalışmalardaki validasyon sonuçlarına göre değişebilir.
Yorum:
Oswestry Disability Index (ODI): Bel ağrısı olan hastalarda fonksiyonel engellilik düzeyini değerlendirme.
ODI'nin Bölümleri ve Puanlaması:
ODI, genellikle 10 bölümden oluşur. Her bölüm, bel ağrısının günlük yaşamın farklı bir alanını nasıl etkilediğini sorgular. Her bölümde, hastanın durumunu en iyi tanımlayan 6 ifade bulunur. Hasta bu 6 ifadeden sadece birini seçer. Her bölümdeki ifadeler, 0'dan 5'e kadar puanlanır:
| ODI Skoru (%) | Engellilik Düzeyi | Genel Açıklama |
|---|---|---|
| %0 – %20 | Minimal Engellilik (Minimal Disability) | Hasta günlük aktivitelerinin çoğunu normal şekilde yapabilir. Ağrı, yaşam kalitesini çok az etkiler veya hiç etkilemez. Genellikle konservatif tedavi yeterlidir. |
| %21 – %40 | Orta Derecede Engellilik (Moderate Disability) | Hasta ağrı nedeniyle bazı aktivitelerde (oturma, kaldırma, ayakta durma) zorlanır. Seyahat ve sosyal yaşam etkilenebilir. Konservatif tedavi genellikle etkilidir. |
| %41 – %60 | Şiddetli Engellilik (Severe Disability) | Ağrı, hastanın günlük yaşam aktivitelerinin çoğunu önemli ölçüde kısıtlar. Kişisel bakım, cinsel yaşam, sosyal yaşam ve seyahat ciddi şekilde etkilenebilir. Daha kapsamlı tedavi ve rehabilitasyon gerekebilir. |
| %61 – %80 | Sakat Kalma / Çok Şiddetli Engellilik (Crippled / Very Severe Disability) | Bel ağrısı hastanın tüm yaşamını olumsuz etkiler. Birçok aktivitede başkalarına bağımlıdır. Yoğun tedavi ve rehabilitasyon gereklidir. |
| %81 – %100 | Yatağa Bağımlı veya Engelliliğin Abartılması (Bed-bound or Exaggerating Symptoms) | Hasta yatağa bağımlı olabilir veya semptomlarını abartıyor olabilir (bu durumda ek değerlendirme gerekir). Tamamen bağımlı ve ileri düzeyde bakım ihtiyacı vardır. |
Swiss Staging System for Hypothermia: Klinik bulgulara dayanarak hipotermiyi evrelendirme.
| Evre | Adlandırma | Çekirdek Vücut Sıcaklığı (Tahmini Aralık) | Bilinç Düzeyi | Titreme | Diğer Önemli Klinik Bulgular | Tedavi Önceliği (Genel İlke) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| HT I | Hafif Hipotermi (Mild Hypothermia) | 35°C - 32°C | Uyanık, bilinci açık, ancak konfüzyon, apati, yargılama bozukluğu olabilir. | Var ve genellikle şiddetli. | Soluk ve soğuk cilt, artmış kalp ve solunum hızı (başlangıçta), kas koordinasyonunda bozulma, konuşma güçlüğü. | Aktif hareketten kaçınma (kurtarma sonrası kollaps riskini azaltmak için). Pasif eksternal yeniden ısıtma (kuru giysiler, battaniyeler, sıcak ortam) ve aktif eksternal yeniden ısıtma (ısıtıcı battaniyeler, sıcak paketler). Sıcak, şekerli içecekler (bilinci açıksa). |
| HT II | Orta Derecede Hipotermi (Moderate Hypothermia) | 32°C - 28°C | Bilinç bulanıklığı, letarji, stupor. Sözel uyaranlara yanıt azalmış veya kaybolmuş olabilir. Amnezi. | Genellikle durur veya azalır. | Kaslarda rijidite (sertlik) başlar, kalp hızı ve solunum hızı yavaşlar, kan basıncı düşer. Kardiyak aritmiler (örn. atriyal fibrilasyon) görülebilir. Pupil dilatasyonu (göz bebeklerinde genişleme). | Çok dikkatli ve nazik taşıma (kardiyak aritmi riski yüksek). Aktif eksternal yeniden ısıtma. Bazı durumlarda minimal invaziv aktif internal yeniden ısıtma yöntemleri (örn. ısıtılmış IV sıvılar, ısıtılmış nemlendirilmiş oksijen) düşünülebilir. EKG monitorizasyonu. |
