Donma ve Soğuk Yaralanmalarında Acil Yaklaşım

Donma Nedir?

Donma, dokuların aşırı soğukta donması sonucu ortaya çıkan, dokusal hasara yol açan bir yaralanmadır. Dağcılar, askeri personel, dış mekan işçileri, evsizler ve soğuk ortamlara uzun süre maruz kalan diğer bireylerde sık görülür. Donma, ölümcül değil, ancak ciddi morbiditeye neden olabilen bir durumdur. Etkilenmiş dokuları korumak için erken tanı ve hızlı tedavi esastır.

Donma Yaralanmalarının Sınıflandırılması

1. Frostnip: Yüzeysel soğuk yaralanmasıdır. Cildin yüzeyinde donma meydana gelir, ancak kalıcı hasar bırakmadan kendiliğinden iyileşir.

1. Suya Batırma Ayağı (Siper Ayağı): Uzun süre nemli ve soğuk ortamda kalan ayaklarda görülen, ciddi doku kaybına yol açabilen bir yaralanmadır.

1. Pernio (Chilblains): Soğuk algınlığına bağlı olarak ciltte kırmızı veya mor inflamatuar lezyonlarla kendini gösteren ağrılı bir durumdur.

Patofizyoloji

Donma, hücre dışında buz kristalleri oluşumuna ve hücre zarlarının yıkımına neden olur. Bu süreçte inflamatuar maddeler (tromboksan A2, prostaglandinler) salınarak doku iskemisine ve nekroza yol açar. Hücresel hasarın şiddeti, donmanın süresi ve sıcak iskemi süresiyle doğru orantılıdır.

Risk Faktörleri

• Fiziksel Durum: Yorgunluk, susuzluk, yetersiz beslenme, diyabet, hipotiroidizm gibi durumlar donmaya yatkınlığı artırır.
• Ortam Koşulları: Soğuk, rüzgarlı ve yüksek rakımlı bölgeler donma riskini artırır.
• Alkol ve İlaç Kullanımı: Vazodilatasyona neden olarak donma riskini artırır.
• Giyim: Yetersiz koruyucu giysi, nemli veya sıkı kıyafetler donmaya neden olabilir.

Klinik Belirtiler

• Akut Belirtiler: Parmaklar, ayaklar, burun gibi uç bölgelerde soğukluk, uyuşma, sertlik ve cilt renginde soluklaşma görülür.
• Yeniden Isıtma Sonrası Belirtiler: Yüzeysel donmada eritem ve kabarcıklar oluşurken, daha derin donmada siyanoz ve nekroz gözlenebilir.
• Uzun Vadeli Komplikasyonlar: Soğuğa duyarlılık, kronik ağrı, artrit, eklem sertliği ve doku kaybı gelişebilir.

Acil Yaklaşımda Yapılması Gerekenler

• Olay Yerinde Müdahale:

  • Hastayı ılık bir ortama alın ve donmuş bölgeyi tekrar soğumaktan koruyun.
  • Donmuş ayaklar üzerine yürümekten kaçının.
  • Islak veya sıkı kıyafetleri çıkarın ve etkilenen bölgeyi tekrar ısıtmadan önce travmadan koruyun.

• Hastane Öncesi Müdahale:

  • Tekrar Isıtma: 37-39°C sıcaklıktaki suya daldırarak 15-30 dakika boyunca etkilenen bölgeyi ısıtın.
  • Analjezi: Yeniden ısıtma ağrılı olabilir, bu nedenle ağrı kesiciler kullanmak faydalıdır.

Donma Tedavi Yaklaşımı

1. Hastanede İlk Tedavi:

   • Hayati tehlikeleri (hipotermi, travma) öncelikli olarak ele alın.
   • Yara bakımı yaparak, kabarcıklar varsa uygun şekilde boşaltın.
   • Profilaktik Antibiyotikler: Enfeksiyon riski olan durumlarda antibiyotik verilebilir, ancak rutin profilaksi önerilmez.

2. Tromboliz veya Iloprost Tedavisi:

   • Tromboliz: Derin donmalarda intravenöz veya intra-arteriyel trombolitik tedavi uygulanabilir.
   • Iloprost: Özellikle 72 saat içinde uygulandığında doku kurtarma açısından faydalı olabilir.

3. Uzun Vadeli Yönetim:

   • Eklem hareket açıklığını artırmak için fizik tedavi ve atel kullanılabilir.
   • Doku canlılığını değerlendirmek amacıyla görüntüleme çalışmaları (Tc-99m sintigrafisi, MRI) yapılabilir.

Donma Yaralanmalarının Önlenmesi

Donma yaralanmalarını önlemek için, uygun kıyafetler giyilmeli, aşırı soğukta uzun süre kalınmamalı ve özellikle açık havada çalışanlar düzenli olarak ısınma molaları vermelidir.

Donma, doğru yönetilmezse ciddi morbiditeye yol açabilen bir durumdur. Acil serviste çalışan sağlık profesyonelleri, erken tanı ve tedavi ile donma vakalarında doku kurtarmayı en üst düzeye çıkarabilir.

Uzm. Dr. Ömer Faruk İŞLEYEN