| HT III | Şiddetli Hipotermi (Severe Hipotermi) | 28°C - 24°C (bazı kaynaklarda <28°C) | Bilinç kaybı (koma). Ağrılı uyaranlara yanıt yok veya çok zayıf. | Yok. | Hayati belirtiler (nabız, solunum) çok zayıf, yavaş ve zor tespit edilebilir. Ciddi kardiyak aritmiler (ventriküler fibrilasyon, asistoli riski yüksek). Kaslar çok sert. Pupiller genişlemiş ve ışığa yanıtsız olabilir. Refleksler kaybolur. | Acil ve agresif aktif internal yeniden ısıtma yöntemleri önceliklidir (örn. ekstrakorporeal kan ısıtma – ECMO/kardiyopulmoner bypass, vücut boşluklarının (plevra, periton) ısıtılmış sıvılarla lavajı). Sürekli EKG monitorizasyonu ve ileri yaşam desteği. |
| HT IV | Görünür Ölüm / Kardiyak Arrest (Apparent Death / Cardiac Arrest) | < 24°C (bazı kaynaklarda <20°C veya saptanamayan) | Yaşam belirtisi yok. Yanıtsız, nabız ve solunum yok. | Yok. | Vücut çok soğuk ve sert. Pupiller fikse dilate. Klinisyen için "ölü" gibi görünebilir. | Kardiyopulmoner resüsitasyon (KPR) ve eş zamanlı agresif aktif internal yeniden ısıtma. "Kimse soğuk ve ölü değildir, sıcak ve ölü olana kadar" prensibi geçerlidir (yani, hasta yeniden ısıtılana kadar ölüm tanısı konulmaz, bazı istisnalar hariç). |
| (HT V) | (Geri Döndürülemez Hipotermiye Bağlı Ölüm) | - | - | - | Yeniden ısıtma çabalarına rağmen yaşam belirtilerinin geri dönmediği durum. | - |
Önemli Notlar:
Lake Louise AMS Scoring System (LLSS): Akut dağ hastalığı semptomlarını değerlendirme ve ciddiyetini belirleme.
| Semptom | Puan | Açıklama / Kriterler |
|---|---|---|
| 1. Baş Ağrısı (Headache) | 0 | Baş ağrısı yok. |
| 1 | Hafif baş ağrısı. | |
| 2 | Orta şiddette baş ağrısı (günlük aktiviteleri etkileyebilir). | |
| 3 | Şiddetli, dayanılmaz baş ağrısı (günlük aktiviteleri ciddi şekilde engeller). | |
| 2. Gastrointestinal Semptomlar (GI Symptoms) | 0 | İştah iyi, bulantı veya kusma yok. |
| 1 | İştah azalması veya hafif bulantı. | |
| 2 | Orta şiddette bulantı veya ara sıra kusma. | |
| 3 | Şiddetli, dirençli bulantı ve/veya kusma (günlük aktiviteyi ve sıvı alımını engeller). | |
| 3. Yorgunluk ve/veya Güçsüzlük (Fatigue and/or Weakness) | 0 | Yorgun veya güçsüz değil (irtifaya özgü normal yorgunluk dışında). |
| 1 | Hafif yorgunluk veya güçsüzlük. | |
| 2 | Orta derecede yorgunluk veya güçsüzlük (günlük aktiviteleri etkiler). | |
| 3 | Şiddetli yorgunluk veya güçsüzlük (kendi kendine bakımda bile zorlanma). | |
| 4. Baş Dönmesi/Sersemlik (Dizziness/Lightheadedness) | 0 | Baş dönmesi veya sersemlik yok. |
| 1 | Hafif baş dönmesi veya sersemlik. | |
| 2 | Orta derecede baş dönmesi veya sersemlik. | |
| 3 | Şiddetli baş dönmesi veya sersemlik (ayakta durmakta veya yürümekte zorlanma, bayılma hissi). |
Not: 2018 revizyonu ile "uyku güçlüğü" semptomu ADH tanı skorlamasından çıkarılmıştır, ancak yüksek irtifa hastalıklarının genel bir belirtisi olarak kaydedilebilir.
Akut Dağ Hastalığı (ADH) Tanısı (2018 Kriterlerine Göre):
ADH tanısı için aşağıdaki koşulların hepsinin karşılanması gerekir:
Toplam Skorun (LLSS) Yorumlanması ve ADH Şiddeti:
Toplam LLSS (yukarıdaki 4 semptomun puanlarının toplamı), ADH'nin ciddiyetini belirlemede kullanılır:
Eski Versiyonlar ve Fonksiyonel Değerlendirme:
Eski LLSS (2018 öncesi): "Uyku güçlüğü"nü de bir semptom olarak içeriyordu ve toplam skor buna göre hesaplanıyordu. Ayrıca, klinisyenin yaptığı "genel klinik değerlendirme" (zihinsel durum, ataksi, periferik ödem) bölümü de bulunuyordu ki bu bölüm daha çok Yüksek İrtifa Serebral Ödemi (YİSÖ/HACE) ve Yüksek İrtifa Pulmoner Ödemi (YİPÖ/HAPE) gibi daha ciddi durumların değerlendirilmesiyle ilgiliydi.
Fonksiyonel Etki: 2018 revizyonu, semptomların hastanın fonksiyonlarını ne kadar etkilediğinin de değerlendirilmesini vurgular. Hastanın "Genel olarak nasıl hissediyorsunuz?" sorusuna vereceği yanıt veya günlük aktivitelerini yapabilme durumu, ADH'nin ciddiyetini anlamada önemlidir.
Sıcak Çarpması Tanı Kriterleri: Yüksek çekirdek vücut sıcaklığı ve nörolojik disfonksiyon ile sıcak çarpması tanısı.
| Kriter Kategorisi | Temel Kriterler ve Bulgular | Önemli Notlar |
|---|---|---|
| 1. Yüksek Çekirdek Vücut Sıcaklığı | • Genellikle > 40°C (104°F) (Rektal, özofageal veya mesane içi ölçüm tercih edilir.) | • Periferik ölçümler (koltuk altı, alın) yanıltıcı olabilir. • Eforla ilişkili sıcak çarpmasında, sahada soğutma başlanmışsa acil servise varışta sıcaklık bu eşiğin altında olabilir. |
| 2. Merkezi Sinir Sistemi (MSS) Disfonksiyonu | Aşağıdakilerden biri veya birkaçı: • Bilinç Değişiklikleri: Deliryum, konfüzyon, ajitasyon, irrasyonel davranış, letarji, stupor, koma. • Nörolojik Bulgular: Nöbetler, ataksi (koordinasyon bozukluğu), dizartri (konuşma bozukluğu). |
• Bu, sıcak çarpmasının ayırt edici ve zorunlu bir özelliğidir. • Sadece yorgunluk veya hafif baş dönmesi (sıcak bitkinliğinde görülebilen) yeterli değildir; belirgin MSS fonksiyon bozukluğu olmalıdır. |
| Ek Hususlar / Destekleyici Bulgular | • Sıcak Maruziyeti Öyküsü: Genellikle belirgin bir sıcak ortamda bulunma veya yoğun fiziksel aktivite öyküsü. • Terleme Durumu: Klasik sıcak çarpmasında genellikle terleme yoktur (cilt kuru ve sıcak); eforla ilişkili sıcak çarpmasında terleme devam ediyor olabilir. • Diğer Sistemik Belirtiler: Taşikardi, takipne, hipotansiyon, bulantı/kusma, organ hasarı bulguları (laboratuvarda). |
• Terlemenin varlığı veya yokluğu tanı için tek başına belirleyici değildir (özellikle eforla ilişkili tipte). • Bu ek bulgular tanıyı destekler ancak ilk iki ana kriter (yüksek ateş ve MSS disfonksiyonu) esastır. |
Kompartman Sendromu Tanı Kriterleri ("Beş P" ve İntrakompartmantal Basınç): Akut kompartman sendromu tanısını klinik bulgular ve basınç ölçümleriyle destekleme.
| Bulgu | Açıklama | Önem |
|---|---|---|
| 1. Pain (Ağrı) | Beklenenden orantısız, pasif gerilmeyle artan ağrı (erken ve en güvenilir bulgu). | Nörolojik hasar başlamadan önceki uyarı. |
| 2. Pallor (Solukluk) | Etkilenen uzuvda solukluk veya renk değişikliği (geç bulgu). | Arteriyel akımın bozulduğunu gösterir. |
| 3. Paresthesia (Parestezi - Uyuşma/Karıncalanma) | Etkilenen bölgede uyuşma, karıncalanma, iğne batması hissi (erken nörolojik bulgu). | Sinir iskemisinin ilk işaretlerinden. |
| 4. Pulselessness (Nabızsızlık) | Distal nabızların zayıflaması veya kaybolması (çok geç ve ciddi bulgu). | Uzvun yaşamını tehdit eden durum. |
| 5. Paralysis (Paralizi - Felç) | Etkilenen kaslarda güçsüzlük veya felç (çok geç ve ciddi bulgu). | Sinir ve kas hasarının ilerlediğini gösterir. |
| İntrakompartmantal Basınç Ölçümü | Kompartman içindeki basıncın doğrudan ölçülmesi (örn. manometre ile). | Tanı için altın standart. (Genellikle diastolik kan basıncından 30 mmHg'den fazla olması veya mutlak basıncın >30-40 mmHg olması anlamlıdır.) |
STONE Score: Üreter taşı olasılığını öngörme, görüntüleme ihtiyacını değerlendirme.
| Kısaltma / Bileşen | Açıklama / Kriterler | Puan |
|---|---|---|
| S - Sex (Cinsiyet) | Erkek | 2 |
| T - Timing (Zamanlama) | Ağrı süresi kısa (genellikle < 6 saat veya bazı çalışmalarda < 24 saat olarak değerlendirilir. <6 saat için daha yüksek puan verilebilir.) | 3 |
| O - Origin / Race (Köken / Irk) | Siyah ırktan olmayan (Non-Black) (Bazı çalışmalarda beyaz ırkta üreter taşı prevalansının daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir.) | 3 |
| N - Nausea or Vomiting (Bulantı veya Kusma) | Bulantı varlığı (1 puan) VEYA Kusma varlığı (2 puan). (Bazı versiyonlarda sadece bulantı veya kusmadan herhangi birinin varlığına 1 veya 2 puan verilebilir.) | 1-2 |
| E - Erythrocytes (Eritrositler / Hematuri) | İdrarda kan bulunması (mikroskopik veya makroskopik hematüri). | 3 |
Puanlama Detayları (Yaygın Bir Yaklaşım):
Toplam STONE Skorunun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Beş bileşenden elde edilen puanlar toplanarak 0 ile 13 arasında bir toplam skor elde edilir.
Toplam skor, üreter taşı bulunma olasılığını gösterir ve genellikle üç risk kategorisine ayrılır:
| Toplam STONE Skoru | Üreter Taşı Olasılığı | Klinik Yaklaşım Önerisi (Genel Fikir) |
|---|---|---|
| 0 - 5 | Düşük Olasılık | Üreter taşı olasılığı düşüktür. Acil BT taraması genellikle gerekmeyebilir. Alternatif tanılar düşünülmeli, semptomatik tedavi ve yakın takip (gerekirse ultrason veya diğer görüntülemeler) planlanabilir. |
| 6 - 9 | Orta Olasılık | Üreter taşı olasılığı orta düzeydedir. Klinik değerlendirme ve hastanın durumuna göre BT taraması veya diğer tanısal yaklaşımlar (örn. ultrason, düşük doz BT) düşünülebilir. Karar bireyselleştirilmelidir. |
| 10 - 13 | Yüksek Olasılık | Üreter taşı olasılığı yüksektir. Tanıyı doğrulamak ve taşın yeri/boyutu hakkında bilgi edinmek için BT taraması genellikle önerilir. Uygun ağrı yönetimi ve ürolojik konsültasyon planlanabilir. |
McMahon Rhabdomyolysis Risk Score: Rabdomiyolizli hastalarda ciddi ABH veya mortalite riskini öngörme.
| Risk Faktörü | Değer / Durum | Puan |
|---|---|---|
| Yaş (Yıl) | ≤ 50 | 0 |
| > 50 ila ≤ 70 | 1.5 | |
| > 70 ila ≤ 80 | 2.5 | |
| > 80 | 3 | |
| Cinsiyet | Kadın | 1 |
| Erkek | 0 | |
| Başvuru Kreatinin Düzeyi (mg/dL) | ≤ 1.4 | 0 |
| > 1.4 ila ≤ 2.2 | 1.5 | |
| > 2.2 | 3 | |
| Başvuru Kalsiyum Düzeyi (mg/dL) | ≥ 7.5 | 0 |
| < 7.5 | 2 | |
| Başvuru Kreatin Kinaz (CK) Düzeyi (U/L) | ≤ 40,000 | 0 |
| > 40,000 | 2 | |
| Rabdomiyoliz Nedeni | Nöbet, senkop, egzersiz, statin kullanımı veya miyozit gibi nedenlerden herhangi biri | -3 |
| Yukarıdaki nedenler dışında bir neden | 0 | |
| Başvuru Fosfat Düzeyi (mg/dL) | ≤ 3.9 | 0 |
| > 3.9 ila ≤ 5.4 | 1.5 | |
| > 5.4 | 3 | |
| Başvuru Bikarbonat Düzeyi (mEq/L) | ≥ 19 | 0 |
| < 19 | 2 |
Toplam McMahon Skorunun Hesaplanması ve Yorumlanması:
Yukarıdaki tüm bileşenlerden elde edilen puanlar toplanarak bir toplam skor elde edilir. Bu toplam skor, hastanın rabdomiyolize bağlı ABH geliştirme veya RRT ihtiyacı riskini gösterir.
Genel olarak skor yorumlaması şu şekildedir:
Hiperkalemi Ciddiyet Sınıflaması: Potasyum düzeyi ve EKG bulgularına göre hiperkalemi ciddiyetini belirleme.
| Ciddiyet Düzeyi | Serum Potasyum (K+) Düzeyi (mEq/L veya mmol/L) | Olası EKG Değişiklikleri (Her Zaman Görülmeyebilir) | Olası Klinik Semptomlar (Her Zaman Görülmeyebilir) |
|---|---|---|---|
| Hafif Hiperkalemi | > 5.0 - 5.5 (Bazı kaynaklarda >5.5) ila 5.9 - 6.0 | Genellikle belirgin EKG değişikliği olmaz. | Genellikle asemptomatiktir (belirti vermez). |
| Erken dönemde sivri T dalgaları (özellikle prekordiyal derivasyonlarda) görülebilir. | Hafif yorgunluk, kas güçsüzlüğü, parestezi (uyuşma, karıncalanma) olabilir. | ||
| Orta Derecede Hiperkalemi | 6.0 - 6.4 (Bazı kaynaklarda 6.0 - 6.9) | • Sivri T dalgaları (daha belirgin) | Kas güçsüzlüğü (daha belirgin), kramplar, yorgunluk, çarpıntı, bradikardi (kalp hızının yavaşlaması), hipotansiyon. |
| • PR intervalinde uzama | |||
| • P dalgasının amplitüdünde azalma veya P dalgasının kaybolması | |||
| • ST segment depresyonu | |||
| Şiddetli Hiperkalemi | ≥ 6.5 (Bazı kaynaklarda ≥ 7.0) | • QRS kompleksinde genişleme | Ciddi kas güçsüzlüğü, flask paralizi (gevşek felç), solunum kaslarında zayıflık, konfüzyon, kardiyak arrest (kalp durması). |
| • P dalgasının tamamen kaybolması | |||
| • Ventriküler aritmiler (ventriküler taşikardi, ventriküler fibrilasyon) | |||
| • Sinüs dalgası paterni (sine wave pattern) | |||
| • Bradikardi (belirgin),• Asistoli (kalp durması) |
Önemli Notlar:
EKG Değişikliklerinin Önemi: Serum potasyum düzeyi ile EKG değişiklikleri arasında her zaman tam bir korelasyon olmayabilir. Bazı hastalarda daha düşük potasyum seviyelerinde bile ciddi EKG değişiklikleri görülebilirken, bazılarında yüksek seviyelere rağmen minimal değişiklikler olabilir. Herhangi bir EKG değişikliğinin varlığı (özellikle QRS genişlemesi, P dalgasının kaybı veya aritmiler), serum potasyum düzeyinden bağımsız olarak durumu acil ve potansiyel olarak hayatı tehdit edici kabul ettirir ve agresif tedavi gerektirir.
Klinik Semptomlar: Semptomların varlığı ve şiddeti de tedavi aciliyetini etkiler. Özellikle ilerleyici kas güçsüzlüğü, solunum sıkıntısı veya bilinç değişikliği gibi semptomlar acil müdahale gerektirir.
Hiperkaleminin Gelişim Hızı: Potasyum düzeyindeki artışın hızı da önemlidir. Akut (hızlı gelişen) hiperkalemi, kronik (yavaş gelişen) hiperkalemiye göre genellikle daha tehlikelidir ve daha belirgin semptomlara/EKG değişikliklerine yol açabilir, çünkü vücudun adaptasyon mekanizmaları için yeterli zamanı olmaz.
Altta Yatan Nedenler ve Eşlik Eden Durumlar: Hiperkaleminin nedeni (böbrek yetmezliği, ilaçlar, doku yıkımı vb.) ve hastanın genel durumu (asidoz, hipokalsemi, dijital intoksikasyonu gibi potasyumun kardiyak etkilerini artıran durumlar) da ciddiyeti ve tedavi yaklaşımını etkiler.
Tedavi Hedefleri: Hiperkalemi tedavisinde amaç, potasyumun kardiyak etkilerini antagonize etmek (kalsiyum glukonat/klorür), potasyumu hücre içine kaydırmak (insülin-glukoz, beta-2 agonistler, bikarbonat) ve vücuttan potasyum atılımını artırmaktır (diüretikler, katyon değiştirici reçineler, diyaliz).
DKA Şiddet Sınıflaması (ADA Kriterleri): DKA'yı hafif, orta, şiddetli olarak sınıflandırma.
DKA Tanı Kriterleri (Genel Olarak):
Öncelikle DKA tanısının temelini hatırlayalım:
(Anyon Açığı = Na ⁺ – [Cl ⁻ + HCO ₃⁻ ])
DKA Şiddet Sınıflaması (ADA Kriterlerine Göre):
DKA tanısı konulduktan sonra, ciddiyeti aşağıdaki parametrelere göre sınıflandırılır:
| Parametre | Hafif DKA | Orta DKA | Şiddetli DKA |
|---|---|---|---|
| Arteriyel pH | 7.25 – 7.30 | 7.00 – < 7.24 | < 7.00 |
| Serum Bikarbonat (mEq/L) | 15 – 18 | 10 – < 15 | < 10 |
| İdrar Ketonları | Pozitif | Pozitif | Pozitif |
| Serum Ketonları | Pozitif | Pozitif | Pozitif |
| Serum Osmolalitesi (mOsm/kg) | Değişken | Değişken | Değişken |
| Anyon Açığı | > 10 | > 12 | > 12 |
| Mental Durum | Alert (Uyanık, bilinci açık) | Alert / Uykulu (Drowsy) | Stupor / Koma |
Tablodaki Parametrelerin Açıklaması:
Önemli Notlar:
Tedavi sırasında bu parametreler düzenli olarak izlenir ve DKA'nın düzelmesi (anyon açığının kapanması, bikarbonatın ve pH'ın normale dönmesi, ketonların negatifleşmesi) takip edilir
CREED Score: Ateşli hastalarda infektif endokardit tanısı için klinik öngörü skoru.
| No. | Değerlendirilen Risk Faktörü / Klinik Durum | Genel Anlamı / İE ile İlişkisi (Potansiyel) | Puanlama (Genel İlke) |
|---|---|---|---|
| 1 | Erkek Cinsiyet | Bazı çalışmalarda erkeklerde İE riskinin biraz daha yüksek olabileceği bildirilmiştir. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 2 | Anemi (Kansızlık) | Kronik hastalık veya enfeksiyonun bir belirtisi olabilir; İE ile ilişkili olabilir. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 3 | Diyaliz | Diyaliz hastaları, damar erişim yolları ve genel sağlık durumları nedeniyle İE için yüksek risk altındadır. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 4 | Kalp Pili (Pacemaker) | İntrakardiyak bir cihaz olması nedeniyle enfeksiyon ve endokardit riski taşır. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 5 | Yakın Zamanda Hastaneye Yatış (örn. son 1 ay) | Sağlık hizmeti ilişkili enfeksiyonlar ve bakteriyemi riski nedeniyle İE için bir risk faktörüdür. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 6 | Yakın Zamanda İnme (Stroke) Öyküsü | İE'nin bir komplikasyonu olarak embolik inme gelişebilir veya inme sonrası durumlar İE riskini artırabilir. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 7 | Göğüs Ağrısı | Atipik bir İE belirtisi olabilir veya kardiyak tutulumu düşündürebilir. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 8 | Spesifik Enfektif Tanı | Kan dolaşımı enfeksiyonu, pnömoni gibi durumlar İE için bir kaynak veya eşlik eden bir durum olabilir. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 9 | Kapak Kalp Hastalığı (bilinen orta/şiddetli) | Hasarlı veya anormal kalp kapakları İE gelişimi için önemli bir risk faktörüdür. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 10 | Kapak Protezi | Protez kalp kapakları, doğal kapaklara göre daha yüksek İE riski taşır. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 11 | Önceki Endokardit Öyküsü | Daha önce İE geçirmiş olmak, tekrarlayan İE için çok güçlü bir risk faktörüdür. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
| 12 | Şüpheli Endokardit Klinik Bulguları | Yeni veya değişen üfürüm, splenomegali, Osler nodülleri, Janeway lezyonları, Roth lekeleri gibi klasik bulgular. | Varlığı skora katkıda bulunur. |
Genel Yorumlama Notları:
Puanlama: Bu tabloda her bir faktörün spesifik sayısal puanı belirtilmemiştir, çünkü bu puanlar skorun orijinal geliştirme ve validasyon çalışmalarında tanımlanır ve ağırlıklandırılır. Her bir faktörün varlığı, toplam CREED skoruna katkıda bulunur.
Toplam Skor: Elde edilen toplam skor, hastanın infektif endokardit açısından düşük, orta veya yüksek risk grubunda olup olmadığını belirlemek için kullanılır.
Klinik Karar: Yüksek skorlar, daha ileri tanısal testler (ekokardiyografi, kan kültürleri) ve uzman konsültasyonları için bir gösterge olabilir.
Yeni Skor: CREED skoru nispeten yeni bir araç olduğundan, klinik uygulamada yaygınlaşması ve farklı popülasyonlarda doğrulanması zaman alabilir.
Snakebite Severity Score (SSS) / Traditional Snakebite Severity Scale (TSSS): Yılan ısırığı sonrası envenomasyonun ciddiyetini derecelendirme.
| Değerlendirilen Alan / Sistem | Hafif Zehirlenme (Örnek Bulgular) | Orta Derecede Zehirlenme (Örnek Bulgular) | Şiddetli Zehirlenme (Örnek Bulgular) |
|---|---|---|---|
| LOKAL ETKİLER | |||
| Şişlik (Ödem) | Isırık çevresinde sınırlı, minimal veya yavaş ilerleyen. | Birkaç eklemi geçen, ekstremitenin genellikle yarısından azını kaplayan, orta hızda ilerleyen. | Tüm ekstremiteyi kaplayan, gövdeye yayılabilen, hızlı ilerleyen, masif. |
| Ağrı | Hafif, lokalize, kontrol edilebilir. | Orta şiddette, daha yaygın, analjezik gerektirebilir. | Şiddetli, dayanılmaz, analjeziklere zayıf yanıt. |
| Diğer Lokal Bulgular | Hafif kızarıklık, hassasiyet. | Belirgin kızarıklık, morarma (ekimoz), bölgesel lenfadenopati, küçük büller. | Yaygın ve derin morarma, hemorajik büller, doku nekrozu (ölümü), kompartman sendromu gelişme riski. |
| SİSTEMİK ETKİLER | |||
| Genel Belirtiler | Yok veya çok hafif (örn. hafif bulantı, anksiyete). | Belirgin bulantı, kusma, baş dönmesi, terleme, ateş, halsizlik. | Şiddetli ve dirençli kusma, konfüzyon, letarji, bilinç değişikliği, şok belirtileri. |
| Kardiyovasküler Sistem | Nabız ve kan basıncı normal veya minimal değişiklikler. | Taşikardi (hızlı nabız), postural hipotansiyon, hafif-orta hipotansiyon. | Şiddetli hipotansiyon, şok, belirgin taşikardi veya bradikardi, aritmiler, kardiyak arrest riski. |
| Hematolojik Sistem (Pıhtılaşma) | Genellikle pıhtılaşma testleri normal, spontan kanama yok. | Hafif-orta derecede pıhtılaşma bozukluğu (örn. PT/INR, aPTT'de hafif uzama, fibrinojende azalma), minimal spontan kanama (örn. diş eti). | Belirgin pıhtılaşma bozukluğu (örn. Dissemine İntravasküler Koagülasyon - DIC), yaygın spontan kanamalar (hematüri, hematemez, melena), hayatı tehdit eden kanama. |
| Nörolojik Sistem (Özellikle elapid yılan ısırıklarında) | Genellikle nörolojik bulgu yok veya çok hafif (örn. perioral parestezi). | Pitozis (göz kapağı düşüklüğü), oftalmopleji (göz hareketlerinde kısıtlılık), dizartri (konuşma bozukluğu), disfaji (yutma güçlüğü), ekstremitelerde hafif kas güçsüzlüğü. | Yaygın kas felci, solunum kaslarında felç, solunum yetmezliği, koma. |
| Renal Sistem (Böbrek) | Genellikle böbrek fonksiyonları normal, idrar çıkışı normal. | Oligüri (idrar miktarında azalma) olabilir, serum kreatininde hafif yükselme. | Anüri (idrar çıkışının olmaması), akut böbrek hasarı (belirgin kreatinin ve BUN yükselmesi), diyaliz ihtiyacı. |
| Kas Sistemi (Rabdomiyoliz) | Genellikle kas ağrısı veya hassasiyet yok, CK normal. | Hafif-orta kas ağrıları (miyalji), CK düzeyinde hafif artış. | Şiddetli kas ağrıları, belirgin kas hassasiyeti, CK düzeyinde masif artış, miyoglobinüri (koyu renkli idrar). |
| Genel Ciddiyet Kategorisi (Yaklaşık) | TSSS: Derece 0 (Zehirlenme Yok) veya Derece I (Hafif) SSS: Düşük skor aralığı |
TSSS: Derece II (Orta) SSS: Orta skor aralığı |
TSSS: Derece III (Şiddetli) veya Derece IV (Çok Şiddetli) SSS: Yüksek skor aralığı |
Toplumsal sorumluluk gereği sokak hayvanlarına destek vermekteyiz. UPA kurumsal bağışçısıyız.
Kurumsal Kimlik ve Web Tasarımı